دسته: حقوق خصوصی

بدون دیدگاه

شنبه - ۲۵ دی ۱۳۹۵

جنگ سایبری و تحول مفهوم توسل به زور در حقوق بین الملل
علی صابر نژاد
دانشجوی دوره دکتری حقوق بین الملل
هادی هاشم پور حمیدی
دانشجوی دوره دکتری حقوق بین الملل

چکیده
به دنبال انتشار راهنمای تالین پیرامون حقوق بین الملل قابل اعمال بر جنگ افزارهای  سایبری در مارس۲۰۱۳،که به درخواست و سفارش ناتو انجام گرفته بود،تفکر اغلب حقوقدانان فضای سایبری که در حیطه ی جنگ سایبری قلم فرسایی می نمایند،معطوف به این گردید که به دنبال تقنینن قواعدی بین المللی درباره ی این نوع جنگ،آیا مفهوم توسل به زور در این فضا نیز به همان شکل که در بند ۴ ماده ۲ منشور سازمان ملل است شکل خواهد گرفت یا نه؟ از سویی باید این نکته را مد نظر قرار داد که در رویه و قوانین بین المللی مسائلی همچون تحریم های اقتصادی به عنوان توسل به زور مطرح نگردیده اند؛در واقع سازمان ملل متحد یا یک دید محتاط گرایانه با این موضوع برخورد نموده و مسئله ی توسل به زور را تفسیر مضیق کرده است.حال اگر درباره ی موضوع  جنگ سایبری، توسل به زور مشمول مقررات منشورسازمان ملل  دانسته شود باید توجه داشت که استثنائاتی همچون دفاع مشروع و دفاع جمعی در این عرصه مجری خواهد بود یا نه؟ مقاله ی حاضر می کوشد تا با تحلیل مسئله ی توسل به زور در جنگ سایبری ظرفیت ها و چالش های احتمالی تعمیم بند ۴ ماده ۲ منشور سازمان ملل را به این نوع جنگ بررسی نموده و مشخص نماید که چنین تقنینی درباره ی جنگ سایبری،زمینه ساز صلح سایبری خواهد بود یا تداعی کننده ی نابسامانی های نوین.
کلیدواژه ها:جنگ سایبری،توسل به زور،جنگ افزارهای سایبری،صلح سایبری،دفاع مشروع
مقدمه
امروزه هر دولتی می­تواند با انگیزه­های مختلفی و بدون در نظر گرفتن هنجارهای بین­المللی،به انجام توسل به زور در فضای سایبری اقدام نماید و این خود به وجودآورنده­ی اقدامات تلافی جویانه­ای خواهد بود.حال مسئله این است که این استفاده­ی غیرقانونی از زور یا تهدید به آن نقض قوانین بین­المللی محسوب می­شود یا نه؟به منظور ارائه­ی تعریفی از توسل به زور در فضای سایبر باید جامعه­ی بین­المللی به اجماعی برسد،که تا کنون حاصل نگردیده است.در معنای چنین فعالیت­هایی در سایه روشن منشور سازمان ملل متحد[۳] به طور خاص بند۴ماده­ی۲، باید دید که گستره­ی این مقرره در باب منع توسل به زور متوجه توسل به زور در فضای سایبر نیز می­شود یا باید مقرره­های دیگری را تدوین نمود.البته باید بیان نمود که توسل به زور علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی هر کشوری که به­طور کلی مغایر ارزش­ها و اهداف سازمان ملل باشد، ممنوع است.
در حالی که تعریف دقیقی از آن­چه به منزله­ی توسل به زور در فضای سایبر است دیده نمی­شود،ولی برخی از این پارامترها به خوبی مورد قبول جامعه­ی بین­المللی بوده است،که اهم آن­ها در دو مورد خلاصه می­شود:نخست این،که، هرگاه حملات سایبری[۴] در نظر گرفته شده به طور مستقیم و فیزیکی به اموال ملموس خسارت وارد آورد یا مرگ انسانی را دلیل گردد، استفاده از زور بوده و نمی توان تردیدی در شمول مقررات منشور سازمان ملل در آن به خود راه داد و دیگری آن­که حملات سایبری که فقط به­وجودآورنده­ی خسارات اقتصادی باشند از این قضیه مستثنی خواهند بود.
