نگاهی به زندگینامه احمد متین دفتری(قسمت اول)

نگاهی به زندگینامه احمد متین دفتری^{(قسمت اول)}

 (1275-1350 ق)، حقوقدان، نویسنده و مترجم. نام پدرش در بعضى مآخذ محمودخان و در بعضى محمدحسین ذکرشده است، در حالى‌که محمدحسین نام جد وى مى‏باشد. متین در تهران به دنیا آمد. در شش‌سالگی به لقب سابق پدرش، اعتضاد لشکر و به گفته خویش اعتضاد خاقان، ملقب شد و شغل پدر را که همان لشکر نویسی بود اختیار نمود. او بعدها ملقب به متین‌الدوله گردید.

وى پس از اتمام تحصیلات ابتدایى، تحصیلات متوسطه را در مدرسه‏ آلمانى تهران به پایان برد و زبانهاى فرانسه و انگلیسى و آلمانى را آموخت. سپس به استخدام وزارت امور خارجه درآمد. متین دفترى، در 1305 ش، به وزارت دادگسترى وارد شد و پس از چندى به اروپا رفت و موفق به دریافت درجه‏ دکتراى حقوق گردید. وى در 13188 ش نخست‌وزیر شد. او چند دوره سناتور و در دوره‏ى پانزدهم مجلس شورا نماینده‏ مردم مشکین‏شهر بود. از آثارش: «آیین دادرسى مدنى و بازرگانى»، در سه مجلد؛ «روابط بین‏المللى از قدیم‏الایام تا سازمان ملل متحد»؛ «تاریخ مختصر حقوق بین‏الملل»، ترجمه؛ «سیاست جزایى»، فارسى و فرانسه؛ «احکام تفصیلى هیأتهاى عمومى دیوان کشور»؛ «انجمن آثار ملى ایران»، ترجمه؛ «دخالت مستقیم دولت در اقتصاد کشور»؛ «رویه‏ قضایى»، در چهار بخش؛ «کلید استقلال اقتصادى ایران».[1]

استاد ممتاز دانشگاه، حقوقدان و محقق بین‏المللى، سیاستمدار، فرزند محمود دفترى (عین‏الممالک) فرزند میرزا حسین وزیر دفتر فرزند میرزا هدایت‏الله وزیر دفتر فرزند میرزا حسین آشتیانى فرزند میرزا کاظم مستوفى‏الممالک فرزند میرزا محسن آشتیانى است.

میرزا محسن از رجال و معاریف اوایل زندیه مى‏باشد اولاد و احفاد وى در یک‌صد و پنجاه سال اخیر از حکومتگران ایران بوده‏اند. خانواده‏هاى وثوق‌الدوله، قوام‏السلطنه، معتمدالسلطنه، مصدق‏السلطنه، متین دفترى، دفترى، معاون، فرهاد معتمد، شکوه، دادور و میکده همگى از نسل همین میرزا محسن آشتیانى هستند. متین دفترى در 1314 ه.ق در تهران تولد یافت.

هنوز به شش‌سالگی نرسیده بود که توارثاً منصب لشکر نویسی فوجهاى دماوند و فیروزکوه و پیاده سیستان و مظفر تبریز به او رسید. این شغل قبلاً شغل پدرش بوده و پس از آن‌که مرحوم به مقام مستوفى ارتقا یافت به‌فرمان مظفرالدین شاه با عنوان جناب و لقب اعتضاد لشکر و بعد متین‏الدوله به او واگذار گردید. او از همان اوقات تحصیلات خود را در مکتب‌خانه جدش وزیر دفتر شروع کرد.

پس از یادگرفتن مقدمات به آموزش زبان عربى و ادبیات فارسى و جغرافیا و حسن خط پرداخت و علوم آن روز را به حد کامل آموخت. سپس وارد مدرسه ایران و آلمان که به خرج دولت آلمان و ایران تأسیس‌شده بود گردید و مدت هشت سال در آنجا به تحصیل پرداخت و زبانهاى فرانسه، انگلیسى و آلمانى را به حد کامل یاد گرفت و زبان عربى و معارف اسلامى را نزد شیخ محمد عبده تکمیل نمود؛ ضمناً در آموزش بعضى از دروس مدرسه حقوق جدیت تام به خرج داد.

