ونـدالیـسم

ونـدالیـسم

رمزگشایی از بیماری تخریب اموال عمومی در جامعه

یک روز صبح که از منزل خارج می‌شوید مناظر عجیب و غریبی مثل شاخه‌های شکسته درختان، یادگاریهای روی در و دیوار، شکسته بودن چراغها و تلفنهای عمومی و تخریبهای دیگری توجه شما را جلب می‌کند. چه کسانی مرتکب این رفتارها می‌شوند و چرایی این کج‌روی و ناهنجاری چیست؟

تخریب اموال عمومی یا وندالیسم پدیده‌ای ضداجتماعی و چندبعدی است که از زیبایی چهره شهرها کاسته و نشان از وجود نوعی ناهنجاری در برخی از جوامع دارد.

شکستن شاخه درختها، ریختن بخشی از فاضلاب در کوچه و خیابـان و جـوی، ریخـتن زباله در جوی و حاشیه خیابان، خراب‌کردن چمنهای وسط بلوارها توسط پیاده‌روی، ندادن بلـیط بـه راننـده اتوبوس شهری، آسیب‌رساندن به صندلی اتوبوس از جمله این کج‌رویها و ناهنجاریهاست که در سطح جامعه دیده می‌شود.

این ناهنجاریها دامنه و طیف گسترده‌ای را در بر می‌گیرد به‌طوری‌که از اقدامات ساده و ابتدایی مثل قدم‌زدن بر روی چمن بوستانها تا تخریب وسیع امکانات شهری را شامل می‌شود.

تخریب اموال عمومی باعـث خسـارات اجتمـاعی و اقتصـادی فراوانـی می‌شود و برای حیات اجتماعی و فردی آثار مخربی در پی دارد که بـا اصـول مسـلم نظـم اجتمـاعی در تعارض اسـت.

به‌دلیل چند وجهی‌بودن این پدیده در این گزارش از دو منظر حقوقی و اجتماعی به موضوع وندالیسم توجه‌شده است.

غلامرضا اسکندریان جامعه‌شناس و عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی و حسین احمدی نیاز حقوقدان و وکیل دادگستری هریک با نگاهی تخصصی درباره این موضوع نقطه نظرات خود را بیان کرده‌اند.

اسکندریان با بیان این‌که وندالیسم از منظر اجتماعی رفتاری غیرمسؤولانه و نابهنجار است، افزود: رفتارهای وندالیستی سلامت جامعه را تهدید می‌کند و امنیت اجتماعی را به خطر می‌اندازد، ضمن این‌که هزینه‌های مالی زیادی برای شهر و شهروندان به همراه دارد.

وی با ارایه تعریفی از وندالیسم گفت: وندالیسم، تخریب عامدانه اموال عمومی بدون انگیزه‌های مشخص و از پیش تعیین شده است و منظور از عامدانه این است که این رفتار واکنشی است نسبت به شرایطی که روی فرد اثر گذاشته و منظور از بدون انگیزه مشخص این است که این رفتار لحظه‌ای و آنی است و این‌طور نیست که با برنامه‌ریزی قبلی و از پیش تعیین شده فرد به سراغ آن برود.

اسکندریان در مورد مصادیق رفتارهای وندالیستی اظهار کرد: تخریبهای مربوط به وسایل حمل و نقل عمومی از قبیل مترو و اتوبوس، شعارنویسی روی در و دیوار شهر و امکانات عمومی، تخریب علایم راهنمایی و رانندگی، کیوسکهای تلفن، پلهای عابر پیاده، مبلمان شهری، روشنایی معابر عمومی، یادگاری نوشتن روی درختان در بوستانها و آسیب‌رساندن به کتب و مجلات در کتابخانه‌های عمومی از جمله مواردی از رفتارهای وندالیستی است.