۱.فضای سایبر و طرح مساله جنگ در آن
بشری در طول گذران تاریخ خود مراحل مختلفی را طی نموده است و از اوان خلقت در این کره ی خاکی به دنبال ارتباط با هم نوع خود بوده است. عمر این ماجرا را می توان از روزی که بشر با شوق فراوان با ایماء و اشاره با همنوع خود ارتباط برقرار ساخت تا اختراع خط و … متصور شد. ولی در صده ی ۲۰ میلادی بشر با فراگیر شدن ارتباطات در بستری جدید، رویکردی نو در مقابل خویشتن مشاهده کرد و برای اولین بار مسئله ای به نام فضای مجازی[۵] برایش مطرح گردید(صابرنژاد،۲۷:۱۳۹۲)؛ که شاید تا آن زمان تصوّر کردن چنین چیزی برای آدمی محال بود. مسئله ای که در این فضا ذهن بشری را به خود جلب کرد این بود که آیا قواعد سابق اجتماع، در این عرصه نیز می تواند مصداق داشته باشد یا نه ؟ و در صورتامکان، هنجارهای آن به چه نحوی تبیین خواهد شد؟ ولی مقدّم بر جواب بر این مسائل باید کم و کیف این فضا به وضوح شناخته می شود.
اصطلاح فضای سایبر[۶] یا فضای هدایت شده، نخستین بار در سال ۱۹۲۸ میلادی در یک داستان علمی – تخیّلی به کار  برده شد. از آن زمان تاکنون فضای سایبر را به معنای مکانی غیر فیزیکی و مجازی می شناسیم که واقعیت ها را با عنوان واقعیت مجازی در فضای الکترونیکی بازتاب می دهد (مسعودی، ۱۶ :۱۳۸۳). “سایبرسپیس” توهم و تصور باطل توافقی است که انسان­ها خلق کرده اند، یک ناحیه واقعی است که فعالیت هایی در این فضا اتفاق می افتد از جمله تبادل و تجمیع اطلاعات. (بای و پورقهرمانی،۲۱:۱۳۸۸). در واقع فضای سایبر محیطی است مجازی و غیرملموس که در فضای شبکه های بین المللی (که از طریق اینترنت به هم وصل می شوند) وجود دارد.در این محیط،تمام اطلاعات مربوط به روابط افراد،ملت ها،فرهنگ ها ،کشورها،به صورت ملموس و فیزیکی(به صورت نوشته ،تصویر ،صوت و اسناد)در یک فضای مجازی و به شکل دیجیتالی وجود داشته و قابل استفاده ودر دسترس استفاده کنندگان و کاربران می باشد ،کاربرانی که از طریق کامپیوتر،اجزای آن و شبکه های بین المللی به هم مرتبط هستند(باستانی،۵۶:۱۳۸۳)
اما باید دانست که با مطرح شدن فضای سایبر مهمترین تحولی که در سال­های اخیر در حوزه جنگ رخ داده است، استقرار و به­کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات رایانه­محور می­باشد[۷]. اما،در این بحبوحه­ی مناظره پرشور در مورد«فناوری اطلاعات و ارتباطات»[۸] ما نباید این واقعیت را نادیده بگیریم که آن­چه در پس برخی دستگاه­ها و ابزارهای عملیات اطلاعاتی قرار دارد به مراتب گسترده­تر از فناوری رایانه محور اطلاعات و ارتباطات است و چه بسا حتی فناوری را در اموری فراتر از اطلاعات پراکنی درگیر سازد. (هالپین، ۲۵۲ :۱۳۸۹) در واقع توجه به این نکته ضروری است که با مطرح شدن جنگ در این عرصه­ی نوین، جنگ به محیطی برده شد که آن فضا مترادف با دنیا کامپیوترها وشبکه اینترنت بود(قاجار قیونلو،۱۳۲:۱۳۹۱)
