حقوق فرزندان
حقوق فرزندان
حقوق فرزندان
آمنه اسفندیاری
دعای پدر و مادر بیش از هر کس دیگر در حق فرزندان مستجاب می‌شود. بنابر روایات متعدد، خداوند متعال با دعای پدر و مادر، گناهان بسیاری را از فرزندان می‌بخشد؛ ازاین‌رو والدین موظف‌اند که در صورت مشاهده آثار پشیمانی و توبه در رفتار و گفتار فرزندان برای آنان استغفار کرده، بخشش گناهان آنان را از خداوند متعال بخواهند. آیات 97 و 98 سوره یوسف درباره تقاضای برادران یوسف از پدر برای استغفار و پذیرش آن از سوی حضرت یعقوب حکایت می‌کند.
دین اسلام بزرگ‌ترین هوادار حقوق فرزندان است و در کنار این‌که حق والدین بر فرزندان را سفارش می‌کند حقوق فرزندان بر والدین را نیز تذکر داده است و در واقع به پدر و مادر به‌عنوان باغبانانی دلسوز دستور می‌دهد که در پرورش این گلهای زیبای زندگی بکوشند.
به‌هرحال فرزندان دارای حقوقی هستند که والدین از مسؤولان ادای این حقوق‌اند و وقتی پدر و مادر تمام وظایف خود در مقابل غنچه‌های زندگیشان را (از جمله تربیت صحیح و آموزش احکام الهی و آموزه‌های دینی) به‌درستی انجام دهند نتیجه زحمات خود را که فرزندانی صالح است را خواهند دید که البته همین میوه‌های نورسیده باقیات‌صالحات والدین در قیامت‌اند. رسول اکرم صلی‌الله علیه وآله و سلم فرمود: “فرزند سه حق بر پدر دارد: اول انتخاب نام نیکو، دوم کتابت، نوشتن و سوادآموزی، سوم ازدواج، زمانی که فرزند بالغ شد.” (بحارالانوار، ج 6، 24; محجه البیغا، ج 2، ص 66)
حق تربیت، از مهم‌ترین حقوق
کسی که می‌خواهد دیگری را تربیت کند، باید در عمل، به آنچه می‌گوید پای بند باشد. پدر و مادری که به تربیت فرزند خود علاقه‌مندند، باید خود، دارای فضایل اخلاقی باشند و همواره رفتار صحیح را رعایت کنند تا فرزندانشان با آسودگی خاطر، در عمل از آنها الگو گیرند.
والدین باید حقوق فرزندان را بشناسند تا بتوانند در تربیت آنان موفق باشند. حضرت امام علی بن الحسین (علیه‌السلام) در مورد حق فرزند فرموده است: «حق فرزند این است که بدانی او جزیی از وجود تو و در دنیا با هر خیر و شری که دارد به تو منسوب است و تو در حسن تربیت، راهنمایی به خدا، کمک به او در اطاعت از تو و ایجاد روحیه فرمان پذیری مسؤولی و در این زمینه پاداش یا کیفر داری؛ پس با وی چنان رفتار کن که در دنیا آثار نیک تربیتت مایه سرافرازی و زینت تو باشد و در آخرت به سبب انجام‌وظیفه در پیشگاه الهی معذور باشی» (تحف‌العقول، ابن شعبه الحرانی، ص 189)
رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله) فرموده است: «مروا صبیانکم بالصّلاه اذا کانوا ابناء سبع سنین». والدین آنگاه دلسوز حقیقی فرزندانند که بیش از آنچه در اندیشه دنیای فرزندان خود هستند، به فکر معنویات و آخرتشان باشند که سعادت و رستگاری این جهان نیز بدان وابسته است.
از دیدگاه اسلام، رشد انسان پس از تولد در چند مرحله متوالی صورت می‌گیرد. از پیامبر در این زمینه روایت‌شده «فرزند تو هفت سال آقا، هفت سال مطیع و بنده و هفت سال وزیر است اگر تا 21 سالگی خوی و خصلتهایش را پسندیدی که خوب است، وگرنه او را به حال خویش رها کن؛ زیرا تو در پیشگاه خداوند معذوری» (بحارالانوار، ج 104، ص 95)
از مهم‌ترین سفارشهای قرآن به پدر و مادر در مورد فرزندان:
1- «خدا درباره فرزندانتان به شما سفارش می‌کند» («یُوصِیکُمُ الله فِی أَوْلادِکُمْ»؛ نساء، 11)
2- «و ابراهیم گفت: اى پروردگار من، این سرزمین را ایمن گردان و مرا و فرزندانم را از پرستش بتان دور بدار» («وَ إِذْ قالَ إِبْراهیمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِناً وَ اجْنُبْنی وَ بَنِیَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنام»؛ ابراهیم، 35)
مسلمانان تعلیم و تربیت‌یافته که در مکتب دین حنیف و ابراهیم پرورش‌یافته‌اند چه برحسب نسب با ابراهیم (علیه‌السلام) ارتباط و انتساب داشته یا نداشته باشند باید نسبت به فرزندشان خیرخواه و دعاگو باشند.
