روش پژوهش در دانش حقوق
روش پژوهش در دانش حقوق
روش پژوهش در دانش حقوق
جامعه دارای مشکلات و معضلات فراوانی است که باید برای رفع آنها راه‌حل پیدا کرد، ولی چگونه و با چه روشی؟ رسالت علم حقوق و حقوقدانان، حل مسائل حقوقی جامعه، تبیین و تفسیر مواد قانونی و پیشنهاد اصلاح قوانین و مقررات است.
برای حل مسائل و مشکلات حقوقی باید تحقیق کرد. دانشجویان حقوق و حقوقدانان غالباً اطلاعات اندکی درباره‌ی روش تحقیق در دانش حقوق دارند و در دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد این رشته در درسهای کار تحقیقی (1) و سمینار، آموزش جدی برای پژوهش نمی‌بینند یا این‌که آموزشهای مربوط را در حد نظری یاد گرفته و در عمل، آن را به کار نمی‌بندند. همچنین گاه از اقدام به تحقیق علمی و نوشتن، به دلیل نداشتن تجربه یا عدم آشنایی با یک‌زبان بیگانه، ترس و دلهره دارند. از سوی دیگر، متأسفانه بعضاً دیده‌شده است که اشخاص یا موسسه‌هایی برای نوشتن تحقیقهای درسی دانشگاهی، پایان‌نامه و رساله برای دانشجویان، به‌طور غیرقانونی و علنی، تبلیغ و اقدام می‌نمایند.
دولت نیز برای وضع و اجرای قواعد حقوقی مناسب و کارآمد، نیاز به پژوهشهای کارشناسی دارد. در کشور ما برای حل مسائل، یا قواعد حقوقی پیش‌بینی‌نشده است یا این قواعد در نظر گرفته‌شده از کار آیی لازم برخوردار نیست، یا این‌که قواعد پیش‌بینی‌شده در قوانین و مقررات جز برای مجریان برای دیگران ازجمله مردم، حقوقدانان و قضات تبیین نشده است. رسالت حقوقدانان و دکترین این است که دراین موارد، مبادرت به تحقیق و پژوهش علمی کرده و پس از مطالعه و بررسی تطبیقی، مبادرت به ارائه‌ی راه‌حلهای حقوقی نمایند، اصلاح قوانین و مقررات ناکارآمد موجود را پیشنهاد دهند یا این‌که به تبیین و تفسیر ابعاد گوناگون قواعد حقوقی موجود برای حقوقدانان، قضات و دانشجویان بپردازند.
برای انجام تحقیق باید فرآیند و مراحلی را طی نمود. ابتدا باید برای تحقیق که جهت حل مسأله ای انجام می‌شود عنوانی پیدا کرد. در تحقیق باید مسأله، چیستی، چگونگی و چرایی آن، ابعاد، زوایا، عمق و شدت مسأله و آثار و پیامدهای آن را تشریح کرد. باید ببینیم قبلاً برای حل این مشکل، تحقیق علمی صورت گرفته است یا نه؟ اگر تحقیقی انجام‌شده باشد برای حل مسأله از اطلاعات و نتایج آن تحقیق استفاده می‌کنیم، ولی ممکن است تحقیق یادشده به لحاظ جغرافیایی متعلق به محل یا کشور دیگری باشد، یا تحقیق متعلق به جامعه‌ی ما ولی درگذشته‌ی دور انجام‌شده و برای ابعاد جدید مسأله، راه‌حلی ارائه نداده باشد یا این‌که آن تحقیق به همه‌ی ابعاد و زوایای مسأله نپرداخته باشد.
دراین صورت، برای حل مسأله و معضل، چاره‌ای جز انجام تحقیق جدید برای رسیدن به راه‌حل نوین و کارآمد نداریم. پس‌ازاین که مسأله را شناختیم برای شناسایی ابعاد مختلف آن باید پرسشهای متعددی را مطرح کرد، مفاهیم، پدیده‌ها و متغیرهای دخیل در مسأله و روابط موجود میان آنها را شناخت. پیش از گردآوری اطلاعات، دسته‌بندی و تجزیه‌وتحلیل آنها می‌توان با توجه به آگاهیها و تجربه‌ی قبلی، پاسخی حدسی یا احتمالی به‌صورت فرضیه به آن پرسشها داد.
