راه مقابله با تریاک سرب‌دار، کاشت رسمی خشخاش در ایران است؟
راه مقابله با تریاک سرب‌دار، کاشت رسمی خشخاش در ایران است؟
اندر حکایت راه حلهای عجیب!
راه مقابله با تریاک سرب‌دار، کاشت رسمی خشخاش در ایران است؟
از زمانی که بحران سرب در تریاک به وجود آمد، دو سال گذشته است. وجود سرب و ناخالصی در تریاک موجب شده بود بسیاری از مصرف‌کنندگان به خاطر مصرف ناخالصی، راهی بیمارستان شوند و بسیاری دیگر نیز جان خود را از دست بدهند.
خسارتهای ناشی از این بحران آن‌قدر زیاد بود که در فضای مجازی و برخی رسانه‌ها خبرهایی مبنی بر کاشت رسمی خشخاش برای مصرف تریاک سالم به گوش می‌رسید اما صحتشان تأیید نشد و خبرها فراموش شدند.
بحران سرب در تریاک اما تمام نشد و چندی پیش، بار دیگر خبرهایی مبنی بر وجود سرب در تریاک و خسارات ناشی از آن به گوش رسید. چندی بعد، خبر رسید که کمیسیون بهداشت مجلس در حال رایزنی به‌منظور کاشت رسمی و قانونی خشخاش برای مصارف دارویی در ایران است. از طرفی، وجود ناخالصی در ماده مخدر تریاک و مخلوط شدن این ماده با سرب که موجب مرگ بسیاری از مصرف‌کنندگان شده بود، موجب شد زمزمه‌هایی مبنی بر ایجاد زمینه‌های قانونی برای کاشت رسمی تریاک در ایران فراهم شود.
این در حالی است که سخنگوی ستاد مبارزه با موادمخدر درباره شنیده‌هایی مبنی بر کشت خشخاش در کشور، اعلام کرده بود که رسمی کردن کشت خشخاش در ایران موضوعیت ندارد.
علاوه بر این، رئیس کارگروه مبارزه با موادمخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز اعلام کرده که مجوز کاشت رسمی خشخاش را در کشور نداریم و این مجوز را سازمان بین‌الملل به کشورها می‌دهد که دوره‌ای آن را داشتیم ولی خودمان آن را لغو کردیم و در حال حاضر، مجوز کاشت خشخاش در کشور نداریم. باوجوداین تناقضها اگر کاشت تریاک در ایران رسمی شود، این مصوبه قانونی، مسیر استفاده سوءمصرف‌کنندگان تریاک خالص را هموار می‌کند و باوجود حرفهای ضدونقیض درباره کاشت رسمی تریاک در ایران، به فاصله کوتاهی طرح حذف اعدام از مجازات موادمخدر به مجلس ارائه و مقرر شد، برخی افراد محکوم‌به اعدام در حوزه موادمخدر که دارای سوءپیشینه نیستند و فقط حمل‌کننده موادمخدر هستند، نباید اعدام شوند. مطرح‌شدن دو طرح که اولی، مسیر اعتیاد را برای مصرف‌کننده هموارتر و دیگری از مجازات مجرمان کیفر زدایی می‌کند، تضادهایی را به وجود می‌آورد که به نظر می‌رسد مواجهه با سوءمصرف‌کنندگان با یک روش سیستماتیک انجام نمی‌شود و برنامه‌ریزیها در این زمینه چندان با یکدیگر سازگار نیستند.
لزوم اجرای رویکرد حقوقی در برابر کیفر زدایی
محمدهادی پناهی، رئیس کانون درمانگران اعتیاد، با اشاره به طرح حذف اعدام از مجازات موادمخدر و به‌موازات آن، پیگیریهایی برای کاشت رسمی خشخاش می‌گوید: «این مسأله درواقع شامل دو نکته می‌شود؛ نکته اول این‌که رویکرد حقوقی باید به‌صورت برنامه‌ریزی‌شده و سیستمی انجام شود. اگر مجازات اعدام برای سوءمصرف‌کنندگان موادمخدر برداشته می‌شود و کیفر زدایی می‌کنیم، رویکردی را انتخاب کرده‌ایم که بخش عمده‌ای از نظامهای حقوقی انتخاب کرده‌اند؛ رویکردی که سازمان ملل به‌عنوان یک رویکرد در حوزه مبارزه با موادمخدر، آن را توصیه می‌کند و این رویکرد دو لازمه دارد: مورد اول این‌که اگر قرار است کیفر زدایی کنیم، نمی‌توانیم در حوزه‌ای از قوانین سختگیری کنیم ولی در حوزه‌ای دیگر مانند موادمخدر کیفر زدایی کنیم».
مورد دوم این است که در حوزه اعتیاد نمی‌توانیم از قاچاقچیان موادمخدر کیفر زدایی کنیم ولی هم‌زمان رویکرد مدنی را در سایر حوزه‌ها ازجمله مواجهه با سوءمصرف‌کنندگان دنبال نکنیم. پناهی با اشاره به این‌که رویکرد کلی می‌تواند این باشد که از قاچاقچی اعدام‌زدایی کرده و در کنار آن در حوزه درمان هم خود معرف‌شدن را جایگزین روشهای دیگر ازجمله کمپ اجباری و… کنیم، در ادامه می‌گوید: «به این معنی که فرد مبتلا به اعتیاد ابتدا باید نسبت به اعتیاد خود توجیه شود و سپس برای درمان اقدام کند.