3- در آیه‌ای دیگر می‌فرماید: «مادران، فرزندان خود را دو سال تمام، شیر می‌دهند. (این) براى کسى است که بخواهد دوران شیرخوارگى را تکمیل کند» («یُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَیْنِ کامِلَیْنِ لِمَنْ أَرادَ أَنْ یُتِمَّ الرَّضاعَهَ»؛ بقره، 233)
4- «خداى را بپرستید و هیچ‌چیز شریک او مسازید و با پدر و مادر و خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و همسایه خویشاوند و همسایه بیگانه و یار مصاحب و مسافر رهگذر و بندگان خود نیکى کنید» (نساء، 36) در این آیه شریفه خداوند همه ما را به نیکی دعوت نموده است که در کنار نیکی به پدر و مادر، نیکی به خویشاوندان که فرزندان نیز از آنان هستند را نیز توصیه نموده است.
5- «(درباره فرزندان، کار را) با مشاوره شایسته انجام دهید» («أْتَمِرُوا بَیْنَکُمْ بِمَعْرُوف»؛ طلاق، 6)
یعنى شما پدران و مادران درباره فرزندان ما بین خودتان به وجه نیکو مشورت کرده، سخن یکدیگر را قبول کنید تا این‌که مادر به تربیت طفل و شیر دادن به آن به طریق متعارف مواظبت نماید و اگر سخت‌گیرى کنید که مادر مزد زیاد خواهد یا پدر مزد کم دهد و از همدیگر بهانه گیرند پس به‌زودی بیگانه شیر دهد آن موجود را (که بی‌شیر نماند) البته باید که نفقه دهد هر کس به فراخور دارایى خود آن‌که مال سرشار دارد از سرشار خود و آن‌که تنگ روزى باشد، پس به حد امکان نفقه دهد از آنچه داده است خدا (او را) (طلاق، 6 و 7)
«حق فرزند این است که بدانی او جزیی از وجود تو و در دنیا با هر خیر و شری که دارد به تو منسوب است و تو در حسن تربیت، راهنمایی به خدا، کمک به او در اطاعت از تو و ایجاد روحیه فرمان پذیری مسؤولی و در این زمینه پاداش یا کیفر داری؛ پس با وی چنان رفتار کن که در دنیا آثار نیک تربیتت مایه سرافرازی و زینت تو باشد و در آخرت به سبب انجام‌وظیفه در پیشگاه الهی معذور باشی» (تحف‌العقول، ابن شعبه‌الحرانی، ص 189)
6- در نهایت، بر اساس قانون الهی، تمام فرزندان از والدین خود ارث خواهند برد و این نیز نوعی نیکی است که از والدین به فرزندان خواهد رسید.
کلام آخر این‌که:
حال که دانستیم اولین نقطه مسیر هدایت و عاقبت بخیری هر انسانی تربیت شایسته و صحیح والدینش است و در واقع والدین اولین مسؤولان هدایت بشریند پس باید بیش از گذشته در راه تربیت و هدایت شایسته فرزندانمان به سمت کمال بکوشیم؛ و اولین قدم در این راه این است که ابتدا نفس خود را بازبینی کامل کنیم زیرا که خداوند متعال در قرآن می‌فرماید: «قد افلح من زکیها و قدر خاب من دسّیها» هر که نفسش را تربیت و تزکیه نمود، رستگار است و هر که آن را با گناه پلید گرداند زیانکار است.
و توجه به این نکته ضروری است که والدین در تربیت دینی نباید به آموزش چند نمونه عبادت ظاهری اکتفا کنند، بلکه باید آنان را با احکام و فرایض اسلامی، آشنا سازند و راهنماییهای سعادت‌بخش دینی را در تمام ابعاد زندگی فردی و اجتماعی فرزندان وارد نمایند و راه درست را به آنان بشناسانند و توجه کنند که همه اینها با ملاطفت و عطوفت باشد.
رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله) فرموده است: «مروا صبیانکم بالصّلاه اذا کانوا ابناء سبع سنین». والدین آنگاه دلسوز حقیقی فرزندانند که بیش از آنچه در اندیشه دنیای فرزندان خود هستند، به فکر معنویات و آخرتشان باشند که سعادت و رستگاری این جهان نیز بدان وابسته است.
مآخذ:
سایت حوزه
سایت اندیشه قم
سایت پژوهه
سایت اسلام کوبیست
سایت پرسمانی
منبع: تبیان