وی در رابطه با متغیرهای تأثیرگذار بر میزان بروز این نوع رفتار ضد اجتماعی ادامه داد: این رفتار بیشتر متوجه نوجوانان و جوانان بوده و گروه سنی 12تا 25 سال مرتکب این رفتارها می‌شوند. هم‌چنین این رفتارها در گذشته رفتاری مردانه و پسرانه محسوب می‌شده است اما امروزه اگر نگوییم متغیر جنسیت در بروز این رفتار بی‌تأثیر شده می‌توانیم بگوییم تأثیرش کمرنگ است.

اسکندریان اضافه کرد: بین مجردها این رفتار بیشتر از متأهلان است و بین افرادی که تحصیلات پایین‌تری دارند نسبت به افراد با تحصیلات بالا زیادتر دیده می‌شود و هم‌چنین مصادیق این پدیده در شهرها به مراتب بیشتر از روستاهاست.

وی در مورد انواع رفتارهای وندالیستی افزود: رفتارهای وندالیستی از ماهیتی پیچیده و چند وجهی برخوردار‌اند و شناخت دقیق آنها، لازمه هر نوع اقدام پیش‌گیرانه یا بهبود در ارتباط با این نوع رفتار است. از همه مصادیق این رفتار نمی‌توان برداشتی یکسان داشت و بر مبنای این برداشت برخوردی یکسان را نیز اعمال کرد. بر همین اساس نیز طبقه‌بندی مبتنی بر شناخت انواع این رفتار را پیشنهاد شده است. لذا رفتارهای وندالیستی حداقل در چهار دسته قابل تفکیک هستند.

این عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی گفت: برخی از اوقات رفتارهای وندالیستی ماهیتی خصمانه و کینه‌توزانه دارد و فرد متأثر از نوعی احساس اجحاف، تبعیض و یا نابرابری اقدام به انجام این رفتار می‌کند که این احساس خود می‌تواند برآمده از شرایط جامعه و یا خانواده باشد. هم‌چنین اسکندریان در مورد نوع دوم رفتارهای وندالیستی بیان کرد: این رفتار در بسیاری از مواقع فقط شکل تخلیه هیجان دارد و نوعی تفریح محسوب می‌شود.

وی ادامه داد: نوع سوم رفتارهای وندالیستی به‌دلیل تمایزطلبی اتفاق می‌افتد و در واقع فرد وندال می‌گوید: من تخریب می‌کنم تا متفاوت‌بودن و حتی قدرت خود را به نمایش بگذارم؛ به نوعی خود ابرازی و خودنمایی و خوداثباتی در این نوع رفتارها وجود دارد که عمدتاً تحت فشار گروه همالان (دوستان) اتفاق می‌افتد.

این جامعه‌شناس اضافه کرد: بسیاری از مطالعات تجربی نشان داده است که احتمال بروز رفتارهای وندالیستی در قالب گروهی به مراتب بیش از احتمال ارتکاب این نوع رفتار در قالب فردی است. این رفتار در گروههایی که اعضا آن تجربه ارتکاب رفتارهای ناهنجار و بزه‌کارانه را دارا هستند، تشدید می‌شود. اسکندریان درمورد نوع چهارم رفتارهای وندالیستی اظهار کرد: گاهی تخریب اموال عمومی ناشی از یک احساس نیاز درونی به‌دلیل خرده فرهنگهای مختلف است. مثلاً در مناطق پایین‌شهر بر در و دیوار اسامی مثل علی پلنگ، احمد زاغی و … که در واقع نه به قصد تخریب، آسیب‌رسانی و یا آزاررسانی بلکه نوعی هویت‌یابی است. نوع نگاه فرد به زندگی و تجربه زیسته فرد در بروز وندالیسم اثرگذار است این عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی با تأکید بر این‌که نوع نگاه فرد به زندگی و تجربه زیسته فرد در بروز وندالیسم اثرگذار است، گفت: شرایط خانوادگی و نوع تربیت، وضعیت اقتصادی، پایگاه اجتماعی فرد و میزان دینداری و پایبندی به اصول اعتقادی در انجام رفتارهای وندالیستی تأثیرگذار است.

