آیا می‌دانید قصد و رضا در عقد ازدواج به چه معناست؟

آیا می‌دانید نبود قصد و رضا چه تأثیری بر ازدواج دارد؟

آیا می‌دانید ازدواج بدون قصد باطل است؟

آیا می‌دانید اگر درباره کسی قبل از ازدواج اشتباه کنید، چه اتفاقی می‌افتد؟
”وکلیم بنده؟”

این سؤالی است که برای همه آنهایی که پای سفره عقد نشسته‌اند آشنا و معنادار است.

سؤالی که عاقد از عروس و داماد می‌پرسد تا مطمئن شود که آنها می‌دانند برای چه پای عقد نشسته‌اند و با رضایت کامل این کار را انجام داده‌اند. آنقدر در این زمینه مشکل ایجادشده است که قانون‌گذار به این فکر افتاده تا قصد و نیت و رضایت را نیز وارد پیش‌درآمدهای ازدواج کند و موادی از قوانین کشور را به آن اختصاص دهد. این مطلب مخصوص مجردها است تا آنها را با مبحثی آشنا کند که کمتر درباره آن شنیده‌اید.
پیشنهادی که باید قبول شود
اگر می‌خواهید ازدواج کنید باید بدانید که عقد ازدواج در صورتی صحیح است که یکی از طرفین پیشنهاد ازدواج را مطرح و طرف مقابل آن را قبول کند. این پیشنهاد و در مقابل آن پذیرش یا قبول کردن باید همراه با استفاده از کلمات و عباراتی باشد که به‌صراحت نشان‌دهنده قصد ازدواج است.


این «درخواست و پذیرش» یا به قول قانون‌گذار «ایجاب و قبول» توسط زن و مرد یا اشخاصی مانند عاقد که بر اساس قانون حق عقد را دارند انجام می‌شود. به‌عبارتی‌دیگر فقط این افراد می‌توانند دست به این کار بزنند.
نکته: همه عقود یا اعمال حقوقی دوجانبه هنگامی به‌طور صحیح واقع می‌شوند که همراه با کلماتی باشند که نشان‌دهنده و بیانگر قصد و اراده باشد.
فکر و تعقل- قصد و رضا
افراد برای انجام هر کاری ازجمله کارهای حقوقی نیازمند فکر کردن درباره آن هستند تا بتوانند خود و وجدان خود را راضی کنند که آن کار را انجام بدهند. به همین دلیل باید مراحلی در قوه تعقل و مغز فرد سپری شود تا او بتواند فکر خود را به مرحله عملیاتی برساند.

این مراحل را می‌توان به «قصد» و «رضا» تعبیر کرد.
قصد و رضا دو موضوع مستقل هستند که بودن یا نبودن هرکدام از آنها در افراد دو تأثیر مختلف در اعمال دوجانبه حقوقی مانند ازدواج بر جای می‌گذارد. قصد به معنای نیت است و رضا نیز همان‌طور که از نامش پیداست به معنی رضایت است.

ازدواج بدون قصد باطل است
اراده یا قصد و رضای طرفین ازجمله عوامل اساسی برای همه قراردادها و ازجمله عقد ازدواج است. به همین دلیل باید تأکید کرد ازدواجی که بدون اراده و قصد صورت گرفته باشد باطل و بدون اعتبار خواهد بود.
چه کسی عقد را بخواند؟
همان‌طور که اشاره کردیم برای بستن پیمان ازدواج این اجازه به عاقد داده می‌شود. او کسی است که عقد ازدواج را برای خود یا به نمایندگی از فرد دیگری انجام می‌دهد و برابر قانون باید ویژگیهایی داشته باشد: عاقل، بالغ، قاصد یعنی عاقد علاوه بر اینکه نباید مجنون باشد باید به سن بلوغ رسیده و دارای اراده و قوه ادراک نیز باشد.
مراحل بله گرفتن
خطور ذهنی: اولین مرحله‌ای که بر اساس آن فرد تصمیم می‌گیرد زندگی مشترکی را با فرد دیگری آغاز کند مرحله خطور ذهنی است.

به این معنا که این موضوع به‌تدریج به ذهن فرد وارد می‌شود و ذهن او را به خود مشغول و درگیر می‌کند.
بررسی: در مرحله بعد که بررسی نامیده می‌شود فرد تلاش می‌کند موضوع ازدواج را از زوایای مختلف بررسی کرده و موردسنجش قرار دهد. در این مرحله فرد به بررسی مزایا یا خوبیها و معایب یا بدیهای احتمالی ازدواج می‌پردازد و با خود تصور می‌کند که در صورت تشکیل زندگی مشترک چه آینده‌ای در انتظارش است.