همانطور که مشخص است جنگ سایبری[۹] شکل کاملا جدیدی از رزم است که باز تاب آن را هنوز به طور کامل نتوانسته ایم درک کنیم(Clark,۲۰۰۹:۳۲)اما درباره ی این موضوع ، آن­چه که به ذهن متبادر می گردد این است که به نظر می رسد این نوع جنگ با اشکال سابق جنگ تفاوت چندانی ندارد و فضای سایبر را نیز به عرصه های سنتی تر افزوده است ولی با این تعریف آنچه که از چشم پنهان می ماند پس زمینه جاری حمله سایبری به عنوان بخشی از برنامه ای کل نگر و هماهنگ برای دستیابی به اهداف سیاسی ،اقتصادی و اجتماعی کشورهاست(Michael,۲۰۱۰:۱)با وجود این باید به این نکته توجه کرد که بر خلاف  دیپلماسی نیروی نظامی  وجنگ اقتصادی در این عرصه موضوع اصلی” که همانا مسئله ی کشورها و وجود آنها برای تخاصم بین المللی است” به چالش کشیده می شود. در واقع فضای سایبراین امکان را برای سوژه های[۱۰] غیر دولتی نظام بین المللی، سازمانهای تجاری وحتی افراد فراهم می کندکه وسایل و انگیزه برای فعالیت جنگ طلبانه را کسب کنند(Conrnish,۲۰۱۰:۳۲)
و همین مسئله موجب شده است که در سطح بین المللی  نیز جهان شاهد چندین جنگ سایبری بوده­ایم که بعضی از آن ها از این قرارند:
۱.دهه ی ۸۰ میلادی حمله­ی آمریکا به کره شمالی
۲.سال۱۹۹۵ حمله ی هکر های روسی به سیتی بانک آمریکا
۳.سال ۱۹۹۹ حمله ی آمریکا به یوگسلاوی
۴.سال ۱۹۹۹ حمله ی آمریکا به شبکه های کامپیوتری صرب
۵.سال ۲۰۰۰حمله ی هنگ کنگ به چین
۶.سال ۲۰۰۱ حمله ی آمریکا به چین
۷.سال ۲۰۰۱ آمریکا وروسیه
۸.سال ۲۰۰۷ روسیه و گرجستان همزمان با ماجرای او ستیای جنوبی
۹. سال ۲۰۱۰ حمله ی ویروس استاکس نت[۱۱] به تاسیسات نطنز (مرکز پدافند غیر عامل فاوا،۱۳۸۸،ص۵۵)
از فحوای آن چه که بیان گردیده است پیداست که جنگ سایبری یکی از خطرناک ترین نوع جنگ و درگیری می باشد.ویژگی و اهمیت ویژه این جنگ سبب گردیده است که کشورهایی همچون روسیه ، ایالات متحده آمریکا و چین این نوع جنگ را مهمتر از جنگ خطرناکی همچون نبرد هسته ای قلمداد کنند که صد البته یکی از علل اصلی آن فراگیری و سهل الوصولی این جنگ می باشد شاید اگر متوجه ادعای مشاور عالی امنیت ضد تروریسم پیشین ایالات متحده شده باشیم که عقیده داشت این نوع جنگ می تواند در عرض ۱۵ دقیقه برای ایالات متحده بسیار مرگبار و مخرب باشد به اهمیت موضوع پی خواهیم برد.(پورقهرمانی و صابرنژاد،۳۹:۱۳۹۲)چرا که این جنگ توانایی بالقوه این را دارد که به وجودآورنده­ی یک موقعیت آنارشیسم[۱۲] بین­المللی باشد.