وی در ادامه گفت: یکی از مصدایق بروز رفتارهای وندالیستی در زمان بازی فوتبال است و معمولاً از نوع رفتار هیجانی و تفریحی است که به‌دلیل وجود دوربینهای نظارتی و حضور نیروهای امنیتی و انتظامی در استادیوم ورزشی فرد در فضای استادیوم اجازه تخلیه هیجان را ندارد بنابراین وقتی از آن فضا رها می‌شود، بلافاصله شروع به تخریب می‌کند و به‌خاطر همین شکستن شیشه اتوبوسها و مغازه‌های اطراف و ایستگاههای اتوبوس در واقع جایی است که همه نظارتها برداشته می‌شود.

این جامعه شناس گفت: در فضاهای بی‌دفاع و نقاط کور احتمال ارتکاب رفتارهای وندالیستی بیشتر است و در اماکن شلوغ مثل اتوبوس و مترو به‌دلیل ازدحام و شلوغی و وجود نظارت غیررسمی کمتر اتفاق می‌افتد.

اسکندریان برای مقابله با پدیده وندالیسم، معتقد است که باید انواع این نوع رفتار و کنش مورد بررسی قرار گیرد و متناسب با هر کدام از آنها راهکار ارایه شود.

نظارت غیررسمی مکملی مؤثرتر از نظارت رسمی برای مقابله با وندالیسم اسکندریان افزود: این امر پذیرفته شده است که چشمهایی (به‌صورت رسمی) همواره نظاره‌گر رفتارهای اجتماعی شهروندان باشد اما باید توجه کرد که در موضوع نظارت رسمی نباید فضا امنیتی شود.

وی در رابطه با نظارت غیررسمی نیز گفت: این نوع نظارت در ارتباط با موضوع بحث ما از کارایی بیشتری برخوردار است و برنامه‌ریزان باید احساس مسؤولیت در مردم را از طریق آموزش غیرمستقیم برانگیخته کنند تا با آموزشهای غیرمستقیم نشان دهیم که این تخریبها برای شهر و مدیریت شهری هزینه دارد و این هزینه به‌طور طبیعی از جیب شهروندان پرداخت می‌شود. اسکندریان تصریح کرد: تبلیغات و اطلاع‌رسانی زیر پوستی و غیرمستقیم در این زمینه باید نهادینه شود و به نوعی شعار شهر ما خانه ما در این رابطه مد نظر قرار گیرد.

این عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی ابراز کرد: پیشنهاد دیگری که به‌عنوان راهکار مقابله با این پدیده وجود دارد این است که فاصله بین ارتکاب جرم و از بین بردن آثار تخریب کم باشد؛ به‌عنوان نمونه اگر تخریبی در مترو صورت می‌گیرد در همان لحظه خود فرد مجبور شود تا آثار تخریب را برطرف کند.

وی با تأکید بر این‌که آثار تخریب برای تخریب مجدد تحریک‌کننده است، افزود: آثار تخریب بلافاصله باید رفع شود چون اگر آثار تخریب دیده شود، به راحتی فرد مستعد وندالیسم را ترغیب می‌کند تا رفتار وندالیستی را تکرار کند.

همه مصادیق این رفتار جرم نیست اسکندریان با اشاره به این‌که از منظر جامعه‌شناسی این رفتار جرم نیست گفت: حتی در بررسیهایی که با کمک سازمان زندانها داشتم و با مراجعه به دارالتادیب و چند زندان، متوجه شدم که به دشواری می‌توان پرونده‌ای را یافت که با موضوع ارتکاب اعمال وندالیستی حتی در قالب جرم دوم و سوم متهمان ثبت شده باشد که البته این امر می‌تواند بیانگر نوعی خلأ قانونی باشد.

