آیا روحمان فاسد شده است؟
آیا روحمان فاسد شده است؟
آیا روحمان فاسد شده است؟
یکی از مباحث مهم نهج‌البلاغه، اعتدال و میانه‌روی در همه‌ی امور زندگی است. حضرت علی علیه‌السلام افراط‌وتفریط را در هیچ امری نمی‌پذیرد و گرایش به هرکدام را مایه‌ی انحراف از حق و حقیقت می‌داند.
اعتدال
آیا افراط‌وتفریط نکوهیده است؟!
همان‌گونه که قرآن مجید می‌گوید: (وَکَذلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّهً وَسَطاً)(بقره، آیه 143) امت اسلامى، امتى است معتدل و پیروان راستین اسلام و قرآن از افراطها و تفریطها دورند; ولى متأسفانه بعضى از افراد نادان به سراغ افراط و تفریطها می‌روند، گاهی به‌عنوان اینکه اسلام استفاده از طیبات را مباح شمرده، به زندگى تجمّلى روى می‌آورند و به زندگى سلیمان و حشمت او که در قرآن آمده استدلال می‌کنند.
گروه دیگر راه تفریط را پیش‌گرفته، درها را به روى خود بسته، به گوشه‌گیری و انزوا و تحریم حلال خدا بر خودروی می‌آورند؛ اما هر دو گروه از صراط مستقیم اسلام دورند; قرآن مجید می‌گوید که عالمان بنی‌اسرائیل به قارون چنین گفته‌اند: «(وَابْتَغِ فِیمَآ آتَاکَ اللهُ الدَّارَ الاْخِرَهَ وَلاَ تَنسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیَا وَأَحْسِنْ کَمَآ أَحْسَنَ اللهُ إِلَیْکَ وَلاَ تَبْغِ الْفَسَادَ فِى الاْرْضِ); بر آنچه خدا به تو داده سراى آخرت را بطلب و بهره‌ات را از دنیا فراموش مکن و همان‌گونه که خدا به تونیکی کرده نیکى کن و هرگز در زمین در جستجوى فساد مباش». (قصص، آیه 77)
نهج‌البلاغه و دعوت به‌اعتدال
یکی از مباحث مهم نهج‌البلاغه، اعتدال و میانه‌روی در همه‌ی امورات زندگی است. حضرت علی علیه‌السلام افراط‌وتفریط را در هیچ امری نمی‌پذیرد و گرایش به هرکدام را مایه‌ی انحراف از حق و حقیقت می‌داند.
امام علی علیه‌السلام ثناگویی و ستایش را نیز معتدلانه سفارش می‌کند و می‌فرماید: «ستودن بیش ازآنچه سزاوار است نوعی چاپلوسی است و کمتر از آن، درماندگی یا حسادت است»
از اقتصاد و امور تجارت گرفته تا جنگ و دشمنی و دوستی و از مدیریت و برخورد با زیردستان گرفته تا ثناگویی جانب اعتدال را توصیه می‌نماید. آن حضرت حتی اعتدال در طبیعت و آفرینش را هم از خاطر نمی‌برد و نظم آفرینش را نتیجه‌ی اعتدال می‌داند.
زیانهای افراط‌وتفریط
امام علی علیه‌السلام در حکمت 108 به زیانهای افراط‌وتفریط برای روح انسانی اشاره می‌کند و می‌فرماید: «فَکلُّ تقصیر بِهِ مُضرٌّ وَ کلُّ إفراط لَهُ مُفسدٌ». پس هرگونه کندروی برای آن (روح) زیان‌بار است و هرگونه تندروی برای آن فساد آفرین است.
در حکمت 181 نیز می‌فرماید: «ثمره التفریط النّدامهُ و ثَمَرَهُ الحَزم السّلامهُ»؛ یعنی، حاصل کوتاهی، پشیمانی است و حاصل دوراندیشی، سلامت است.
افراط‌وتفریط در دوستی و دشمنی جایز نیست!
حضرت علی علیه‌السلام حد دوستی و دشمنی را همان حد اعتدال توصیه می‌کند و می‌فرماید: «أحبب حبیبک هوناً ما، عسی أن یکون بغیضک یوماً ما، وَ أبغض بغیضک هوناً ما، عسی أن یکونَ حبیبک یوماً ما». در دوستی با دوست مدارا کن، شاید روزی دشمن تو گردد و در دشمنی با دشمن مدارا کن، شاید روزی دوست تو گردد.
روزی حضرت علی علیه‌السلام شخصی را دید که چنان اغراق‌آمیز بر ضد دشمنش می‌کوشید که به خود هم زیان می‌رساند! حضرت به آن شخص فرمود: «إنّما أنتَ کالطّاعن نفسَهُ لیقتُل ردفَهُ». تو مانند کسی هستی که نیزه در بدن خود فرومی‌برد تا دیگری را که در کنار اوست بکشد.
و بازهم درباره‌ی دوری از زیاده‌روی در دشمنی، می‌فرماید: «مَن بالغَ فی الخصومه أثمَ وَ من قَصّرَ فیها ظَلمَ و لا یستطیعُ أن یَتّقی الله مَن خاصَمَ». کسی که در دشمنی زیاده‌روی کند، گناهکار است و آن‌کس که در دشمنی کوتاهی کند ستمکار است، هر کس که بی‌دلیل دشمنی کند، نمی‌تواند باتقوا باشد.
امام علی علیه‌السلام به زیانهای افراط‌وتفریط برای روح انسانی اشاره می‌کند و می‌فرماید: «پس هرگونه کندروی برای آن (روح) زیان‌بار است و هرگونه تندروی برای آن فساد آفرین است»
امام علی علیه‌السلام ثناگویی و ستایش را نیز معتدلانه سفارش می‌کند و می‌فرماید: «الثّناءُ بأکثر من الإستحقاق مَلَقٌ و التّقصیرُ عَن الإستحقاق عیٌّ أو حَسَدٌ». ستودن بیش ازآنچه که سزاوار است نوعی چاپلوسی است و کمتر از آن، درماندگی یا حسادت است.
سخن آخر: عدل یعنی دوری از افراط‌وتفریط!
فقها هنگام مطرح کردن مبحث امام جماعت، سخن از عدالت امام جماعت می‌گویند. در تعریف آنها عادل کسی است که دچار افراط‌وتفریط نیست. امام خمینی ره فرموده‌اند: «عدالت عبارت است از حد وسط بین افراط‌وتفریط». مفهومی که در ذهن بیشتر مسلمانان و غیرمسلمانان بانام علی ابن ابی‌طالب گره‌خورده است عدالت حضرت علی علیه‌السلام است و ایشان به‌عنوان سمبل عدالت برای بشریت شناخته می‌شود. فاصله زیادی بین علاقه‌مند و محب حضرت علی علیه‌السلام باکسی که بتواند عدالت حضرت علی علیه‌السلام را داشته باشد و حد وسط را حفظ کرده و دچار افراطی‌گری نشود وجود دارد!
منابع:
– قرآن کریم
– نهج‌البلاغه، حکمت 347؛ 298؛ 296؛ 268؛ 108؛ 181
– شرح حدیث جنود عقل و جهل، امام خمینی رحمه‌الله، ص 147
– پیام امام علیه‌السلام، مکارم شیرازی، ج 8 ذیل خطبه 209
منبع: تبیان