به مناسبت سالروز درگذشت پروفسور کاتوزیان

به مناسبت سالروز درگذشت پروفسور کاتوزیان

در فقدان پدر علم حقوق ایران

دکتر ناصر کاتوزیان از دوران کودکی خود چنین می‌گوید: دوم اردیبهشت‌ماه در تهران به دنیا آمدم. محله زندگی ما خیابان ری، کوچه دردار بود. در خانه‌ای متولد شدم که متأسفانه، آن را خراب کرده‌اند. کودکی من نیز تقریباً مثل کودکی دیگران گذشت برای تحصیل به دبستان اقبال می‌رفتم انتهای خیابان آبشار در محله دروازه دولاب (این دبستان هنوز هم بر جای خودش باقی است).

اگر بخواهم خاطره‌ای از آن ایام ذکر کنم باید بگویم که در محله ما جوانها دوست داشتند هرچه بیشتر ابراز قدرت نمایند و حریف بطلبند و غالباً با همدیگر دعوا می‌کردند و قهرأ من هم از کتک خوردنها بی‌نصیب نمی‌ماندم! جو و فضای غالب این محیط موجب شد که من دریکی از تابستانها با سماجت تمام به ورزش بپردازم. این روحیه ورزشکاری، هنوز هم در من باقی‌مانده است.

به‌مرور این فکر به ذهنم چیره شد که اگر بخواهم سالم زندگی کنم باید «قوی» باشم. استادم، مرحوم سنگلجی، می‌گفت: برای انسان یک سانتی‌متر شاخ بهتر از سه متر دم است! و من در طول زندگی این گفته طنز مرحوم سنگلجی را کاملاً احساس کردم و به این نتیجه رسیدم که آدمیزاد در هر محیطی که زندگی می‌کند باید قوی باشد، حالا اگر در محیط دانشمندان قرار گرفت باید سلطه خودش را ازنظر عقلی و علمی ثابت نماید و اگر در محیط اشخاصی که اهل دعوا و نزاع هستند قرار بگیرد باید بتواند خود را در آن جمع حفظ کند. غریزه صیانت نفس چیزی است که هرگز نمی‌توان آن را انکار کرد.

وی پس از به پایان رساندن تحصیلات متوسطه در دبیرستان علمیه وارد دانشگاه تهران شد و به تحصیل در رشته‌ی حقوق و دراین رشته موفق به کسب مدال درجه‌یک علمى این رشته گشت. پس از اتمام دوران دانشکده حقوق در مقطع لیسانس از سال 1334 تا 1345 در دادگسترى روزگار می‌گذراند و مشاغل مختلفى را تجربه کرد تا جایى که حتى به ریاست دادگاه اراک و مستشار دادگاه استان و معاون ادارى و حقوقى هم رسید، اما داشتن روحیه تحقیق و پژوهش ازیک‌طرف و عشق و علاقه او به تدریس و همچنین مخالف خوانیهایش با دستگاه حاکم از طرف دیگر، سبب شد تا کنج خلوت تحقیق و تفحص را به دنیاى پراضطراب و جنجال دادگسترى ترجیح دهد و به دنیاى علم و آرامش نقل‌مکان کند.

در سال 1339 به کسب مقام دکتری حقوق نائل گشت. عنوان رساله‌ی دکتری ایشان «وصیت» نام داشت.

حاصل ازدواج ایشان دو فرزند پسر است که یکی از آنها دکترای روانشناسی بالینی دارد و در حال حاضر مقیم آمریکا است و دیگری مهندس الکترونیک است و در همان دیار زندگی می‌کند.

ناصر کاتوزیان پس از انقلاب فرهنگی 11 سال از استادی دانشگاه تهران برکنار شد تا اینکه مجدداً از وی دعوت به عمل آمد.