وی تأکید کرد: این رفتار لحظه‌ای است و فرد وندال چندان انگیزه بروز رفتار خلاف قانون را ندارد بنابراین اگر قرار است مجازاتی هم لحاظ شود، بهتر است از جنس مجازات ترمیمی باشد.

اسکندریان به‌عنوان جمع‌بندی اظهار کرد: با توجه به ماهیت پیچیده و چندگانه این نوع رفتار، هر نوع اقدام پیش‌گیرانه و ترمیمی لازمه‌اش شناخت است و کسب شناخت در این زمینه نیازمند نگاهی بین رشته‌ای است. لذا جامعه شناسان، حقوقدانان، روانشناسان، برنامه‌ریزان شهری، مسؤولان در حوزه نوسازی و زیباسازی و سایر متولیان با نگاهی جامع به این موضوع بپردازند.

در ادامه گفت و گویی داشته‌ایم با حسین احمدی نیاز تا از منظر حقوقی به موضوع تخریب اموال عمومی پرداخته شود.

احمدی نیاز وندالیسم را از جمله ناهنجاریهای اجتماعی در جوامع شهری دانست و گفت: هرگونه تخریب ارادی اموال عمومی، سازمان شهری، تأسیسات اجتماعی و آثار هنری که به‌صورت فردی یا گروهی و هدفدار و غیرهدفدار انجام ‌شود و از اختلالات رفتاری و تربیتی، عقده‌های اجتماعی، نارضایتی طبقاتی و … سرچشمه گیرد، نوعی رفتار وندالیستی به حساب می‌آید. وی تأکید کرد: این پدیده در همه فرهنگها مذموم است تا حدی که برخی صاحب‌نظران، وندالها را دشمنان آشکار جامعه و عمل آنها را نهایت گستاخی در رفتارها و تلقیها دانسته‌اند.

احمدی نیاز ادامه داد: تخریب اموال و فضاهای عمومی به‌ویژه در جوامع شهری، از پدیده‌هایی است که نه تنها خسارتهای ناشی از آن، مدیریتهای شهری را گرفتار مشکل و تنگنای نگهداری از فضاها و تجهیزات عمومی می‌کند، بلکه شهروندان را نیز از داشتن امکانات و تجهیزات مورد نیازشان محروم و بی‌بهره می‌سازد.

وی با بیان این‌که تخریب اموال عمومی، تنها به کشور ما محدود نمی‌شود و در بیشتر کشورها وجود دارد، گفت: کشورها قوانین و مقررات بازدارنده در برخورد با مجرمان این پدیده ضد اجتماعی وضع کرده‌اند تا با جرم‌انگاری تخریب اموال عمومی به مقابله با آن بپردازند.

احمدی نیاز تصریح کرد: از آنجا که خصوصیت افراد وندال یا ناهنجار اجتماعی در هر کشوری متفاوت است، وضع قوانین در این زمینه نیز با توجه به مناسبات و شرایط خاص کشورها تا حدودی متفاوت است.

این حقوقدان گفت: تأکید بر اِعمال مجازات اَعمالی که مهم‌ترین منافع و مصالح فردی و اجتماعی را مورد تهدید قرار می‌دهند و تسریع در اجرای آن نشان از اهمیت‌دادن به آثار و نتایج مجازات در حیات اجتماعی و مادی انسانها دارد و در مورد تخریب اموال عمومی، قانون‌گذار ایرانی این امر را جرم‌انگاری کرده و در علم حقوق جزا از آن به‌عنوان بزه‌کاری جوانان یاد می‌شود و رفتاری مجرمانه است.

برای برخی انواع وندالیسم تا 10 سال مجازات حبس پیش‌بینی شده است وی ادامه داد: بر اساس ماده 677 قانون مجازات اسلامی، هر کس عمداً اشیای منقول یا غیرمنقول متعلق به دیگری را تخریب یا به هر نحو کلاً یا بعضاً تلف کند یا از کار بیندازد، به حبس از 6 ماه تا سه سال محکوم می‌شود. هم‌چنین برای برخی انواع وندالیسم تا 10 سال مجازات حبس نیز در قانون پیش‌بینی شده است.

