پذیرش «توبه مجرم» منوط به شرایطی

پذیرش «توبه مجرم» منوط به شرایطی

فاطمه نوری

سقوط مجازات تائب (توبه‌کننده) یا همان شخصی که از گناه بازمی‌گردد، منوط به احراز شرایطی ازجمله ندامت و پشیمانی قلبی وی در ارتکاب جرم خواهد بود و شرایط تشخیص و احراز ندامت مجرم در قانون پیش‌بینی‌شده است.

توبه در حقوق جزای اسلامی به‌عنوان یکی از موارد سقوط مجازات شمرده‌شده و از این باب یک «تأسیس حقوقی» در حقوق جزای اسلامی است، به‌گونه‌ای که در سایر مکاتب کیفری امروزی نمونه آن به چشم نمی‌خورد. در اهمیت آن همین بس که یکی از بهترین شیوه‌های جلوگیری از جرم و اصلاح مجرمان است.

خداوند در قرآن کریم در آیات متعدد انسانها را به توبه تشویق می‌نماید. قرآن کریم، توابین را مساوی با مطهرین قرار داده، می‌فرماید: (إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ – بقره: 222) و هم‌چنین یکی از سوره‌های قرآن کریم به نام «توبه» نام‌گذاری شده است.

در قانون مجازات اسلامی توبه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و اگر با شرایط کامل انجام شود، یکی از معاذیر قانونی معافیت از مجازات شناخته‌شده است که در جرایم «حق اللّه» پیش از ثبوت جرم به‌وسیله اقرار یا شهادت شهود، مسقط مجازات بوده، ولی در جرایمی که جنبه «حق‌الناس» دارند موجب سقوط مجازات نیست. اسباب معافیت از مجازات متعددند، توبه یکی از همین اسباب است که از بنیادهای حقوق جزای اسلامی محسوب می‌شود، توبه به معنای بازگشت از گناه و پشیمان شدن فرد از ارکاب جرم است که مطابق ماده 13 قانون آیین دادرسی کیفری از موارد موقوف شدن اجرای مجازات یا به‌عبارتی‌دیگر از عذرهای معاف کننده از مجازات محسوب می‌گردد.

قانون‌گذار در ماده 117 قانون مجازات اسلامی بیان داشته، چنان‌چه پس از اعمال مقررات راجع به توبه، ثابت شود که مرتکب تظاهر به توبه کرده است سقوط مجازات و تخفیفات در نظر گرفته‌شده ملغی و مجازات اجرا می‌گردد.

این در حالی است که باید بیان داشت که این عذرها تأثیری بر تقصیر و مسؤولیت مرتکب جرم نخواهند داشت، بلکه بنابر ملاحظات و نیز آموزه‌های دینی، موجب معافیت مجرم از مجازات می‌شوند. لاجرم بایستی اذعان داشت درست است که عذر (توبه)، سبب از بین رفتن مجازات می‌گردد، لکن قاضی می‌تواند در مواردی به صدور حکم اقدام تأمینی دست بزند.

به‌هرتقدیر سقوط مجازات تائب (توبه‌کننده) یا همان شخصی که از گناه بازمی‌گردد، منوط به احراز شرایطی ازجمله ندامت و پشیمانی قلبی وی در ارتکاب جرم خواهد بود، از طرفی دیگر اصلاح مجرم در صورت رهایی از مجازات و اطمینان به عدم ارتکاب جرم توسط تائب، نیز می‌بایستی احراز گردد.

از همین روی علم قاضی بیش از هر دلیل دیگری می‌تواند در تشخیص و احراز ندامت و اصلاح مؤثر و به‌کاربرده شود. این در حالی است که قانون‌گذار در ماده 117 قانون مجازات اسلامی بیان داشته، چنان‌چه پس از اعمال مقررات راجع به توبه، ثابت شود که مرتکب تظاهر به توبه کرده است سقوط مجازات و تخفیفات در نظر گرفته‌شده ملغی و مجازات اجرا می‌گردد؛ بنابراین ملاحظه می‌گردد قانون‌گذار با درایت و آگاهی، راه سو استفاده از این مقرره قانونی که مبتنی بر بخشش و رأفت اسلامی است را مسدود کرده است. سقوط مجازات اثر اصلی توبه است، درصورتی‌که با شرایط لازم خود واقع شود، باعث سقوط مجازات مجرمان می‌باشد. این اثر مربوط به توبه پیش از اثبات جرم است.

توجه به این نکته ضروری است که «عدم‌الفعل» گاهی به دلیل عدم توانایی انجام آن است و گاهی به خاطر ممنوع و قبیح بودن آن؛ بنابراین، صِرف «عدم فعل و پشیمانی» توبه نیست; مثلاً، کسی که در اثر ارتکاب فعل زنا مبتلابه بیماریهایی شود که مانع تولیدمثل و فرزند دار شدن او می‌گردد، حال اگر وی به خاطر فرزند دار نشدن، از عمل ارتکابی خود پشیمان شود، این پشیمانی توبه نیست; زیرا پشیمانی او به خاطر قبح شرعی عمل نمی‌باشد.

بنابراین هرگاه، عناصر متشکله توبه محقق شود، توبه انجام‌یافته و نقض بعدی توبه، اثرات آن را از بین نمی‌برد، به‌بیان‌دیگر، نقض توبه عطف به ماسبق، نمی‌شود; مگر، این‌که قاضی از نقض متعدد توبه، به کذب توبه پی ببرد که مسلماً در آن صورت، ساقط کننده مجازات نخواهد بود.

   نتیجه‌گیری

از مجموع مطالب ذکرشده نتیجه گرفته می‌شود که: توبه یکی از بهترین شیوه‌های جلوگیری از جرم و اصلاح مجرمان است. اخذشده: تبیان- منابع: میزان و خبرگزاری فارس