درآمدی بر مفهوم مخالف در تفسیر گزاره‌های حقوقی
درآمدی بر مفهوم مخالف در تفسیر گزاره‌های حقوقی
درآمدی بر مفهوم مخالف در تفسیر گزاره‌های حقوقی
نویسندگان: حمید مسجد سرایی، زهرا فیض
چکیده
گذشته از این‌که قواعد علم اصول فقه در خدمت مجتهد به منظور استنباط فقهی و کشف حکم شرعی است، به منظور کشف حکم حقوقی و مراد واقعی قانون‌گذار و به تعبیری کشف روح قانون نیز در خدمت دادرس و حقوقدان است. صرف‌نظر از استدلالهایی که موافقین و مخالفین مفهوم در علم اصول بیان کرده اند همواره این سؤال مطرح است که معیار و ضابطه وجود و عدم وجود مفهوم مخالف در متون قانونی و گزاره های حقوقی چیست؟ بدون شک یافتن پاسخ مناسبی برای این سؤال، راه هرگونه تفسیر را در برداشتهای حقوقی و قانونی خواهد بست.
نوشتار حاضر با تتبع در مواد قانونی متعدد به این نتیجه رسیده است که ملاک و مناط تشخیص مفهوم در قوانین موضوعه، در جایی که قرینه خارجی وجود نداشته باشد علاوه بر رعایت اصول و قواعد مسلم حقوقی، از راه ذوق سلیم و موازین لغوی است به شرطی که بر مفهوم نامعقولی دلالت نداشته باشد، لذا هرگونه قیاس، تشبیه، مصلحت سنجی و تعمیم بی‌دلیل و غیر مستند با استناد به روح و مفاد قانون ممنوع است و این همان یافته اصلی تحقیق محسوب می شود.
کلیدواژگان: مفهوم مخالف، مفهوم شرط، مفهوم وصف، تفسیر قانون
مجله پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی (فقه و مبانی حقوق اسلامی سابق) دوره 12 شماره 4 پاییز 1395