ایشان معتقد بود: «انسان اندیشمند در برابر این پرسش که از کجا آمده و به کجا می‌رود و قانون حرکت او چیست، درمانده. در جستجوی وطن مألوف به هر تلاش دست میزند و کمتر به معلوم می‌رسد. جهان مادی را مسخر کرده است و بر بام آسمان نشسته، ولی راز آفرینش را دور از دسترس خود می‌بیند و هر زمان که پا از دایره محسوس بیرون می‌نهد، عقل را ناتوان و پای استدلال را چوبین می‌یابد. فلسفه تاریخ نیز با همه گیرایی راه به‌جایی نبرد و جز مشتی فرض و ظن و قرینه ارمغانی نیاورد. خردگرایان گره‌ای نگشودند و آخرین دیالکتیک این شد که هستی همچنان که از مطلق آغازشده به مطلق نیز می‌رسد و در دایره‌ای سربه‌مهر درحرکت است. نومیدی از علم، انسان را به عرفان کشاند، به این سودا که در آینه صافی‌دل حقیقت را ببیند»

وی در بهمن‌ماه سال 1383 نشان درجه‌یک فرهنگ و هنر و دانش را از سید محمد خاتمی رئیس‌جمهور وقت ایران دریافت کرد.

دکتر امیر ناصر کاتوزیان در سن 83 سالگی به علت ایست قلبی دار فانی را وداع گفت. مراسم تشییع پیکر وی روز 13 شهریور 1393 با حضور اساتید، دانشگاهیان، حقوقدانان، وکلای دادگستری و حضور بسیار کمرنگ مسئولان علمی و فرهنگی کشور در مقابل دانشکده حقوق دانشگاه تهران باوجود جمعیت زیاد و گرمای فراوان برگزار شد!

رییس جمهوری، دکتر روحانی در پیامی درگذشت دکتر امیر ناصر کاتوزیان از حقوقدانان برجسته ایرانی را تسلیت گفت و فقدان استاد کاتوزیان را ضایعه بزرگ برای جامعه حقوقدانان دانست.

دکتر ناصر کاتوزیان یکی از نویسندگان اصلی پیش‌نویس اولیه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بود. ایشان حدود 43 جلد اثر تألیفى و تحقیقى دارد که برخى از آنها به 900 صفحه می‌رسد مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

1 ـ عدالت قضایى (2 جلد) که مجموعه آرایى است که او در دوران قضاوتش جمع‌آوری کرده.

2 ـ گامى به‌سوی عدالت (2 جلد) توصیفى از زندگى خود استاد است که تمام زندگی‌اش را گامى به‌سوی عدالت می‌داند. این 2 کتاب شامل بیش از 40 مقاله‌ای است که او در مورد حقوق اساسى نوشته است.

3 ـ مقدمه علم حقوق که هنوز در دانشگاههاى مختلف تدریس می‌شود و بیش از چهل بار تجدید چاپ‌شده است.

4 ـ فلسفه حقوق (3 جلد) گل سرسبد کتابهاى دکتر کاتوزیان. او این 3 جلد کتاب را بیش از همه آثارش دوست دارد.

5 ـ حقوق مدنى: دکتر کاتوزیان بیش از 20 جلد کتاب در باب موارد مختلف حقوق مدنى ازجمله خانواده، تعهدات، قراردادها، مسؤولیتهای مدنى، ارث و وصیت و… نوشته است.

6 ـ نظریه عمومى حقوق

7 ـ کلیات حقوق

8 ـ آزادى اندیشه و بیان: دکتر کاتوزیان این کتاب را به سفارش سازمان ملل متحد در مورد آزادى اندیشه و بیان در ایران انجام داده است. در تدوین اولین قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران نیز نقش داشته است.

به‌راستی‌که استاد کاتوزیان از بزرگ‌مردان روزگار بود. او که به سبب دانش بسیارش، قلم سحرانگیزش، نثر دل انگیزش و احاطه بی‌بدیلش بر دانش حقوق، به‌حق به‌عنوان «پدر علم حقوق ایران» اشتهار یافت. افزون براین آنچه آن استاد فرزانه را به الگویی کم مانند مبدّل ساخته بود، عدالت و عدالت‌طلبی، آرامش تحسین‌برانگیز، چهره مهربان و دوست‌داشتنی، دل‌بستگی به بالندگی و اعتلای کشور، عشق سرشار به آموزش‌وپرورش جوانان وطن، آزادگی و آزاداندیشی و تلاش خستگی‌ناپذیری بود که از سویدای دلش برخاسته بود. آن‌گونه که مصداق راستین این سخن شد:

اهل کام و ناز را در کوی رندی راه نیست

رهروی باید جهان سوزی نه خامی بی‌غمی

روحش شاد و راهش پر رهرو باد…

منبع: تابناک