دفاع مشروع و اقدامات پیشگیرانه از دیدگاه فقه و حقوق کیفری ایران

دفاع مشروع و اقدامات پیشگیرانه از دیدگاه فقه و حقوق کیفری ایران

دانشگاه تبریز

سال دفاع:1395

مقطع: کارشناسی ارشد

استاد راهنما: عبدالرضا لطفی

استاد مشاور: رضا الهامی

دانشجو: عمار بهادری

چکیده:

دفاع مشروع یکی از مباحث مهم و اساسی در حقوق تمام کشورهای جهان محسوب می‌شود، به‌گونه‌ای که همیشه این حق برای کسی که موردتهاجم ناعادلانه قرارگرفته محفوظ بوده است. البته زمانی مدافع می-تواند به مقوله‌ی دفاع مشروع استناد نماید که خطر و تجاوز به سبب اقدام آگاهانه یا تجاوز خود او صورت نگرفته باشد، به‌عبارت‌دیگر خود فرد نقشی در پیدایش خطر یا تحریک پیش از تجاوز نداشته باشد. اقدامات پیشگیرانه‌ نیز، علی‌رغم دفاع مشروع، پیش از فعلیت یافتن خطر قریب‌الوقوع، صورت پذیرفته و صرف احساس خطر، مجرای کاربردی و محل ابتلای این نوع اقدامات است. هدف اصلی این نوع اقدامات تضمین پیش‌گیری از فعلیت یافتن خطر و یا به حداقل رساندن ضرر و زیان ناشی از تجاوز است که باید متناسب با تجاوز یا خطر باشد. اکثر فقها در حوزه‌ی جهاد دفاعی، براین باورند که با وقوع تجاوز، موضوع دفاع محرز می‌شود. در مقابل عده‌ای از ایشان صرفاً با خوف از دشمن، موضوع «دفاع» را محقق می‌دانند.

در حیطه‌ی دفاع شخصی، فقها معتقدند با خوف از مهاجم یا قصد او بر تجاوز، می‌توان پیش‌دستی در دفاع نمود. قلمرو مشروعیت دفاع و اقدامات پیشگیرانه نیز تا جایی است که منجر به تجاوزی دیگر نشود. در مورد مسئله‌ی فرار می‌توان گفت؛ اگر شرایط به‌گونه‌ای باشد که فرار کردن، تنها راه نجات باشد، دراین-صورت فرار کردن واجب عینی خواهد بود و در غیر این صورت، فرار کردن واجب کفایی خواهد بود. موضوع بار اثبات این مسئله نیز ازنظر فقها متوجه مدافع است اما قانون جدید، درجایی که اصل دفاع محرز بوده ولی شرایط آن به اثبات نرسیده، بار اثبات ادعای عدم رعایت شرایط را متوجه مهاجم نموده است.

منبع: پژوهشگاه علوم و فناوری و اطلاعات ایران