چیستی حقوق بین الملل بشر دوستانه

چیستی حقوق بین الملل بشر دوستانه

محمدرضا زمانی درمزاری (فرهنگ) وکیل پایه یک دادگستری

[برشی از یک مقاله]

    حقوق بین‌الملل بشردوستانه به جنبه‌های حقوق بشری مربوط به غیرنظامیان در جنگ اطلاق می‌شود که طی دهه‌های اخیر در ادبیات حقوق بین‌الملل وارد شده است و به‌عنوان رشته‌ای مستقل در محافل دانشگاهی و بین‌المللی نیز تدریس می‌گردد. حقوق بین‌الملل بشردوستانه، ناظر به قواعد حقوق بین‌المللی در زمینه کاربرد نیروهای مسلح و رفتار با افراد در جریان درگیری مسلحانه حاکم بوده و هدف آن؛ کاهش و یا محدود کردن رنج و درد افراد در زمان جنگ و یا هرگونه درگیری مسلحانه می‌باشد و نوعاً، به قواعد و مقررات کنوانسیونهای ژنو 1949 و پروتکلهای الحاقی به آن در سال 1977 مربوط می‌گردد.

اصول و قواعد حقوق بشردوستانه بر مبنای معاهدات بین‌المللی و اراده بین‌المللی دولتها، در زمره قواعد آمره و تخلف‌ناپذیر بین‌المللی درآمده است و مبتنی بر رعایت حقوق اساسی بشر، حمایت از قربانیان درگیریهای مسلحانه، بیماران، زنان، کودکان، غیرنظامیان و محدودیت ابزارها و شیوه‌های جنگی و مسایل مرتبط با آنها می‌باشد. امروزه، حقوق بین‌الملل بشردوستانه موردتوجه جدی دولتها و سازمانهای بین‌المللی و حقوق بشری بوده و با انعقاد معاهدات بین‌المللی مربوطه، زمینه ورود گسترده آن در حقوق بین‌الملل را فراهم آورده و حتی، بسیاری از قواعد عرفی بین‌المللی را به جهت اهمیت و تأثیرگذاری آن در این حوزه، بدان سو رهنمون ساخته است. با این وجود،حقوق بین‌الملل بشردوستانه با مقررات حقوق بشر از حیث منابع، مرجع رسیدگی، مسؤولیت بین‌المللی دارای تفاوتهای اساسی و ماهوی می‌باشد. تلاشهای بین‌المللی به عمل آمده در قرون اخیر در جهت محدود و ممنوع کردن جنگ و حمله نظامی علیه کشورها و اقدام جهت تدوین قوانین بشردوستانه و احترام به افراد در درگیریهای مسلحانه، زمینه تصویب کنوانسیونهای«حقوق جنگ» یا «حقوق لاهه» را فراهم آورد که به مجموعه قواعد و مقررات ناظر به حفظ حقوق افراد به «حقوق بشردوستانه» یا «حقوق ژنو» شهرت یافته‌اند. کنوانسیونهای لاهه در سالهای 1899 و 1907 به تصویب برخی از کشورهای جهان رسیده و کنوانسیونهای ژنو در سالهای 1949 و دو پروتکل الحاقی به آن نیز در سال 1977 مصوب گردیده است. کنوانسیونهای بین‌المللی مزبور ناشی از تجربه تلخ صدمات و تلفات گسترده غیرنظامیان در جنگهای جهانی اول و دوم سبب تغییر تدریجی رویکرد حقوقی و بین‌المللی دولتها در هدایت جامعه بین‌المللی به گسترش اعمال حقوق بین‌الملل بشردوستانه به نفع غیرنظامیان و وضع قوانین و مقررات ویژه برای حفاظت و حمایت توأمان از آنان و تضمین رعایت حقوق همه‌جانبه آنان گردید که در قالب وضع قوانین حقوق جنگ موسوم به ”حقوق لاهه” و حقوق بشردوستانه موسوم به “حقوق ژنو”، به ترتیب یاد شده، گردیده است. بر همین اساس، دیوان بین‌المللی دادگستری در “قضیه مشروعیت کاربرد سلاحهای هسته‌ای” در سال 1966 اعلام داشت که مقررات حقوق لاهه (حقوق جنگ) و حقوق ژنو (حقوق بشردوستانه) به قواعد و مقررات عرفی بین‌المللی تبدیل شده و در حال حاضر، هر دو مجموعه قوانین و مقررات بنام حقوق بشردوستانه بین‌المللی شناخته می‌شوند و مقررات پروتکلهای 1977 بیانگر وحدت این دو حوزه از حقوق به شمار می‌روند.