۲.توسل به زور[۱۳] در جنگ سایبری
درباره­ی مفهوم توسل به زور که صراحتا در بند ۴ماده­ی ۲منشور ملل متحد منع گردیده است، و کم و کیف آن نظر مشترکی در جامعه بین المللی وجود ندارد. از سویی کارآیی منشور ایجاب می­کند که بند ۴ماده­ی ۲ چنان در نظر گرفته شود که همه انواع تهدید به زور یا استفاده از آن را منع نماید،مگر در مواردی که خود منشور به صراحت اجازه­ی کاربرد آن را داده باشد.(مصفا،۸۰:۱۳۶۵) ولی به طور کلی و در مرحله­ی عمل در تفسیر و تحلیل تحریم توسل به زور در منشور اختلاف نظرهایی وجود دارد، چرا که برخی آن موارد مجاز کاربرد زور را کاملا استثنایی می­دانند و عده­ای دیگر موارد بیشتری را مجاز قلمداد می­نمایند. (حیدری،۷۰:۱۳۷۶)
در مواردی برخی از کشورها،معمولا کشورهای در حال توسعه و در طول جنگ سرد-اغلب کشورهای حامی بلوک شرق-اصرار بر این داشتند که معنای توسل به زور، شامل فشارهایی از نوع سیاسی،اقتصادی و چنین تهدیدهایی بر علیه کشورها می­گردد.بحث­های مشابهی درباره­ی تعریف توسل به زور در حملات نظامی در ماده­ی۲بند۴ و هم­چنین در مفهوم دفاع مشروع در ماده­ی ۵۱ وجود دارد؛مجمع عمومی سازمان ملل متحد و ایالات متحده آمریکا در بحث تعریف تجاوز[۱۴]نیز چنین رویکردهایی داشته­اند،آمریکا یک تعریف بسیار مضیقی از تجاوز که محدود به تجاوز نظامی می­شود ارائه می­دهد،در صورتی که کشورهای درحال توسعه یک تعریف موسعی ارائه داده و آن را حتی شامل فشارهای اقتصادی نیز می­دانند.(waxman,۲۰۱۱:۴۲۸-۴۲۹)
تاریخ جنگ سرد درباره­ی تعارضات در مفهوم توسل به زوردر بند۴ ماده­ی۲، درباره­ی رشد تکنولوژی­ها بر روی جنگ و تنظیم مقررات آن چند درس را به ما آموخت:(ibid:۴۴۳)
اول:توسعه دادن اثرات تکنولوژی­های جدید در مناقشات و پذیرش آن به صورت اجماعی[۱۵] از طرف اعضای جامعه بین المللی آهسته و دشوار خواهد بود.
دوم اینکه:بعضی تکنولوژی­ها یا مدل­های خاصی از آنان تعارضات و نکته ضعف­های خاصی دارند که مانع حکمرانی قوانین سابق بر آن­ها می­گردد.
با توجه به دلایل مطروحه، می­توان به این نتیجه دست یافت که جنگ در این عرصه جدید ویژگی­هایی دارد که به سختی می­توان آن را در مقررات منشور از جمله در بند ۴ماده­ی ۲ و ماده­ی ۵۱ درباره­ی دفاع مشروع گنجاند،اهم این تفاوتات عبارتند از این­که تحت شمول قراردادن حملات سایبری در زیر مجموعه این مقرره به دلایل فنی،حقوقی،سیاسی و استراتژیک مشکل خواهد بود؛ به خاطر این­که این حملات به طور مشخص از نکته­ای انجام می­گیرند که به خاطر سرعت و بسترهای خاص ماهیت اطلاعات دیجیتال تشخیص آن بسیار سخت و دشوار است.[و این می­تواند زمینه­ی تهدیدها و متهم کردن­های نابجا را فراهم آورد]
از سوی دیگر حتی در صورت تشخیص،در یک حمله­ی بین­المللی از فضای سایبر،ممکن است بین اصول فیزیکی حاکم بر این فضا و حقوق بین­الملل تعارضی پیش بیاید؛به عنوان نمونه الکترون­ها[۱۶] می­تواند از یک مرز بین­المللی در شبکه برای جنگ به­کار گرفته­شود،در صورتی که حاکمیت یا یک عامل حکومتی در آن دخیل نباشد.(ibid:۴۴۴)
