نظریه اصالت ظاهر اراده نماینده در حقوق ایران

نظریه اصالت ظاهر اراده نماینده در حقوق ایران

نویسندگان: علیرضا عالی پناه، علیرضا نورآبادی، سبحان عباس‌پور

چکیده

مطابق ماده 196 قانون مدنی «کسی که معامله می‌کند آن معامله براى خود آن شخص محسوب است، مگر این‏که در موقع عقد خلاف آن را تصریح نماید یا بعد خلاف آن ثابت شود». حقوق‌دانان ایرانی این ماده را به دو گونه متفاوت تفسیر کرده‌اند. گروهی این ماده را ملایم با نظریه اراده ظاهری یافته و مدعی شده‌اند که استثناء مذکور در این ماده صرفاً بیان‌گر حکم رابطه حقوقی بین نماینده و منوبٌ‌عنه است، نه رابطه حقوقی بین نماینده و طرف قرارداد و لذا رابطه حقوقی بین نماینده و منوبٌ‌عنه به ضرر طرف قرارداد ناآگاه به نمایندگی قابل استناد نیست و پیشینه بحث در فقه امامیه نیز مؤید این مدعا است، در حالی‌که گروه دیگر عقیده دارند این استثنا بیان‌گر حکم رابطه حقوقی بین نماینده و طرف قرارداد است و رابطه بین نماینده و منوبٌ‌عنه در مقابل وی نیز قابل استناد است، هرچند ناآگاه باشد. مبنای تفسیر نخست نظریه اراده ظاهری یا اصالت ظاهر اراده است که در لزوم حفظ نظم عمومی و استحکام معاملات ریشه دارد و مبنای تفسیر دوم اصل حاکمیت اراده و نظریه اراده باطنی است. این مقاله می‌کوشد با تبیین دو تفسیر مذکور و بررسی ادله و شواهد هر یک در حقوق ایران با تأکید بر فقه امامیه تفسیر صحیح را از سقیم بازشناسد و باز شناساند. حاصل این تلاش پذیرش دیدگاه دوم، البته با تقریری نوین و ارائه راه‌کارهایی برای پیش‌گیری از تبعات منفی احتمالی این دیدگاه است که با مبانی فقهی این موضوع نیز سازگار به نظر می‌رسد.

کلیدواژگان: نظریه اراده ظاهری، نظریه اراده باطنی، ظاهر اراده، نظریه نمایندگی، ماده 196 قانون مدنی

پژوهشنامه حقوق اسلامی (معارف اسلامی و حقوق/اندیشه صادق سابق) شماره 42 بهار و تابستان 1395