در علم حقوق، تحقیق به لحاظ نوع می‌تواند جنبه‌ی بنیادین یا کاربردی داشته باشد. تحقیقات بنیادین، جنبه‌ی نظری داشته و به مسائل کلان جامعه و فلسفه‌ی تصویب قوانین و مقرراتی پردازد، درحالی‌که هدف از تحقیق کاربردی، ارائه‌ی راه‌حل فوری برای مسائل و نیازهای موجود جامعه است. به لحاظ روش نیز دراین علم، غالب پژوهشها به‌صورت توصیفی-تحلیلی صورت می‌گیرد. روشها و ابزارهای گردآوری اطلاعات تحقیق می‌تواند به‌صورت کتابخانه‌ای و با مراجعه به تحقیقات علمی گذشته و حال از قبیل کتابها، مقاله‌ها، پایان‌نامه‌ها و… صورت گیرد یا این‌که به شیوه‌ی میدانی باشد که دراین صورت، باید به محیط موردمطالعه رفت و از فعالیتها و رفتارهای جامعه‌ی موردمطالعه، اطلاعاتی به دست آورد. پس از گردآوری داده‌ها و اطلاعات باید به دسته‌بندی، تجزیه‌وتحلیل و جمع‌بندی آنها پرداخت.
همچنین برای انجام تحقیق باید برنامه‌ریزی و زمان‌بندی کنیم. زمانی را برای شناسایی اطلاعات یا منابع تحقیق اختصاص داده و پس از مطالعه و بررسی اجمالی آنها اقدام به تقسیم‌بندی مطالب یا سازمان‌دهی تحقیق در قالب محورها، بخشها، فصلها و مبحثهای تحقیق نماییم. سپس حسب مورد به مطالعه‌ی عمیق منابع یا گردآوری اطلاعات از راههای میدانی تحقیق پرداخته و آنگاه به دسته‌بندی، تجزیه‌وتحلیل اطلاعات، نوشتن و درنهایت، جمع‌بندی و نتیجه‌گیری از تحقیق می‌پردازیم. چنانچه در جریان تحقیق با مشکلات و محدودیتهایی روبرو شده که بر کم و کیف تحقیق تأثیر گذاشته باشد لازم است در مقدمه‌ی تحقیق به اطلاع خوانندگان برسانیم.
تحقیق علمی دارای اجزای مختلفی شامل صفحه‌ی معرفی تحقیق (عنوان، مشخصات و مرتبه‌ی علمی نویسنده و…)، چکیده و واژگان کلیدی تحقیق، فهرست مطالب، مقدمه، متن اصلی، نتیجه‌گیری و پیشنهادها و پیوستهای تحقیق است.
مطالب این کتاب در چهارفصل کلیات تحقیق (فصل نخست)، مسیر و محورهای تحقیق (فصل دوم)، نگارش تحقیق (فصل سوم) و شیوه‌ی نگارش مقاله، نقد رأی، پایان‌نامه، رساله و شرح‌حال تحصیلی، حرفه‌ای و پژوهشی (فصل چهارم) تقسیم‌بندی شده است.
هدف از نوشتن این کتاب، آموزش چگونگی انجام و نوشتن تحقیق و پژوهش در زمینه‌های گوناگون حقوقی به دانشجویان و علاقه‌مندان ازجمله دادرسان، وکیلان دادگستری، سردفتران، مشاوران و کارشناسان حقوقی است. این اثر حاصل چند سال تحقیق و تدریس درس کار تحقیقی (1) در مقطع کارشناسی رشته‌ی حقوق و درس سمینار در مقطع کارشناسی ارشد این رشته در دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، تجربه‌ی نگارش چند کتاب و مقاله، داوری و ارزیابی کتابها، مقالات و طرحهای پژوهشی و راهنمایی، مشاوره و داوری پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها متعددی است و می‌تواند به‌عنوان منبع درسی درسهای مربوط در رشته‌ی حقوق باشد. بی‌شک این کتاب دارای ایرادات و نقایصی است و نویسنده از همه‌ی استادان و صاحب‌نظران درخواست می‌کند که دیدگاهها و نقدهای خود به این‌جانب یادآور شوند. منبع: سایت انتشارات خرسندی