حقوق بین‌الملل دریاها با نگاهی به مسائل ایران
حقوق بین‌الملل دریاها با نگاهی به مسائل ایران
پدیدآورندگان: علیرضا ابراهیم گل، حسن خسروشاهی
ناشر: تهران: خرسندی؛ 1394
مشخصات ظاهری: 413 صفحه
امروزه اهمیت دریاها در ابعاد مختلف حیات بشری بر کسی پوشیده نیست. بیش از 90 درصد حمل‌ونقل بین‌المللی از طریق دریاها انجام می‌شود و سایر روشهای حمل‌ونقل زمینی، هوایی و ریلی تنها 10 درصد این حمل‌ونقل را تشکیل می‌دهند. اقتصاد برخی کشورها و حداقل مردمان ساحل‌نشین برخی از کشورها تا حد زیادی به بهره‌برداری از منابع دریایی وابسته است. بخش قابل‌توجهی از منابع هیدروکربنی و معدنی در مناطق فلات قاره و بستر دریاها واقع است. در زمینه تولید انرژیهای نو نیز مدتهاست که تلاشهایی در جریان است تا از قدرت امواج برای تولید انرژی استفاده شود. در زمینه نظامی نیز از دیرباز قدرت دریایی یکی از عوامل مهم قدرت ملی بوده است. از دیرباز قدرتهای جهانی سعی کرده‌اند با ایجاد یک نیروی دریایی قوی، امور نظامی و اقتصادی جهان را به تسلط خویش درآورند؛ و حتی می‌توان گفت صعود و افول قدرت آنها در سطح جهانی با سیادت دریایی آنها ملازمه داشت.
کشور ما نیز با داشتن بیش از دو هزار کیلومتر مرز آبی در جنوب و قریب به هزار کیلومتر مرز آبی در شمال و با توجه به ارتباط این آبها با آبهای آزاد و قرار گرفتن کشور بر سر مسیر کرویدورهای ترانزیتی شمال- جنوب نیز باید به این صورتهای مختلف استفاده از دریاها توجه کند. منابع آبزیان واقع در دریاها و اقیانوسها می‌تواند بخشی از نیاز روزافزون کشور به منابع غذایی را تأمین کند. توسعه صنایع دریایی و کشتیرانی می‌تواند در ایجاد اشتغال برای نیروی کار و رونق اقتصادی مؤثر باشد. همچنین وجود یک نیروی دریایی قوی می‌تواند در موارد موردنیاز به تضمین سایر استفاده‌های مجاز از دریاها و تأمین منافع ملی ایران کمک کند. به همین ترتیب، دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی که وظیفه تربیت نیروهای کاردان و متخصص در این حوزه رادارند باید مسائل حقوقی مربوط به فعالیت در عرصه دریاها را در تعلیمات خود بگنجانند و یقیناً ابزار این تعلیم، متون آموزشی مفید و مناسب است.
علی‌رغم موارد فوق، به نظر می‌رسد مباحث حقوق بین‌الملل دریاها آن‌گونه که درخور شأن کشورمان است در جوامع آکادمیک موردتوجه قرار نگرفته است. حقوق دریاها صرفاً به‌طور تئوریک و به شکل انتزاعی و توسط متون درسی قدیمی که عاری از تحولات و رویه قضایی نوین هستند تدریس می‌شود. برخی از دانشجویان بعضاً از خشکی مباحث و غیرقابل فهم بودن مباحث شکوه می‌کنند و برخی دیگر بخاطر اینکه چرا حقوق دریاها از دریچه روابط حقوقی ایران با سایر کشورها به‌خصوص کشورهای خلیج‌فارس بررسی نمی‌شود، اظهار نارضایتی می‌کنند. دکتر علیرضا ابراهیم گل عضو هیئت‌علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران و آقای حسن خسروشاهی دانشجوی دکتری حقوق بین‌الملل همان دانشگاه در این کتاب سعی کرده‌اند که این قبیل مشکلات و کاستیها را پاسخ‌گویند. اسکلت ابتدایی این کار را مطالبی تشکیل می‌دهد که آقای مالکم ان. شاو در بخش حقوق دریاهای کتاب حقوق بین‌الملل خود آورده است. اختصار مباحث و تحت پوشش قرار نگرفتن برخی از مهمترین موضوعات حقوق دریاها، فقدان هرگونه نقشه و جدولی که فهم مطالب را تسهیل کند و نیاز به تطبیق قواعد حقوق دریاها با موضوعات داخلی، نامبردگان را بر آن داشت که با تحقیق و پژوهشهای مفصل و زمان‌بر، متن خام ترجمه‌شده (حدود هشتاد صفحه) را به یک متن درسی نیمه مفصل که در نوع خود بی‌نظیر است تبدیل نمایند.
مهمترین کارهای انجام‌شده توسط محققین در کتاب حاضر عبارت است از:
1- اضافه کردن مسائل ایران در زمینه حقوق دریاها در متن اصلی، پانویسها و ضمائم کتاب به اقتضای مورد؛
2- مراجعه به کتب و مقالات انگلیسی و فارسی متعدد (حدوداً صد عنوان) به جهت تکمیل و تنقیح بیشتر مطالب کتاب؛
3- جستجو در آراء قضایی و داوری تا سال 2015 و بهره گرفتن از آنها برای تکمیل مباحث کتاب؛
4- اضافه کردن نقشه‌های معتبر و جامع (بیش از 85 نقشه) مربوط به مناطق دریایی ازجمله مناطق دریایی ایران و سایر کشورها، مناطق جغرافیایی، مرزهای ترسیم‌شده توسط مراجع قضایی بین‌المللی و غیره؛ و
5- درج جداول مختلف راهنما و قوانین و مقررات و موافقتنامه‌های تحدید حدود دریایی با دولتهای همسایه. منبع: وبلاگ حقوق بین‌الملل عمومی علامه طباطبایی