صیانت از میراث فرهنگی غیرمادی مردمان بومی در جست و جوی مناسب ترین راهکار حقوقی

نویسندگان: امیرحسین رنجبریان، محمد سعیدی

چکیده

مردمان بومی مردمانی هستند که از ادوار گذشته و به‌ویژه پیش از استعمار دارای تاریخ، پیوندها، و سنت‏های مشترک با یک‌دیگر بوده‏اند که سبب جدایی آن‌ها از جامعه اصلی و مرکزی و برخورداری از نظامها و الگوهای ارزشی و فرهنگی خاص خود شده است. این مردم، که در چارچوب‏ها و نظامات قدرت مرکزی زندگی می‏کنند، با سرزمین و محل اقامت خود رابطه‏ای عاطفی و معنوی دارند و نیز حفظ و صیانت از فرهنگ و میراث غیر مادی خود را، که عمدتاً جنبه شفاهی و کلامی دارد، عامل بقا و استمرار هویتشان در گذر زمان و پرهیز از ادغام در دیگر جوامع غالب و مسلط در دنیای اطراف می‏دانند.

برای حمایت حقوقی از این میراث راهکارهای گوناگونی پیشنهاد شده است که اهم آنها را می‏توان در دو راهکار دسته‏بندی کرد: راهکار اول شامل نظامهای حقوق خصوصی و حقوق مالکیت فکری است که با تکیه بر جلوههای گوناگون این حقوق‌ مانند کپی‌رایت، حق اختراع، حقوق علائم تجاری، حقوق قراردادها، و مسؤولیت مدنی و با تلقی این میراث به منزله اموالی دارای ارزش اقتصادی و قابل داد و ستد راه حلهایی برای حمایت از آن ارائه می‏کنند. راهکار دوم نیز نظام حقوق بشر است که بر اساس الگوبرداری از چارچوب «حق‏های فرهنگی» و آموزههای حقوق بشری در پی یافتن سازوکارهایی برای حمایت از حق مردمان بومی بر میراث فرهنگی غیر مادی و ادبیات و فرهنگ عامه آن‌ها به مثابه یک حق بشری است و در اسناد بین‏المللی و عملکرد محاکم بازتابی مناسب یافته است، تا جایی که برخی حق این مردمان بر حفظ میراث غیر مادی، به‌منزله بخشی از هویتشان، را در زمره حقوق بشر عرفی می‏دانند.

کلیدواژگان: حقوق بشر، حقوق خصوصی، حقوق مالکیت فکری، حقوق فرهنگی، مردم بومی، میراث فرهنگی غیر مادی

منبع: فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره 46، شماره 4، زمستان 1395