بررسی ساخت جزایر مصنوعی در خلیج همیشه فارس از منظر حقوق بین‌الملل
بررسی ساخت جزایر مصنوعی در خلیج همیشه فارس از منظر حقوق بین‌الملل
ساخت جزایر مصنوعی امارات متحده عربی، هشداری است که در آینده می‌تواند توقعات این کشور را برای تغییر مرزهای آبی با سایر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس دچار تردید کند. این موضوع با مدنظر قرار دادن منابع عظیم نفتی و گازی منطقه وسوسه‌ها را برای طرح این ادعای احتمالی از سوی این کشور همیشه مدعی نسبت به آب‌وخاک سایر کشورها، دوچندان می‌کند.
دنیای حقوق، مرتضی شکری کارشناس حقوق بین‌الملل در مطلبی با عنوان «ساخت جزایر مصنوعی امارات در خلیج‌فارس از منظر حقوق بین‌الملل» با نگاهی حقوقی به وضعیت ساخت این جزایر، یاد‌آور شده است که بعید نیست امارات متحده عربی با توجه به منفعت حاصله از این ادعا، در سالهای آینده بر اساس قاعده تعیین مرز آبی دو کشور از خط ساحلی که بر اساس آن «آبهای تحت حاکمیت» 12 مایل و «آبهای تحت صلاحیت» 200 مایل از مرز خاکی هر کشور فاصله دارد، نسبت به گسترش مرز آبی خود با سیار کشورها ادعا‌هایی را مطرح و برای کشورهای همسایه ازجمله ایران مشکل‌ساز شود.
نحوه ساخت جزایر مصنوعی
شیوه ساخت جزایر به این صورت است که شن و ماسه از بستر خلیج‌فارس استخراج می‌شود و سپس برای ایجاد سطوح موردنیاز توسط کشتیهای مخصوص با فشار اسپری یا افشانده می‌شود.
آغاز ساخت جزایر مصنوعی امارات
در ماه ژانویه سال 2002 میلادی بود که امیرنشین دبی شروع به ساخت جزایر مصنوعی کرد. نام این طرح که نخل نام داشت به سفارش شیخ محمد بن راشد آل مکتوم انجام گرفت و شامل سه جزیره مصنوعی به شکل نخل می‌باشد با نام «نخلهای جمیرا»، «نخل جبل علی»، «نخل دیرا» که پس از اتمام این سه پروژه 250 کیلومتر به سواحل امارت افزوده خواهد شد.
همچنین پروژه مصنوعی دیگری در حال اجرا است که مجزی از سه جزیره فوق است و آن‌یک جزیره مصنوعی به شکل نقشه کره زمین (العالم) است که خود شامل 300 جزیره است. این جزیره دارای ابعاد 6 کیلومتر عرض و 9 کیلومتر طول بوده که نام جزیره‌های درونی آن بر اساس نام کشورهای جهان است. جزیره جمیرا با یک‌تنه اصلی و هفده شاخه، در محدوده‌ای به ابعاد پنج کیلومتر در پنج کیلومتر گسترده است. جزیره دیرا به‌تنهایی در حدود چهل‌وشش میلیون مترمربع مساحت دارد و به شکل درخت نخلی با چهل‌ویک شاخه طراحی‌شده است. دیرا خود به‌تنهایی بزرگترین جزیره مصنوعی جهان خواهد بود و توانایی اسکان حدود یک‌میلیون نفر را خواهد داشت.
مواد حقوقی مربوط به ساخت جزایر مصنوعی
بر اساس ماده 87 عهدنامه حقوق دریاها، کلیه کشورها حق ساخت جزایر مصنوعی و سایر تأسیسات مجاز ازنظر حقوق بین‌الملل را در دریای آزاد دارند، به‌شرط آنکه به حقوق کشورهای ساحلی در منطقه فلات قاره خدشه‌ای وارد نسازند. (حقوق بین‌الملل عمومی، دکتر محمدرضا ضیائی بیگدلی، چاپ بست ونهم،1386)
بر اساس کنوانسیون حقوق بین‌الملل دریاها حاکمیت دولتها در دریای سرزمینی به جز در حق عبور بی‌ضرر کشتیها مطلق است؛ بنابراین، این حق به آنها داده شده است که به ساخت این جزایر یا سایر تأسیسات مصنوعی در این محدوده آبی مبادرت کنند و هیچ خدشه‌ای بر حقوق آنها وارد نیست. افزون بر این، در منطقه انحصاری- اقتصادی نیز دولتها برای استفاده‌های تحقیقاتی یا استخراج منابع معدنی و غیرجاندار زیر بستر دریا از حق ساخت تأسیسات مصنوعی برخوردار شده‌اند. ماده 56 کنوانسیون 1982 حقوق دریاها حق ساخت جزایر مصنوعی را برای دولتها قائل شده است.
