کبر

به خود آییم (31)

به قلم جواد محدثی

کبر

(برگرفته از چهل حدیث امام خمینی)

حکیم گوید: از امام صادق (ع) از پست‌ترین و پایین‌ترین درجه برگشت از حق و الحاد پرسیدم، فرمود:

«ان الکبر ادناه»؛[1]کبر، پایین‌ترین درجه‌ آن است.

«کبر»، حالتی نفسانی است که انسان بزرگی کند و به دیگران بزرگی فروشد. اعمال و آثاری که به سبب آن از انسان صادر می‌شود «تکبر» است و ریشه آن به عجب برمی‌گردد، زیرا عجب خودپسندی است. کسی که در خود کمالی دید، حالتی به او دست می‌دهد که به خود می‌بالد و چون دیگران را فاقد آن کمال می‌پندارد، خود را برتر از آنها می‌بیند و به آنان بزرگی می‌فروشد و این همان کبر است. انسان خودبین، خودخواه می‌شود و خودخواه، خودپسند می‌گردد و چون خودپسندی لبریز شد، خودفروشی و تکبر می‌ورزد.

بدان که صفات نفسانی، چه در جنبه رذایل و چه کمالات و فضایل، حدومرز بسیار دقیقی دارد و چه‌بسا باهم مخلوط شود و از این‌رو گاهی در بیان حدومرز و تعریف آنها اختلاف پیش می‌آید. ولی به‌هرحال باید به وجدان خویش مراجعه کنیم و از مفهوم تراشی رها شویم و از اصل مقصد نمانیم.

کبر هم مثل عجب، درجاتی دارد:

یکی کبر به‌واسطه ایمان و عقاید حق است، در مقابلش کبر به‌واسطه کفر و عقاید باطل.

یکی کبر به‌واسطه عبادات و اعمال صالح است، در مقابلش کبر به‌واسطه‌ گناهان و کارهای بد است.

آن‌چه در قسمتهای آتی مطرح می‌شود، کبر به‌واسطه امور بیرونی است، مثل حسب و نسب و مال و مقام و ریاست. طی چند قسمت آتی به بعضی از مفاسد کبر و علاج آن می‌پردازیم.

[1] کافی، ج 2، ص 309

ادامه دارد