این حقوقدان گفت: مشکل این‌جاست که این قوانین به گونه‌ای جامع و مانع و به‌صورت گسترده اعمال نمی‌شود و شاید تصور شود بیشتر تخریبها هنگام شب یا دور از انظار عمومی انجام می‌شود؛ اما این موضوع که همگان نمونه‌های علنی وندالیسم را به چشم دیده‌اند از ضعف اعمال قانون در این حوزه حکایت دارد.

وی ادامه داد: اگر وندالیسم در خدمت اهداف بزرگ‌تر نظیر مخدوش‌کردن امنیت عمومی، ایجاد خطر برای دیگران و خسارت به یک نهاد خاص باشد، فرد متخلف از اعمال قانون درباره عملش می‌هراسد وگرنه تخریب مثلاً یک باجه تلفن و یا شکستن چراغهای معابر، هرگز ترس از جریمه و اعمال مجازات را در بر ندارد و بالطبع بر جسارت وندالها برای تخلف آشکار می‌افزاید.

وجود قانون به تنهایی چاره‌ساز نیست احمدی‌نیاز با طرح این سؤال که آیا مجازات در نظر گرفته شده برای برخورد با وندالیسم مناسب و بازدارنده خواهد بود، افزود: وجود قانون به تنهایی چاره‌ساز نیست و باید از ظرفیتهای فرهنگی و اجتماعی نیز بهره جست؛ به‌عنوان نمونه، افزایش کمیت و کیفیت مراکز تفریحی- ورزشی به‌منظور تخلیه انرژی افراد به‌ویژه نوجوانان و جوانان و ارایه تسهیلات برای استفاده اقشار مختلف یکی از راهکارهای مناسب برای کاهش پدیده شوم تخریب اموال عمومی است.

وی ادامه داد: متأسفانه بسیاری از شهرهای بزرگ و کوچک کشورمان در این زمینه با محرومیت جدی مواجهند و حتی در کلان‌شهر تهران برخلاف تصور عموم، با کمبودهای تفریحی و ورزشی روبه‌رو هستیم و درنتیجه آن، انرژی جوانان اگر هرز نرود و سرکوب نشود، به تخریب و اخلال منجر می‌شود. احمدی نیاز به نقش دولت در این زمینه تأکید کرد و گفت: دولتها با وضع قوانین کارشناسانه و اقدامات و روشهای بازدارنده می‌توانند نقش مؤثری در کنترل این پدیده ایفا کنند.

با توجه به نتایج بررسیهای انجام‌شده و از آنجایی‌که این پدیده در گروه سنی نوجوان و جوان بیشتر اتفاق می‌افتد، به‌نظر می‌رسد که اقدامات فرهنگی و اجتماعی به‌منظور تنویر افکار عمومی و اقناع اجتماعی در رابطه با هزینه‌ها و آثار مخرب انواع مصادیق آن، در ارتکاب تخریب اموال عمومی مؤثر خواهد بود چرا که در برخی از موارد افراد به‌دلیل عدم آگاهی و تنها با انگیزه تفریح و تخلیه هیجان اقداماتی انجام می‌دهند که نه تنها در شخصیت خودشان بلکه در چهره شهر نیز به‌صورت آنومی و بی‌نظمی نمایان می‌شود. بنابراین اقدامات پیش‌گیرانه و آگاهی بخش با هدف آشنایی و اطلاع‌رسانی درخصوص مسؤولیتهای اجتماعی و حقوق شهروندی از سوی مسؤولان می‌تواند در کنترل و کاهش پدیده وندالیسم تأثیرگذار باشد.

منبع: ایرنا