 اهداف حقوق بین‌الملل بشردوستانه:

این حقوق دو هدف مهم و اساسی را خط مشی خود قرار داده است که عبارتند از:

1- حمایت از کرامت انسانی و انسانیت در اثناء مخاصمات مسلحانه بین‌المللی و غیر بین‌المللی.

2- کاهش تلفات و خسارات و تسکین آلام بشری در زمان مخاصمات مسلحانه بین‌المللی و غیر بین‌المللی.

 اصول حقوق بین‌الملل بشردوستانه :

این حقوق، مشتمل بر اصولی است که ریشه در اصل کرامت انسانی دارند. اصلی که جهان شمول و حمایت از آن هدف اصلی حقوق بین‌الملل بشردوستانه است. مهم‌ترین این اصول عبارتند از:

1- اصل رفتار انسانی و عدم تبعیض: یعنی همه افراد انسانی صرف‌نظر از جنسیت، ملیت، نژاد، مذهب و یا عقاید سیاسی خودشان شایسته و سزاوار بهره‌مند شدن از رفتار انسانی می‌باشند.

2- اصل ضرورت نظامی: طبق این اصل هم فعالیتها و عملیات نظامی باید بر اساس دلایل نظامی قابل توجیه باشد.

3- اصل محدودیت: بر اساس این اصل، به‌کارگیری شیوه‌ها و روشهای جنگی و استفاده از سلاحهای که تلفات بیش از حد لزوم درد و رنج زایدالوصفی را ایجاد نماید، ممنوع است.

4- اصل تفکیک: طبق این اصل باید بین اهداف نظامی و غیرنظامی تفکیک و تمایز قایل شد.

5- اصل تناسب: یعنی خسارات و صدمات اتفاقی ناشی شده از حمله به اهداف نظامی در مقایسه با مزیتها و فواید نظامی مستقیم و قطعی که از آن حمله به دست می‌آید نباید از حد لزوم باشد.

6- اصل حس نیّت: یعنی در مخاصمات مسلحانه، مذاکرات بین طرفین متخاصم باید با حسن نیّت باشد. و بر این اساس، دولتها نسبت به حقوق بین‌الملل بشردوستانه دارای مسؤولیت بین‌المللی می باشند.

  وضعیت و رویکرد دولت ایران به حقوق بین‌الملل بشردوستانه :

دولت ایران در اردیبهشت و خرداد ماه 1379 ”آیین‌نامه کمیته ملی حقوق بشردوستانه” را تصویب نمود. در این آیین‌نامه که به استناد کنوانسیونهای چهارگانه ژنو و هم‌چنین تعهد دولتها نسبت به اجرای حقوق بشردوستانه و لزوم رعایت حقوق بشردوستانه در مخاصمات مسلحانه و تلاش برای تسکین آلام بشری و با توجه به ماده 1 و بند 6 ماده 9 قانون اساسنامه جمعیت هلال‌احمر جمهوری‌اسلامی ایران، مصوب سال 1367- قوانین و مقرراتی را وضع نمود که این قوانین و مقررات به حقوق و تعهدات، ارکان، امور مالی و مقررات تکمیلی و نهایی کمیته ملی هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران پرداخت.

علاوه بر این، برخی از مواد مقرر در قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح نیز، ضمن اشاره به بعضی از قراردادهای چهارگانه ژنو در خصوص مسؤولیت نیروهای مسلح در ارتباط با غیرنظامیان در جنگ، به اصول بین‌المللی مندرج در آنها نیز اشاره کرده است و دولت ایران به بسیاری از کنوانسیونهای بین‌المللی مرتبط و پروتکلهای الحاقی مربوطه در قالب تصویب “قانون اجازه مشارکت دولت ایران در عهدنامه تحریم جنگ (1308)، “قانون اجازه الحاق ایران به کنوانسیونهای چهارگانه ژنو” (1334 )،” قانون اجازه الحاق ایران به پیمان منع گسترش سلاحهای هسته‌ای”(/ NPT 1348) و … نیز پیوسته است.

منبع: خبر آنلاین