تعهدات اولیه و ثانویه در عقود تملیکی و اذنی

تعهدات اولیه و ثانویه در عقود تملیکی و اذنی

نویسندگان: دکتر محمدرضا پیر هادی و مونا پیدایش

ناشر: خرسندی

سال انتشار: 1395

قیمت: 12000 تومان

عقد عبارت است از توافق اراده دو طرف به‌منظور ایجاد رابطه حقوقی. در پاره‌ای از عقود این تراضی، تعهداتی برای متعاقدین ایجاد می‌کند و هدف غایی از انعقاد قرارداد اجرای تعهدات ناشی از آن است. قانون‌گذاران با بیان آثار قراردادها تعهدات طرفین را احصا و برای اجرای صحیح تعهدات نیز تدابیری می‌اندیشند تا طرفین بعد از انعقاد عقد تعهدات خود را به اختیار یا به‌اجبار انجام دهند. تعهدات اصلی که طرفین عقد را ملزم به فعل یا ترک فعل خاص می‌کند به تعهدات اولیه موسوم است و این تعهدات اولیه دربردارنده تعهدات فرعی و ثانویه‌ای است که در صورت نقض تعهدات اولیه قابل‌اجرا خواهد بود. هرگاه که تعهدات ناشی از عقد توسط یکی از طرفین عقد نقض گردد در این صورت مقصود طرفین از عقد محقق نخواهد شد و ازاین‌رو، تعهدات اولیه، باید به قواعد ثانویه خاصی مجهز شوند که اجرای مناسب آنها را تضمین کند.

شناخت این تعهدات و تحدید حدود قانونی آنها، در پیشگیری از منازعات احتمالی طرفین عقد و در نتیجه کاهش حجم پرونده‌های محاکم قضایی مؤثر خواهد بود. با انعقاد یک عقد، طرفین عقد در برابر یکدیگر حق و تکلیف یافته، دارای روابط حقوقی، متقابلی می‌شوند. تعهدات طرفین عقد در برابر یکدیگر به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم ناشی از آن عقد است. هم‌چنین ممکن است منشأ آن توافق طرفین در قالب شروط و تعهدات ضمن عقد یا مستقل باشد که درهرحال ایفای تعهدات مزبور لازم است. تعهدات مستقیم در عقود ناشی از ذات عقد است و به‌صرف انعقاد عقد، بدون نیاز به‌تصریح، نقض آنها موجب مسؤولیت طرف نقض‌کننده خواهد شد. این دسته از تعهدات با عنوان تعهدات اولیه در مقابل تعهدات ثانویه یا تبعی بررسی می‌شود. اطلاق واژه ثانویه بر این تعهدات به این جهت است که به‌واسطه عدم انجام تعهدات اولیه (اصلی) در نظامهای حقوقی پدید آمده است.

تقسیم حقوق و تعهدات به اولیه و ثانویه و ارتباط بین این دو در حقوق آلمان به‌طور شفاف بررسی و بیان‌شده است. به تعبیری فرض کنیم که نجاری یک صندلی از فروشگاه مبلمان می‌خرد و این صندلی خراب است و به‌جای آن‌که فروشنده اقدام به تعمیر صندلی کند، نجار به تعمیر آن می‌پردازد و فروشنده هزینه آن را تقبل می‌کند. در این مثال خریدار از برخی اقدامات اولیه و اصلی (مثل درخواست تعمیر از فروشنده) صرف‌نظر و بلافاصله به حقوق ثانویه تکیه می‌کند. در حقوق آلمان، هنگامی‌که خریدار هزینه تعمیر خرابی یا عیب را می‌پردازد مشکلی که پیش می‌آید این است که آیا خریدار در ابتدا باید به الزام فروشنده به ایفای تعهد متوسل شود یا خیر؟ و اگر در انجام آن قصور کند، اثر حقوقی و ضمانت اجرای آن چگونه خواهد بود.

در حقوق آلمان مشتری در وهله اول باید بایع را الزام به ایفای تعهد نماید و نمی‌تواند قبل از الزام بایع از او بابت عدم انجام تعهد یا معیوب بودن مبیع، مطالبه خسارت کند یا عقد را فسخ نماید. به سخن دیگر، جبران خسارت و حق فسخ از حقوق ثانوی هستند و در صورتی امکان اعمال آنها فراهم می‌شود که حقوق اولیه قبلاً اعمال‌شده باشد. در واقع قانون‌گذار برای جلوگیری از انحلال عقد، حقوق اولیه را پیش‌بینی کرده تا عدم ایفای تعهد، بلافاصله به انحلال عقد نیانجامد.

این حق الزام به ایفای تعهد هم به نفع مشتری و هم به نفع بایع است. در این نوشته برای تبیین مفهوم تعهدات اولیه و ثانویه در حقوق ایران، این تعهدات در قالب عقود تملیکی و اذنی بررسی‌شده است تا به‌وضوح مشخص گردد که تعهدات اولیه و ثانویه در این عقود کدام است و فایده وجود این دودسته از تعهدات در عقود و معیارهای تمیز تعهدات اولیه و ثانویه در عقود تملیکی و اذنی چیست.

منبع: سایت انتشارات خرسندی