تأثیر ساخت جزایر مصنوعی بر تعیین مرز دریایی (خط مبدأ)
بر پایه ماده 5 کنوانسیون 1958، تأسیسات ویژه کشف و استخراج منابع طبیعی در فلات قاره، منزلت حقوق جزایر (طبیعی) را ندارند و در تعیین مرزهای دریایی هیچ امتیازی برای کشور مالک جزیره مصنوعی ایجاد نمی‌کند. پس بر پایه کنوانسیون 1958، جزایر مصنوعی نمی‌توانند پایه‌ای برای خط مبدأ باشند.
گرچه در قوانین بین‌المللی جزیره‌های مصنوعی ملاکی برای تعیین مرز محسوب نمی‌شوند، اما به‌طور حتم قضیه در مورد پیشروی ساحل فرق می‌کند، در حقیقت با پیش روی ساحل یکی از دو کشور، توانایی چانه‌زنی امارات برای تعیین مرزها افزایش می‌یابد.
طبق تعاریف سیسای، «آبهای تحت حاکمیت» 12 مایل و «آبهای تحت صلاحیت» 200 مایل از مرز خاکی هر کشور فاصله دارد. بدین ترتیب اگر کشورهای عربی با ساخت جزایر مصنوعی بر بخش خشکی کشور خود اضافه کنند، هیچ بعید نیست که در سالهای آینده بیشتر ازآنچه حق واقعی خودشان است، طلب کنند. هرچند ازنظر حقوق بین‌الملل ساخت جزایر مصنوعی باعث ایجاد تغییر در خط مبدأ نمی‌شود اما مسئله ای که ممکن است در آینده ما با آن مواجه شویم توقعاتی است که از طرف امارات مطرح خواهد شد مانند خط مبدأ، منطقه انحصاری و…
ساخت جزایر و مشکلات زیست محیطی
در کنوانسیون 1982 حقوق دریاها، بر لزوم توجه به محیط‌زیست دریا در ساخت جزایر مصنوعی توجه ویژه‌ای شده است؛ به‌گونه‌ای که شرط لازم برای ساخت این جزایر عدم آسیب به محیط‌زیست و منابع زنده و غیرزنده موجود در بستر و زیربستر دریاها ذکر شده است؛ زیرا دولتها بر اساس ماده 235 کنوانسیون 1982 در مورد حمایت و حفاظت از محیط‌زیست دریا مسئول هستند.
مشکلات زیست محیطی ناشی از ایجاد چنین جزایری می‌تواند به گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری آسیب وارد کرده و همچنین باعث ایجاد آلودگی در این منطقه شود. درمجموع می‌توان آثار زیانبار ساخت جزایر مصنوعی را بر محیط‌زیست خلیج‌فارس را به شرح ذیل بیان کرد:
1-تهدید امنیت زیستی پرندگان مهاجر و جانداران جزایر غیرمسکونی خلیج‌فارس
2- تخلیه انواع پسابهای صنعتی به درون خلیج‌فارس
3- تغییر مسیر جریانهای طبیعی آب که در توان خودپالایی طبیعی خلیج‌فارس اختلال جدی ایجاد می‌کند.
4- نابودی پوشش زنده مرجانی به عنوآن‌یکی از پتانسیلهای مهم تجمع زیستی خلیج‌فارس.
ازآنجاکه خلیج‌فارس دریایی نیمه بسته است آلودگیهای زیست محیطی چند سال در این دریا باقی می‌مانند لذا این مسئله باعث شده است که آلودگی زیست محیطی خلیج‌فارس از استانداردهای بین‌المللی فراتر رود با این اوصاف ساخت جزایر مصنوعی بر این آلودگی خواهد افزود.
پیشنهادات
1- پیگیری مربوط به دولت: ازآنجایی‌که پیمان‌نامه حفاظت محیط‌زیست منطقه‌ای از سوی همه کشورهای ساحلی خلیج‌فارس ازجمله امارات در سال 1978 به امضا رسیده که در آن تأکید شده که «آبهای خلیج‌فارس، بین‌المللی هستند و همه کشورها باید به حریم آن احترام بگذارند و هر نوع توسعه‌ای که حریم آن را به خطر می‌اندازد، برای کشورهای همسایه آن ممنوع است»، می‌توان از بازرسان سازمان ملل خواست تا در این منطقه حضور یابند یا از طریق ارائه گزارش به سازمان ملل موارد مربوط به تبعات زیست محیطی را
پیگیری کرد.
2- پیگیری مربوط به سازمانهای مردم‌نهاد و به‌ویژه طرفداران محیط‌زیست: سازمانهای مردمی، طرفداران محیط‌زیست و… به‌راحتی می‌توانند با رسانه‌ای کردن این مسئله، جهان و حامیان بین‌المللی محیط‌زیست را از آسیبهای زیست محیطی که درنتیجه ساخت چنین جزایری حاصل می‌شود، مطلع کنند.
منبع: سایت نشر عدالت