تحول و تاریخچه آیین دادرسی کیفری در ایران تا سال 1373

تحول و تاریخچه آیین دادرسی کیفری در ایران تا سال 1373

تاریخ آیین دادرسی کیفری ایران را می‌توان به چهار دوره متمایز تقسیم کرد:
1 ـ دوره پیش از اسلام
2- دوره اسلامی
3- دوره مشروطیت
4- دوره جمهوری اسلامی.
گفتار اول
دوره پیش از اسلام
به نوشته مورّخان بیش‌تر اسناد و مدارک مربوط به دادرسی‌های کیفری ایران پیش از اسلام از بین رفته است، درنتیجه از کیفیت دادرسی آن زمان اطلاع دقیق و موثقی در دست نیست از آثار و اسناد باقیمانده و سنگ‌نوشته‌های به‌دست‌آمده چنین برمی‌آید که سلاطین ایران باستان برای دادگستری اهمیت خاصی قائل بودند و به استقرار و اجرای عدل و داد همت می‌گماشتند؛ زیرا به‌خوبی می‌دانستند که تأمین عدالت قضایی در کشور برای دوام و بقای حکومت ضرورت دارد و «نخستین دودمان پادشاهان ایران را ازآن‌رو پیشدادیان نامیده‌اند که در وضع قانون و گسترش عدل و داد پیش‌قدم بوده‌اند.» (1)
مرجع تظلمات- شخص پادشاه که از مسؤولیت هم مبری بود مظهر عدل و مرجع تظلمات عمومی به شمار می‌آمد. افراد جامعه دادگستری را به او مربوط می‌دانستند و از او می‌خواستند تا عدالت را برقرار کند. اراده پادشاه به‌تنهایی برای صدور احکام، اعم از برائت یا محکومیت، کافی بود. احدی حق ایراد و اعتراض نداشت. در تعیین میزان مجازات، نوع و نحوه اجرای آن پادشاه از اختیارات مطلق بهره‌مند بود. اگر پادشاه احکام خود را با موازین عدل و انصاف تطبیق می‌داد، مساوات را رعایت می‌کرد، جلو تعدی و تجاوز زورگویان را می‌گرفت و حکم به‌ناحق نمی‌داد او را عادل می‌دانستند وگرنه ظالم به شمار می‌آوردند.
به‌موازات دادرسی شخص پادشاه و حکام و قضات منصوب از طرف او، پیشوایان مذهبی نیز در بعضی موارد به شکایات مردم رسیدگی می‌کردند و درباره مجرمان کیفر تعیین می‌نمودند. به‌ویژه رسیدگی به جرایم مذهبی در صلاحیت اختصاصی آن‌ها قرار داشت.
در رسیدگی به جرایم مهم، دادرسی با روش تعدد قاضی صورت می‌گرفت جلسه رسیدگی به جرم خیانت به مملکت و پادشاه با شرکت هفت نفر رجال درجه اول ایرانی که از سرداران نامی هم بودند تشکیل می‌شد. در بقیه موارد دادگاه فقط یک نفر قاضی داشت.
1- علی پاشا صالح، سرگذشت قانون، از انتشارات دانشگاه تهران،1348، ص 123.
مسعود عرفانیان
ادامه دارد
منبع: وبلاگ تخصصی حقوق ایران