ما معتاد را عملاً مجازات می‌کنیم ولی قاچاقچی را به‌عنوان بزهکار اعدام نمی‌کنیم؛ درحالی‌که فرایند سیستمی ایجاب می‌کند در مواجهه با معتاد به‌عنوان یک فرد بزه دیده هم رویکردی مدنی داشته باشیم ولی متأسفانه این تغییر به‌طور کامل در اجرا دیده نمی‌شود».
سعید صفاتیان، رئیس کارگروه مبارزه با موادمخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به طرح حذف اعدام از مجازات موادمخدر می‌گوید: «نزدیک به 20 عنوان جرم در حوزه اعتیاد و موادمخدر داریم و در این سالها تعداد بسیار زیادی از مجرمان را اعدام کردیم و به همین دلیل فشارهایی در بعد بین‌الملل به وجود آمد. بررسیهایی انجام دادیم و موارد اعدام را برای گروههای خاص در نظر گرفتیم؛ برای مثال، برای کسی که 10 کیلو تریاک را حمل می‌کند و نگه‌دارنده مواد است، حکم اعدام صادر نکنیم.
اعدام را برای افرادی در نظر بگیریم که درگیریهای مسلحانه کرده و هزینه‌های باندها را می‌دهند. در سایر موارد، حبسهای خاص با شرایط ویژه‌ای را قرار دهیم؛ به‌طوری‌که وقتی شخص وارد زندان می‌شود، بداند دیگر حق و رأی کار ندارد و تخفیفی شامل حبس او نمی‌شود؛ البته در این صورت به نظر ما، اعدام می‌تواند مفیدتر باشد».
مشروعیت مصرف تریاک با کاشت رسمی
رئیس کانون درمانگران اعتیاد با اشاره به این‌که خبرهایی مبنی بر کشت رسمی خشخاش، زمانی مطرح شد که به موازات آن، حکم اعدام نیز محدود به شرایطی خاص شد و هم‌زمان در بعضی از فضاهای مجازی کشت تریاک به‌صورت رسمی مورد بررسی قرار گرفت، می‌گوید: «در این زمینه از نظر فنی با مسایلی مواجه هستیم؛ این نگاه که کشت تریاک را رسمی کنیم، بسیار غیرحرفه‌ای است و به نظر می‌رسد به‌جای یک سیاست‌گذار، یک کدخدای ده این حرف را می‌زند زیرا بافت جمعیتی افراد سوءمصرف‌کننده تغییر کرده و به موازات آن ترکیب جنسی، سنی، خرده‌‌فرهنگی، اجتماعی و شغلی این افراد نیز تغییر کرده است. مورد بعدی این است که علل اعتیاد بسیار متفاوت است و این مسأله که تریاک را آزاد کنیم، اصلاً عقلانی نیست.
در حال حاضر، قلیان هم آزاد است اما نه‌تنها برچیده نشده بلکه به نوجوانان هم کشیده شده و آن را مصرف می‌کنند. اگر کشت تریاک رسمی شود و به‌صورت آزاد در اختیار مردم قرار بگیرد به این معنی است که به سبد خانوار علاوه بر سیگار و قلیان، تریاک را هم اضافه کردیم و نه‌تنها تأثیری بر کاهش اعتیاد نخواهد داشت بلکه موجب شیوع مصرف آن به‌صورت مشروع نیز می‌شود».
به گفته پناهی، مصرف موادی مانند حشیش به‌ویژه در میان جوانان به‌شدت افزایش پیداکرده است و تفاوت چندانی نمی‌کند که تریاک را آزاد کنیم یا نه زیرا بعد از آن، حرف بر سر آزاد کردن هرویین و شیشه می‌شود. آسیب‌زا بودن تریاک مانند هر ماده مخدر دیگری قابل چشم‌پوشی نیست و پزشکی به‌هیچ‌وجه، آن را مفید نمی‌داند.
درواقع، آزادسازی تریاک، یک ماده مخدر را رسمی می‌کند و راهکاری برای کاهش اعتیاد نیست. برای کاهش اعتیاد باید از محل پیش‌گیری، آموزش عمومی، مدیریت اوقات فراغت جوانان و نوجوانان اقدام شود و راهکاری پیدا کنیم تا فضا را برای این قشر، شادتر و امیدوارکننده‌تر کنیم.
مصرف آزاد به بهانه سربهای موجود در تریاک
او با اشاره به این‌که ممکن است این توجیه پیش بیاید که به خاطر وجود سرب در تریاکها، امکان کشت رسمی و استفاده از تریاک سالم را فراهم کنیم، می‌گوید: «این مورد، توجیه علمی ندارد زیرا داروهای اثربخش متنوعی داریم که پایلوتهای علمی را گذرانده‌اند؛ برای مثال، داروی متادون که اثرات درمانی‌اش اثبات‌شده است. اگر این دلیل که وجود سرب در تریاک، عامل کشت رسمی قرار گیرد، به‌جای آزاد کردن آن باید دید سرب موجود در تریاک کجا به آن اضافه‌شده است که برای فهم این مورد، متخصصان بسیاری وجود دارند. یک سال ونیم پیش زمانی که بحران در مورد سرب موجود در تریاک پیش آمد، بحث کاشت رسمی تریاک مطرح شد. در یکی، دو ماه اخیر نیز بار دیگر هم‌زمان با انتشار اخباری مبتنی بر آلودگی سرب در برخی تریاکها دیدیم که بحث کشت رسمی آن مطرح‌شده و این مسأله نگران‌کننده است زیرا قرار نیست هر بار ناخالصی در موادمخدر و محرک باشد، کشت آن را رسمی کنند و مصرف آن آزاد شود». منبع: وقایع الاتفاقیه