اهمیت مهربانی در اسلام

اهمیت مهربانی در اسلام

آمنه اسفندیاری

 از دیدگاه اسلام، مهربانی و محبت ورزیدن، مایه قوام و برپایی جامعه انسانی است و بدون مهربانی، نظام اجتماع بشری، سرد و بی‌روح و زیباییهای زندگی به کام انسان تلخ و بی‌معناست.

کسی که آدمی را برای زندگی اجتماعی آفریده، احساس نیاز به این پیوند و رابطه را نیز در وجود او قرار داده است. او هم خود رحمان، رحیم، ودود، رئوف و عطوف است وهم بندگانش را بر این سرشت آفریده است. خدای مهربان، بندگانش را به محبت و مهرورزی تشویق می‌کند و اهل مهر و عاطفه را جزو اصحاب میمنه معرفی می‌کند؛ کسانی که نامه اعمالشان به دست راستشان داده خواهد شد یا کسانی که وجودشان سرشار از یمن و برکت برای خودشان و دیگران است. آنگاه می‌فرماید: ثُمَّ کانَ مِنَ الَّذینَ آمَنُوا وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ وَ تَواصَوْا بِالْمَرْحَمَهِ. (بلد: 17 و 18) سپس از کسانی باشد که ایمان آورده‌اند و یکدیگر را به صبر و استقامت و مهربانی و عطوفت توصیه می‌کنند. اینان اصحاب یمین هستند.

امام محمدباقر علیه‌السلام فرمود: کسی که چهار ویژگی در وی باشد، خداوند برایش خانه‌ای در بهشت بنا می‌کند: کسی که یتیمان را پناه دهد؛ به ناتوانان مهربانی ورزد؛ با پدر و مادرش به نرمی برخورد کند و با زیردستانش مدارا کند.

رسول گرامی اسلام نیز استحکام پیوند و مودّت و مهربانی مؤمنان با یکدیگر را چنین توصیف می‌کند:

اِنَّمَا الْمُوْمِنُونَ فی تَراحُمِهِمْ وَ تَعاطُفِهِمْ بِمَنْزَلَهِ الْجَسَدِ الْواحِدِ اِذا اشْتَکی عُضْوٌ مِنْهُ تَداعی سایِرُ الْجَسَدِ بِالْحُمیّ وَ السَّهَرْ. مؤمنان در مقام مهربانی و عطوفت به یکدیگر، همانند یک پیکرند. وقتی عضوی از این گروه بیمار شود، دیگر اعضا در تب‌داری و شب‌بیداری با او همراهی می‌کنند.

[ بنی آدم اعضای یک پیکرند

که در آفرینش ز یک گوهرند

چو عضوی به درد آورد روزگار

دگر عضوها را نماند قرار]

  اعتدال در محبت

میانه‌روی در هر کاری، پسندیده و افراط‌وتفریط ناپسند است. بر این اساس، تأکید کردن بر ارزش و اهمیت مهربانی، به معنای تجویز افراط در آن نیست. مهربانی بیش‌ازحد به کسی که شایستگی آن را ندارد، سبب می‌شود تا او برای احترام کننده، ارج و ارزش متقابل را در نظر نگیرد و در نتیجه، حرمت فرد مهربان را بشکند و شخصیت و جایگاه اجتماعی او را خدشه‌دار کند؛ بنابراین، مهرورزی به دیگران باید با نیاز، شایستگی و ظرفیت آنان متناسب باشد. مهربان بودن با همه مردم به‌طور یکسان؛ اعم از فرومایه و بلندپایه، نادان و دانشمند، بدکار و نیکوکار، به معنای نادیده گرفتن ارزشها و تباه ساختن گوهر محبت و مهربانی است. به همین دلیل، اسلام از سویی نظارت بر ابراز عواطف را به عقل سپرده است تا انسان، آن را با موازین شرعی و مقتضیات عقلی محدود سازد و از افراط‌وتفریط جلوگیری کند. از سوی دیگر، در آموزه‌های متین خود، پیروانش را به رعایت اندازه در محبت ورزیدن به افراد سفارش کرده است. برای نمونه، خداوند گروهی را شایسته هیچ محبتی ندانسته و از نرمش و مدارا با آنان نهی کرده و فرموده است: مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ أَشِدّاءُ عَلَی الْکُفّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ. (فتح: 29) محمد، فرستاده خدا و آنان که با اویند، بر کافران سخت‌گیرند و میان
خود مهربانند.

گروهی را نیز شایسته محبت بیشتر دانسته و درباره آنان سفارش ویژه کرده است، مانند ناتوانان، زیردستان، کودکان، یتیمان، تهی‌دستان و پدر و مادر.

امام محمدباقر علیه‌السلام فرمود: کسی که چهار ویژگی زیر در وی باشد، خداوند برایش خانه‌ای در بهشت بنا می‌کند: کسی که یتیمان را پناه دهد؛ به ناتوانان مهربانی ورزد؛ با پدر و مادرش به نرمی برخورد کند و با زیردستانش مدارا کند.

  مصداق مهربانی در علما

حضرت آیه‌اللّه حاج میرزا جواد آقا تهرانی (رحمت‌الله علیه) با همه مهربان بود و خوش‌رفتار. هیچ‌کس را نیازرد، حتّی آزار موری را تاب نمی‌آورد. این جریان که از خانواده ایشان نقل‌شده معروف است: آخر شبی از مسافرت برمی‌گردند. دیروقت است و موقع خواب و استراحت. به ملاحظه این‌که خانواده ناراحت و بدخواب نشوند از کوبیدن در خودداری می‌کند. پشت در تکیه می‌زند و منتظر می‌ماند. پس از لحظاتی همسر ایشان که مشغول خواب و استراحت بوده‌اند در عالم رؤیا می‌بینند که کسی به او می‌گوید: برخیز! برخیز و در منزل را بگشای! همسر محترمه میرزا جواد آقا از خواب بلند می‌شود و در را باز می‌کند و می‌بیند میرزا پشت در است. سؤال می‌کند: آقا! حال که از سفر آمده‌اید پس چرا در نزدید؟ آقا می‌فرماید: دیدم نیمه‌شب است و دیروقت، نخواستم اسباب زحمت شما را فراهم کنم! منبع: تبیان

  منابع نوشتار

سایت اندیشه قم

سایت حوزه

کتاب داستانهایی از علما/علیرضا حاتمی