در اوایل جنگ بین‏الملل اول وارد وزارت امور خارجه گردید و در اداره تحریرات روس مشغول کار گردید؛ هم‌زمان همکارى خود را با مطبوعات آغاز کرد و در روزنامه عصر جدید اخبار روزنامه رویتر را ترجمه مى‏کرد و ضمناً مقالات مستقل هم مى‏نوشت. متین دفترى هنگامی‌که در وزارت خارجه اشتغال داشت تحصیلات خود را ادامه داد و یک دوره کامل فقه و اصول و ادبیات عرب را نزد آقا سید اسدالله خارقانى که ملاى روشنفکرى بود تحصیل نمود. پس از جنگ بین‏الملل اول با مشارکت مصدق‏السلطنه و نصرت‏الدوله و نظام‏السلطنه و ذکاالدوله غفارى مجله‏اى به نام مجله علمى دایر کردند که چند سالى انتشار آن دوام داشت. پس از تعطیل مجله علمى به روزنامه ستاره ایران و زبان آزاد پیوست و در حزب دموکرات عضو فعال گردید. از 1298 نیز دوره مدرسه عالى حقوق را گذراند. به هنگام نخست‏وزیرى وثوق‏الدوله با کمک عبدالرحمن بیک کنسول عثمانى در تهران که نزد متین دفترى زبان آلمانى فرامی‌گرفت طرح سجل احوال را در ایران تهیه و تسلیم رئیس دولت کرد.

برمبناى همان طرح از آن تاریخ شناسنامه در ایران به وجود آمد و بعدها جنبه‏ قانونی پیدا کرد. در 13011 ش با حفظ سمت در وزارت امور خارجه نماینده مصدق‏السلطنه والى آذربایجان در تهران شد. در آن هنگام هریک از ولاه یک نماینده در تهران تعیین مى‏نمودند که کارهاى ایالت را در دوایر دولتى مرکز تعقیب کند. چندى هم مستشار ایرانى و مترجم سفارت آلمان بود.

آخرین سمتى که در وزارت امور خارجه به دست آورد ریاست اداره عهود و جامعه ملل بود که در سازمان جدید وزارت خارجه از ادغام چند اداره تشکیل یافته بود. کتابهاى کلید اقتصادى ایران و کاپیتولاسیون از تحقیقات و مطالعات دوران وزارت خارجه اوست که همان موقع چاپ و انتشار یافت. در 1306 ش داور اختیارات اصلاح دادگسترى را گرفت و در همان سال عدلیه با سازمان و افراد جدید فعالیت خود را آغاز کرد. متین دفترى و پدرش عین‏الممالک هر دو از افرادى بودند که به دعوت داور به خدمت قضا اشتغال ورزیدند و با رتبه قضایى اولى به دادیارى و بعد به مستشارى استیناف و دومى به مستشارى دیوان جزاى عمال دولت برگزیده شدند.

متین دفترى قریب دو سال در امر قضا با داور همکارى نزدیک داشت و او را در برنامه‏هاى سنگینى که عهده‏دار شده بود یارى مى‏نمود.

در 1308 ش داور را براى مطالعه در سازمان قضایى فرانسه و ادامه تحصیل به اروپا فرستاد و او ضمن کارآموزى در دادگاههاى پاریس و ژنو و برلن دوره دکتراى حقوق را در سویس پایان برد. پس از مراجعت از اروپا مدتى مدیرکل و معاون ادارى بود تا سرانجام در 13100 به معاونت کل وزارت دادگسترى منصوب گردید و در تهیه و تدوین قوانین مهمى چون قانون مدنى، قانون تجارت، آیین دادرسى حقوقى و بازرگانى و اصول محاکمات جزا نقش اساسى داشت. در 13111 مدتى در غیاب داور که به اروپا سفرکرده بود عهده‏دار کفالت وزارت دادگسترى شد. در همین سمت پرونده تیمورتاش به دست او آماده طرح در دادگاه گردید. ادامه دارد منبع: وب‌سایت علمی دانشجو- برگرفته از کتاب: اثر آفرینان  (جلد اول- ششم)