علاوه بر این در بحث بازدارندگی و دفاع مشروع نیز مشکلات خاصی در این فضا وجود دارد(به دلیل اینکه اگر شما نمی­توانید مجرم را شناسایی کنید نمی توانید او را تهدید [یا با او مقابله به­مثل]کنید.) و نمی­توانید قانون را اعمال نمایید؛چرا که سدراه شدن برای قابلیت دسترسی[۱۷] ناشناخته،خیلی دشوار است(ibid:۴۴۵).  پس با همه­ی این تعابیر به خوبی پیداست که نمی­توان اعمال مقررات منشور بر این جنگ را مدعی شد،چرا که این جنگ ویژگی­های خاص خود را دارد و توجه خاصی نیز می­طلبد.در واقع ویژگی­های خاصی در فضای سایبر و تحول به زور در آن مهم بوده و توجه خاصی را می­طلبد و می­توان چنین گفت که شاید همین ویژگی­ها هستند که توسل به زور را در همین فضا مهم و قابل اعتنا می­نمایند؛که اهم این ویژگی­ها چنین­اند:
الف.تعددبازیگراندرفضایسایبری: هزینهکمفنآوریرایانهای،اتصالگستردهبه اینترنتوسهولتایجادیابهدستآوردننرمافزارهایمخرببهاینمعناستکهتقریباًهرکسیمیتواندبهاینفضاواردشود. اینبازیگرانشاملافراد،گروههایسازمانیافتهجنایی، گروههایتروریستی،شرکتهایخصوصیودولت– ملتهستند.(Charney,۲۰۰۹:۵-۶)
با تدقیق در ویژگی­هایی که مختص توسل به زور در این فضا می­باشد- که شرح آن گذشت-بی­شک توسل به زور در این فضا به علت سهولت و دیگر عوامل توضیح داده شده،در میان دولت­ها جلوه­ی خاصی به خود خواهد گرفت و همین مسائل است که َضرورت توجهی در خور و زیرساختی به این مسئله را ناگزیر می­نماید؛چرا که  اگر توسل به زور در این فضا مورد بی­مهری قرار بگیرد و حدود و ثغور آن مشخص نشود،بالطبع استثنائات عدم توسل به زور از جمله دفاع مشروع[۱۸] مورد توجه نبوده و زمینه­ساز ناهنجاری­هایی خواهد بود که کل جهان را غرق در ناامنی خواهد نمود.
۳.اقدامات بین­المللی درباره­ی توسل­به­زور در فضای­سایبر
حرکاتی چند در این باره برای تدوین مقرراتی بین المللی انجام پذیرفته است که برای اولین باردر سال ۲۰۱۱ در دستور کار کنفرانس سالیانه مونیخ قرار گرفت. در این اجلاس، “دیوید کامرون” نخست وزیر انگلیس ، “آنجلا مرکل” صدراعظم آلمان، و “هیلاری کلینتون” و “سرگئی لاوروف” وزرای امور خارجه آمریکا و روسیه حضور  یافتند که البته یکی از اهداف اصلی آنان تدوین مقرراتی برای اماکنی چون بیمارستان ها و مدارس برای مصون ماندن از عملیات سایبری بود که البته به نتیجه مطلوبی نرسید؛ اما در سال­های اخیر “سازمان پیمان آتلانتیک شمالی”(ناتو)[۱۹] نیز در این باب اقداماتی انجام داده که قابل توجه می­نماید.مدیریت دفاع سایبری در وضع موجود در ناتو شامل سه رکن می­شود،اولین رکن قابلیت واکنش ناتو در مقابل حوادث کامپیوتری-مرکز فنی-[۲۰]که وب­سایت­های مرتبط با ناتو را کنترل می­کند.رکن دوم مرکز دفاع سایبری[۲۱] ناتو می­باشد که درسال ۲۰۰۸ و به منظور متحد کردن مدیریت و مشارکت در عملیات مرتبط با دفاع سایبری و قابلیت­های سراسری این اتحادیه ایجاد شد؛در آینده این مرکز مشتمل بر اتاق جنگی که اعمال تاکتیکی دفاع سایبری را توسط کشورهای عضو انجام می­دهد، خواهد شد. رکن سوم مرکز مشارکت دفاع سایبری است که دکترین تالین نیز بر این پایه بنا نهاده شده است(Dunn cavelty,۲۰۱۱:۱۲)ولی با همه­ی این ساختارها باز باید متوجه بود،که حتی رویکرد ناتو نیز در این زمینه ضعیف و قابل انتقاد است چرا که ذاتا این موضوع در حال تکوین بوده و به پختگی­های خاص خود نرسیده است.
