معتاد مجرم است یا بیمار

معتاد مجرم است یا بیمار

فرزانه جلالیان

 پرویز افشار، معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکتهای مردمی ستاد مبارزه با مواد مخدراست. او اعتیاد را این‌گونه تعریف می‌کند: اعتیاد، یعنی استمرار مصرف مواد مخدر که در فرد، استقرار یافته باشد و فرد به مصرف آن وابستگی پیدا کرده باشد.

و اما بیمار کیست؟ از دیدگاه کارشناسان، بیمار کسی است که به دست خود یا براثر عوامل زیست‌محیطی دچار ناهنجاریهای داخل بدن شده باشد.

تا چند سال پیش، هر که در کشور معتاد بود، او را به‌عنوان مجرم می‌شناختند اما سالهاست این موضوع به نظر می‌آید، کم‌رنگ شده باشد و معتاد را بیماری می‌انگارند که به کمک نیاز دارد.

کشورهای دیگر معتاد را چگونه می‌انگارند؟

صفاتیان در این خصوص می‌گوید: برای این موضوع مبنی بر این‌که معتاد، مجرم است یا بیمار در کشورهای مختلف، اظهارنظرهای متفاوتی وجود دارد. برخی کشورها فرد معتاد را به‌عنوان بیمار و برخی دیگر مجرم می‌شناسند؛ اما در کشور ما فرد معتاد، هم به‌عنوان بیمار وهم مجرم شناخته می‌شود.

به‌جز اظهارات صفاتیان به نظر می‌رسد، کارشناسانی هم هستند که فقط یکی از دو سر طیف را قبول دارند؛ یعنی یا معتقدند معتاد، بیمار است و یا بر این باورند که معتاد، مجرم است.

به‌عبارت‌دیگر برخی، مخالف بیمار بودن معتادند. آنان معتقدند: قانون، تولید و تجارت موادمخدر را جرم تلقی می‌کند، پس معتادان به‌عنوان کسانی که زمینه جرم را فراهم می‌کنند قانون‌شکن بشمار می‌آیند و باید مجازات شوند.

این کارشناسان ادعا می‌کنند که اعمال روشهای مجازات و دیدگاه جرم‌نگر بر مسؤولیت‌پذیری افراد نسبت به اعتیاد مؤثر و بهترین روش پیشگیری از سوءمصرف مواد مخدر است.

این کارشناسان براین باورند که سوءمصرف مواد، هم به فرد مصرف‌کننده، هم به خانواده و هم به جامعه آسیب می‌رساند؛ بنابراین نمی‌توان نسبت به آسیبهایی که ممکن است به خاطر مصرف مواد از سوی معتاد به جامعه تحمیل گردد، بی‌تفاوت بود.

و اما موافقان این نظریه چه می‌گویند؟ موافقان نظریه معتاد، بیمار است با تأکید بر اختلالات جسمانی، روانی و اجتماعی فرد معتاد اظهار می‌دارند: باید دیدگاه بیمارگرایانه بر سیاستهای کلان در زمینه درمان این افراد فراهم شود.

اینان می‌افزایند: هرگونه اقدام درمانی اجباری با اعمال زور و فشار روی فرد معتاد خطرناک است و باید شرایط درمان جامع، فراگیر، ارزان و قابل دسترس در سطح کشور برای معتادان فراهم شود.

معتاد دو نقش در جامعه ایفاء می‌کند

صفاتیان خط بطلانی بر نظرات هر دو گروه یاد شده می‌کشد و اظهار می‌دارد که معتاد هم مجرم است و هم بیمار.

صفاتیان می‌افزاید: فرد معتاد در شرایط عادی، طبق مفاد قانونی که در سیاستهای کلان کشور آمده است مجرم شناخته می‌شود اما اگر به مراکز درمانی مراجعه کند بیمار تلقی می‌شود و از تعقیب کیفری معاف خواهد بود. این شرایط را گذاشتیم که معتاد برای درمان، اقدام کند.

وی تأکید می‌کند: اگر معتادی آسیبی به فردی برساند مجرم است اما اگر تحت پوشش درمان باشد بیمار است.

نتیجه آنکه سه نظر درباره معتادان وجود دارد نظر اول آن است که معتاد، بیمار است، دیگری، معتاد مجرم است و نظر سوم هم این‌گونه مطرح است که معتاد هم بیمار و هم مجرم است.

برخی کارشناسان نیز در این میان کاری به مجرم یا بیمار بودن معتادان ندارند آن‌چه باعث نگرانی آنان شده است این است که اگر رویکرد به سمت بیمار بودن معتاد پیش رود باید به‌گونه‌ای باشد که قبح اعتیاد شکسته نشود؛ به‌عبارت‌دیگر وضعیت طوری نشود که معتاد به‌صرف این‌که بیمار است در معابر عمومی ظاهر شود و در ملأعام اقدام به مصرف مواد کند.

اگر هم معتاد مجرم است، این سؤال مطرح است آیا جامعه راه را برای اقدام مجرمانه معتاد یعنی مصرف مواد بازکرده است و دیگر کاری به معتاد ندارد؟

اگر بگوییم معتاد بیمار یا مجرم است، کافی است؟ صرف‌نظر از پیشگیری از اعتیاد، چه کنیم، معتادان در معابر به‌وضوح دیده نشوند و چه کنیم، اگر درمان شوند دوباره به پاتوقهای خود باز نگردند و پاک شوند مثل همان روز که از مادر زاده شدند.

بر اساس آخرین آمار اعلامی در زمان حاضر حدوداً یک‌میلیون و 325 هزار معتاد در کشور بسر می‌برند. منبع: ایرنا