کلام علامه مجلسی در حقیقت دنیای مذموم

به قلم جواد محدثی

برگرفته از چهل حدیث امام خمینی

محقق خبیر و محدث بی نظیر مولانا مجلسی می‌فرماید:

آنچه از مجموع آیات و روایات بر می‌آید، این است که دنیای مذموم، مرکب از اموری است که انسان را از طاعت خدا و دوستی او و کسب آخرت باز دارد.

دنیا و آخرت در مقابل یکدیگرند. هر چه سبب رضای خدا و قرب به او شود از آخرت است، هر چند به حسب ظاهر از دنیا باشد، مثل تجارت و زراعت و صنعت که مقصود از اینها معیشت خانواده و صرف در راههای خیر و کمک به نیازمندان و محتاج نشدن به دیگران باشد. ریاضتهای بدعت آمیز و اعمال ریایی که همراه با مشقتهاست، از دنیاست، چون مایه دوری از خدا می‌شود.[1]

و به گفته یکی از محققان: دنیا و آخرت تو، دو حالت از حالات قلب توست. آنچه نزدیک است و قبل از مردن، نامش دنیاست و آنچه بعد از این و پس از مردن آید، آخرت است. پس آنچه که بهره و نصیب و لذت برای تو قبل از مردن است، دنیای توست. [2]

می توان گفت: گاهی دنیا به این نشئه نازل وجود و سرای تغییر و گذر گفته می‌شود و آخرت، بازگشت از این مرحله به ملکوت و باطن خویش است که سرای ثبوت و جاودانگی است. این مرحله برای هر کس ثابت است و هر شخص، یک مرتبه نازله دنیوی دارد، و یک مقام غیبی و ملکوتی که مرحله اخروی است. مرتبه دنیا، گر چه مرتبه ای ناقص است، ولی چون مهد تربیت نفوس قدسی و کسب مقامات عالی و مزرعه آخرت است، از عزیزترین و مغتنم ترین صحنه‌ها و عوالم نزد اهل سلوک است و اگر این مرحله نبود و خداوند، تبدلات و تغییر و گذر را بر این نشئه مسلط نساخته بود، هیچ نفس ناقصی به کمال موعود نمی‌رسید. آنچه هم در قرآن و حدیث در نکوهش دنیا و این عالم آمده است. به خود آن بر نمی‌گردد، بلکه به محبت و علاقه به آن مربوط می‌شود.

پس معلوم شد که انسان دو دنیا دارد: یکی ممدوح، دیگری مذموم. آنچه ممدوح است، بودن در این نشئه است که سرای تربیت و محل کسب کمالات و سعادت ابدی است. حضرت امیر (ع) وقتی شنید کسی دنیا را نکوهش می‌کند، به ستایش دنیا پرداخت و آن را خانه بی نیازی برای توشه گیران و سرای پند برای پند پذیران و مسجد دوستان خدا و نمازخانه فرشتگان و مهبط وحی الهی و تجارتخانه اولیای خدا دانست که در این دنیا رحمت و بهشت فراهم می‌آورند.[3]پس عالم ملک که مظهر جمال و جلال است، مذمتی ندارد آنچه ناپسند است دنیای خود انسان و دلبستگی و محبت به آن است که منشأهمه مفاسد و خطاهای قلبی و قالبی است. امام صادق (ع) نیز فرموده است:

«راس کل خطیئه حب الدنیا»[4] منشأ هر گناه، دنیا دوستی است. امام باقر (ع) نیز خطر و ضرر مال دوستی و جاه طلبی را برای دین مومن، شدیدتر از حمله دو گرگ گرسنه به گله گوسفندان بی چوپان دانسته است. [5]

آنچه مذموم است دلبستگی به دنیاست و هر چه وابستگی به آن زیادتر باشد، حجاب میان انسان و کرامتش و پرده میان دل و حق، بیش تر و غلیظ تر می‌شود.

1- بحار الانوار، ج 70، ص 63.

2- مرآه العقول، ج 10، ص 264.

3- نهج البلاغه، حکمت 126.

4 -کافی، ج 2، ص 315.

5-   همان.

ادامه دارد