در حال حاضر،قانون حاکم بر دفاع سایبری در داخل ساختار ناتو ماده ۴ اساسنامه بوده و بدین شکل است که کشورهای عضو می­توانند با یکدیگر مشورت­هایی در مورد حملات سایبری انجام دهند اما موظف نیستند که به یکدیگر در راه دفاع سایبری کمک­رسانی نمایند. این در حالی است که طبق ماده ۵ اساسنامه این سازمان در مورد تجاوز به یک کشور از اعضای سازمان،وظیفه دفاع جمعی مقرر گردیده است.دفاع سایبری عمدتا در معنای یک مسئولیت ملی باقی مانده است،اما ناتو تلاش­هایی را برای ایجاد ساختارهایی برای مشاوره در این باب انجام داده است،اگرچه این رویکردها در باب مشورت، فقط در حد یک بحث صرف باقی مانده است؛ اما این رویکرد همچنان در ناتو دیده می­شود که بحث حملات سایبری را در مفهوم تجاوز دانسته و با توجه به ماده۵اساسنامه­ی خود دفاع جمعی در مقابل آن را مجاز شمارد.اما آن­چه مهم است بحث شناسایی مهاجم در این فضا است چرا که همانطور که گفته شده است چون شناسایی منبع هجوم در این فضا کار دشواری است لذا نسبت دادن آن به یک کشور سخت و در مواردی غیرممکن خواهد بود،چرا که مرز در این فضا رنگ باخته است(Ibid:۱۳)
مسئله­ی دوم در تعمیم ماده­ی ۵ اساسنامه­ی ناتو در بحث دفاع جمعی در جنگ سایبری،روشن نمودن نوع حمله­ی سایبری است.بسیاری از کارشناسان در مورد حدود و ثغور این حمله اتفاق نظر ندارند،برخی معنای مضیقی از حمله­ی سایبری ارائه داده و آن را تنها در حملاتی که خساراتی همچون حمله مسلحانه بر جای می­گذارد،مشمول بحث توسل به زور می­دانند ولی برخی دیگر آن را در معنای موسع صادق دیده و هر حمله­ی سایبری را توسل به زور محسوب می­نمایند،که البته این نوع تفسیر نامعقول و آشوب­طلبانه به نظر می­رسد.اما باید این نکته مدنظر قرار گیرد که ناتو برای حفظ مکانیزم خاص خود در یحث امنیت سایبری تلاش خواهد کرد که حملات سایبری را در حیطه­ی ماده­ی ۵اساسنامه خود و بحث دفاع جمعی بگنجاند   (Ibid:۱۴)در همین راستا راهنمایی،پیرامون “حقوق بین‌الملل قابل اعمال بر جنگ‌افزارهای سایبری”[۲۲] در مارس ۲۰۱۳ منتشر شدکه به “راهنمای تالین”[۲۳] معروف می­باشد، این راهنما، محصول مطالعه سفارشی ناتو و به ویژه آمریکا، به گروهی از حقوقدانان بین‏المللی است تا استنتاج مندرج در راهبرد ملی فضای سایبری با زبان حقوقی تشریح و تبیین شود. گزارش مذکور اساساً با قاعده‌سازی هدفمند، به دنبال توجیه‌پذیر کردن نبردهای سایبری غرب علیه کشورهائی نظیر چین و ایران است.
