مهر پیش از ظهور اسلام
مهر پیش از ظهور اسلام
مهر پیش از ظهور اسلام
در زمینه‌ی مهر برخلاف تصور خیلیها که آن را از ابداعات اسلام می‌دانند باید عرضه داشت که بحث مهر به قول حقوقدانها از قواعد امضایی اسلام است به این معنی که اسلام وجود مهر را قبول کرده ولی درعین‌حال آن را اصلاح نیز کرده است. پس تأثیر اسلام بر مهر همانا تبدیل آن از یک امر مادی به امری معنوی بوده است، زیرا که« مسأله ی مهر شاید در دوره‌ای از زندگی بشر واقعاً قیمت زن بود 1»
در زمینه‌ی مهر « قدیمی‌ترین قانونی که تابه‌حال شناخته‌شده قانون حمورابی است»
طبق مواد 138 و 139 قانون مزبور اگر زن عقیم بود و طلاق داده شود شوهر مکلف است که مهر و جهیزیه‌ی وی را تسلیم کند و درصورتی‌که زن مهر و جهیزیه نداشته باشد پرداخت مقدار یک من نقره به او ضروری است و هرگاه زن مرتکب ترک خانواده و یا اعمالی از قبیل آن شود به لحاظ جرم ارتکابی شوهر از تسلیم مهر و جهیزیه معاف می‌گردد.
با نظر به‌مراتب فوق معلوم می‌شود که قانون حمورابی با وضع مواد خاصی درباره‌ی مهر آن را از احکام عقد نکاح تلقی کرده است.
مهر در ایران قبل از اسلام: تصور رایج براین است که مهرهای کلان، یا عندالمطالبه بودن مهر مربوط به دوره‌ی اسلامی است اما نتایج پژوهشهای اخیر بر روی عقدنامه‌های پهلوی و پازند نشان می‌دهد که این موارد ریشه در ایران باستان و دوره‌ی پیامبری زرتشت دارند.
کما اینکه در قباله‌های ازدواج زمان زرتشت پیامبر نیز میزان مهریه‌ی عندالمطالبه که بر ذمه‌ی داماد بوده درج‌شده است.
به‌طور مثال دریکی از متون دعایی پازند 2 علاوه بر اینکه به ازدواج اشاره‌های مستقیمی شده است به‌صراحت از مهریه‌ای گزاف سخن می‌راند!
این متن «دعای نکاح گفتن» است که در صفحه‌ی 127متون پازند قرار دارد.
برای آشنایی بیشتر با شرایط اسناد آن دوره قسمتی از این متن را در اینجا می‌آوریم:
«به نام آفرین دادار هروسب آگاه…بخشش کند دو هزار درم سیم سپید ویژه (ناب)و دو دینار زر سرخ سره‌ی نیشابوری به نام و سروری فلانی رسید.
در حضور شما خویشاوندان این سروری که به وصلت مسطور هر دو آمد فلانی در حضور شما در مورد دادن مبلغ فوق و نیز وفای به عهد به زبان قبول کرد…»
نکته‌ی جالب‌توجه این است که میزان مهر از دوران باستان به بعد رو به کاستی گذاشته است!
و قابل‌توجه جامعه شناسان عزیز که به دنبال ریشه‌های مهرهای سنگین امروزی‌اند باید آنها را به تاریخ و پیشینه‌ی ایرانیان ارجاع داد چراکه وجود مهرهای کلان ریشه در آداب باستانی ما دارد!
(پس تازه، خانمهای امروزی ایران نسبت به زنان باستان سطح توقعشان را پایین هم آورده‌اند!)
مثلاً همین دو هزار درهم سیم سپید ناب و دو دینار زر سرخ سره‌ی نیشابوری به‌هیچ‌عنوان کم‌تر از چندین میلیون پول رایج امروزی نیست!
در رابطه با قوانین ریز حاکم بر مهر در حقوق زرتشت باید اشاره کرد: «که زن می‌توانسته مهری را که شوهر به او داده یا تعهد به تسلیم آن کرده است به او ببخشد اما درصورتی‌که زن مهر را گرفته و بعداً عیبی از قبیل نازا بودن در او ملاحظه می‌شد، حق زن نسبت به مهر ساقط و شوهر مجاز در استرداد آن بوده است 3»
از منابع دیگری که وجود مهر را در تاریخ ایران قبل از اسلام تأیید می‌کند شاهنامه است
«نمونه‌ی مهر در ازدواج زال و رودابه در شاهنامه چنین گزارش‌شده:
سزاوار از او خلعت آراستند
ز گنج آنچه پرمایه‌تر خواستند
به کابل دگر سام را هر چه بود
ز کاخ و ز باغ و ز کشت و درود
به سیندخت بخشید و دستش به دست
گرفت و یکی نیز پیمان ببست 4»
مهر در آیین یهود و مسیحیت: در کتاب مقدس تورات به‌قرار دادن مهر اشاره‌شده است.
مهر در آیین یهود عندالمطالبه نیست، بلکه درزمانی که نکاح انحلال یابد به زن پرداخت می‌شود. مهر اکنون نیز بین اسراییلیها از ارکان عقد نکاح به شمار می‌رود و کلیه‌ی فرق یهود، نکاح بدون آن را باطل می‌دانند.
در فرقه‌ی کاتولیک مهر وجود ندارد. فرقه‌ی پروتستان تعیین صداق را الزامی نمی‌داند ولی با موافقت زوجین و والدین آنها می‌توان صداق را تعیین و در نکاح نامه تصریح نمود.
مهر در بابل: مهر را به‌عنوان قیمت دختر به پدر می‌پرداختند و اگر پدر از طبقه روحانی بود به مادر می‌رسید 5.
مهر در یونان قدیم: آنچه از کتب مربوطه از این باب برمی‌آید: «ازجمله تشریفاتی که برای ازدواج در یونان صورت می‌گرفته این بوده است که پدر دختر بدون اخذ مبلغی پول یا هدیه از طرف داماد به‌علاوه‌ی انتقال حقوق خود نسبت به دختر با ازدواج وی موافقت نمی‌کرده است.6» منبع نوشتار: وب‌سایت راسخون
منابع:
- محمدجعفر لنگرودی، تاریخ حقوق ایران، کانون معرفت، ص 339 و 340
- پازند: دوستان اطلاع دارند که پازند شرحی است که برزند نوشته‌شده است، زند نیز خود شرحی است که توسط زرتشت بر اوستا نوشته‌شده تا درک آن برای همگان روشن‌تر شود.
- تقریرات تاریخ حقوق، دکتر علی‌آبادی، ص 75،68،63
- تاریخ حقوق ایران، سید حسن امین، چاپ اول 1382، انتشارات دایره‌المعارف ایران‌شناسی، ص 71
- صالح، علی پاشا، مباحثی از تاریخ حقوق، انتشارات دانشگاه تهران. بهمن 1348. ص 112
- مهریه، دکتر علی آزاد، ص 16