رضا یا تمایل: رضا یا تمایل پیدا کردن به انجام کاری خاصی که به‌طورکلی می‌تواند ازدواج یا هر قرارداد دیگری باشد مرحله دیگری است که بر اساس آن فرد مصمم به انجام آن عمل می‌شود. به‌طور مثال فرد مایل به ازدواج با فردی معین می‌شود.
قصد: بعد از گذشتن از این مراحل نوبت به قصد می‌رسد؛ یعنی خواست، اراده و نیت فرد این است که با فرد موردنظر ازدواج کند و در این مرحله عزم خود را برای رسیدن به این خواسته جزم می‌کند.
و اما ایماواشاره
بد نیست بدانید که گاهی طرفین عقد ازدواج یا سایر عقود و قراردادها نمی‌توانند صحبت کنند یا به معنای دیگر تلفظ عبارات برایشان ممکن نیست؛ مانند وقتی که یک فرد ناشنوا می‌خواهد ازدواج کند یا اینکه او یکی از طرفین یک قرارداد است. در چنین مواردی او می‌تواند از طریق ایماواشاره به‌وسیله دست یا حرکات چهره، قصد (نیت) و رضا (تمایل) خود به انجام این اعمال حقوقی را اعلام کند.
قانون‌گذار در ماده 194 قانون مدنی به این موضوع تأکید می‌کند که الفاظ (عبارات)، اشارات (ایماواشاره به‌وسیله دست یا حرکات چهره) یا رفتارها و حرکات دیگری که دو طرف معامله یا ازدواج با استفاده از آن قرارداد یا عمل حقوقی موردنظرشان را انجام می‌دهند باید موافق یکدیگر و به‌طور یکسان باشد. به این معنی که یکی از دو طرف، امضا و قبول همان عقدی را بپذیرد که دیگری آن را پیشنهاد داده است، در غیر این صورت معامله باطل است.
وقتی پای اشتباه به میان می‌آید
در خصوص قصد و رضا برای ازدواج باید نکته دیگری را نیز بدانید. اگر فرد برای ازدواج، رضا و تمایل داشته باشد اما این تمایل بر اثر اشتباه فهمیدن ویژگیهای فردی طرف موردنظر باشد در این صورت به رضا یا تمایل خدشه و آسیب واردشده است. حالت دیگری را نیز می‌توان تصور کرد و آن زمانی است که فرد تمایل به ازدواج با فردی خاص دارد اما به دلیل اکراه (مثلاً تهدید) از طرف شخص سومی، با فرد دیگری ازدواج می‌کند. در اینجا نیز به قصد و رضا آسیب وارد شده است.
در این موارد که رضا یا تمایل مخدوش می‌شود عقد «غیر نافذ» است؛ به این معنا که باید بررسی شود که آیا این فرد می‌تواند به زندگی با همسر خود در اثر این ازدواج ادامه دهد یا خیر.
در این باره باید به این مسئله توجه کنید که اشتباه درباره شخصی که با او قصد ازدواج دارد به صحیح بودن عقد آسیب وارد نمی‌کند مگر اینکه علت اصلی ازدواج همان مسئله‌ای است که اشتباه از آب درآمده است.
این مورد را با مثال توضیح می‌دهیم:
فردی را در نظر بگیرید که به دیگری بله برای ازدواج می‌گوید، چون دوست دارد همسر آینده‌اش پزشک باشد و فکر می‌کند که این فرد نیز به این شغل اشتغال دارد، اما پس از عقد متوجه می‌شود که شغل او چیز دیگری است.

باید گفت که او مرتکب اشتباه شده و عقد غیر نافذ است؛ یعنی باطل نیست اما صحیح بودن آن نیاز به اجازه و امضای این فرد دارد.
ازدواج به زور اسلحه
یادتان نرود در مواردی که در هر عقدی ازجمله ازدواج، به‌طورکلی یکی از طرفین رضایت نداشته باشد اما مجبور به قبول شود عقد صحیح نبوده و شخصی که مجبور شده می‌تواند بعداً عدم رضایت خود را اعلام کند.

مثلاً فردی که قصد بالا کشیدن اموال دیگری را دارد اسلحه‌ای روی شقیقه فرد قرار می‌دهد و از او می‌خواهد مدارک موردنظرش را امضا کند. اینجا دیگر بحث اکراه مطرح نیست. بلکه این فرد به دلیل اجبار و از ترس جانش برگه‌ها را امضا می‌کند. این مورد درباره ازدواج نیز صادق است. مثلاً فردی به اجبار اسلحه مجبور به امضای عقدنامه شود که این اجبار می‌تواند موجب عدم نفوذ ازدواج گردد.
نکته: قدیمی‌ترها اعتقاد داشتند که سکوت علامت رضاست؛ اما اشتباه نکنید قانون سکوت را علامت رضا ندانسته است و زوجه باید خیلی مشخص رضایت خود را اعلام کند.

منبع: میزان