در قانون مجازات اسلامی ما چهار نوع مجازات وجود دارد؛ قصاص، حد، دیه و تعزیر و اقدامات تأمینی و تربیتی. هرکدام از این مجازات برای جرایم خاصی پیش‌بینی‌شده‌اند.
تعزیر مجازاتی است که مشمول عنوان حد، قصاص یا دیه نیست و به‌موجب قانون در موارد ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی تعیین و اعمال می‌گردد.


تعزیر و حد باهم چه فرقی دارند؟
فرق «حد» و «تعزیر» آن است که حد مجازات معین و ثابتی است که در شرع مشخص‌شده اما تعزیر مجازاتی است که در شرع نیامده و مبنای جرم انگاری آن مصالح و منافع جامعه است، مانند جرایم راهنمایی و رانندگی و جرایم مربوط به
 تعزیرات حکومتی.
ناگفته نماند ردپای برخی جرایم تعزیری در شرع دیده می‌شود اما بااین‌حال در خصوص نوع یا میزان مجازاتشان حرفی به میان نیامده و تعیین آن به حکومت یعنی قانون‌گذار جامعه واگذارشده است.
ازجمله این جرایم که نمونه‌هایشان هم کم نیست کلاه‌برداری، رشوه، اختلاس و… است.


ملاک اصلی تعزیر کمتر بودن آن نسبت به حد (100 ضربه شلاق) است.
برخلاف حد، مقدار و کیفیت تعزیر به‌موجب قانون تعیین می‌شود و دادگاه در صدور حکم تعزیری، با رعایت مقررات قانونی، مواردی را موردتوجه قرار می‌دهد.
در تعزیر، شخصیت، وضع روحی و جسمی مجرم و زمان و مکان دخالت دارد، درصورتی‌که حد ثابت است و شخصیت مجرم تأثیری در میزان مجازات ندارد.
در تعزیر، هدف اصلاح و تأدیب مجرم شرط است؛ اما فلسفه اجرای حد جلوگیری از تکرار جرم و دفاع از مصالح بنیادین جامعه است.
تعزیر با توبه ساقط می‌شود؛ اما در حد توبه اثری ندارد، مگر این‌که قبل از حضور نزد قاضی باشد. تعزیر قابل تخفیف و تعلیق است؛ اما در حد تخفیف و تعلیق ممنوع است.

چه وقت تعزیر می‌شویم؟
ممکن است بپرسید اگر قرار باشد «تعزیر» چیزی جدای از مجازات جرایم و جنایتهایی باشد که مشمول حد و قصاص و دیه می‌شود، پس مجازت چه اعمالی «تعزیر» است؟
در پاسخ باید گفت که تعزیر مخصوص مرتکبان محرمات شرعی یا ناقضان مقررات حکومتی است. این اعمال شامل تمام مقرراتی می‌شود که برای حفظ نظم و منافع عمومی وضع می‌شود، مانند زیر پا گذاشتن قوانین مالیاتی یا مقررات مربوط به قاچاق کالا و ارز و مقررات راهنمایی و رانندگی.
پس مطمئن باشیم که اگر کسی عمل حرامی مرتکب شد یا اینکه مقررات حکومتی مانند ممنوعیت گران‌فروشی و احتکار را زیر پا گذاشت، مجازات «تعزیر» در انتظارش خواهد بود.
 مجازات تعزیری چگونه تعیین می‌شود؟

گفتیم که قاضی دادگاه برای تعیین نوع و میزان مجازات تعزیری به نوع جرم ارتکابی و شخصیت مجرمان توجه می‌کند. قاضی بر اساس معیارها و موارد زیردست به صدور حکم تعزیری می‌زند:
انگیزه متهم و وضعیت ذهنی و روانی وی حین ارتکاب جرم، شیوه ارتکاب جرم، گستره نقض وظیفه و نتایج زیان‌بار آن، اقدامات متهم پس از ارتکاب جرم و سوابق، وضعیت فردی، خانوادگی و اجتماعی متهم و تأثیر تعزیر بر وی؛

منبع: میزان