یکی از محوری ترین نکات مرتبط با این گزارش، توسعه مفهوم «توسل به زور» و تلاش برای وسعت بخشیدن به ادبیات حقوقی بین المللی مرتبط با آن بوده است. در واقع، تکیه گاه این مطالعه، توسیع دامنه مفهوم «توسل به زور» در روابط بین‏المللی است که ادبیات حقوقی معاصر را از نبردهای نظامی و متکی به قدرت سخت افزاری جنگی تغییر جهت داده و به سمت نبردهای نرم نیز سوق داده است به طوری که علاوه بر نبردهای نظامی سنتی و جدید، نبرد در فضای نرم افزاری از جمله سایبری نیز که عاری از کاربرد جنگ افزارهای نظامی باشند نیز در مرکز ثقل این مفهوم قرار گرفته اند.
در این رابطه، باید تهدیدهای حقوقی بین المللی نهفته در این گزارش را مورد توجه داشت. تفسیر موسع از توسل به زور، درست بر خلاف جهتی است که به تدوین منشور ملل متحد انجامیده است. بر اساس اصول اساسی تدوین شده در منشور ملل متحد، توسل به زور ناظر بر اقدامات نظامی در روابط بین الدولی است و جنگ اساساً در همین قالب مشمول ممنوعیت قرار گرفته است. بر این اساس، از آنجا که اصل بر منع این نوع توسل به زور است، مسائل مرتبط با دفاع مشروع و اقدامات قهری شورای امنیت نیز تنها استثناهائی هستند که توسل به زور را مشروعیت می‏بخشند. از آنجا که چین و ایران هدف راهبردی نبردهای سایبری غرب به ویژه آمریکا بوده و هستند،توسعه مفهوم توسل به زور به معنای موجه نمودن جنگ سایبری علیه این کشورها در قالبدفاع مشروع است.(http://softwarincyberspace.ir/post/۷۸)البته بایددانست ­که برایجلوگیری از بروز چنین آسیب­ها و سو­استفاده­های احتمالی می­توان به طبقه بندی میشل اشمیت[۲۴] درباره­ی این­که چه حملات سایبری توسل به زور است اشاره کرد،ایشان شش معیار را برای تفکیک ارائه می­دهند که عبارتند از: (Hoisington,۲۰۱۰:۴۴۸)
۱.شدت عمل[۲۵] حمله سایبری
۲.بی­واسطه بون[۲۶] حمله سایبری
۳.مستقیم بودن[۲۷] حمله
۴.خاصیت تهاجمی داشتن[۲۸] حمله
۵.قابلیت اندازه­گیری داشتن[۲۹] حمله
۶.مشروعیت یا غیرمشروع بودن احتمالی[۳۰] حمله
این طرح و معیارهای اشمیت، با تکنیک خاصی، این اجازه را می­دهد تا با سنجیدن یکایک این معیارها به این نتیجه برسیم که فعل ارتکاب یافته توسل به زور است یا نه؟استفاده از روش اسمیت تعیین خواهد کرد که عمل انجام یافته توسل به زور است یا نه و بالطبع مقررات منشور سازمان ملل درباره­ی آن قابل اعمال است یا خیر؟در واقع رویکرد اشمیت بدین­گونه است که تخریب حمله­ی سایبری را با حمله مسلحانه قیاس نموده و حکم می­دهیم و این مساله نتیجه معیاری است که اشمیت با رویکرد نتیجه گرایانه­ی خود توسل به زور را در فضای سایبر تحلیل می­نماید.
نتایج
با توجه به بحث­های به عمل آمده،به خوبی روشن است که مسئله توسل به زور در فضای سایبر چندان که باید مورد توجه جامعه­ی بین­المللی قرار نگرفته­است،چرا که حتی یک تعریف اجماعی نیز از این موضوع در حقوق بین­الملل دیده نمی­شود.معدود حرکاتی که درباره­ی توجه به این مسئله به چشم می­آید به طور کلی از طرف ناتو و سردمداران کشورهای عضو آن سازمان می­باشد؛این رویکردهای ناتو در سال ۲۰۱۳ منجر به صدور اعلامیه­ای گردیده­ است که به راهنمای تالین پیرامون “حقوق بین‌الملل قابل اعمال بر جنگ‌افزارهای سایبری” معروف می­باشد.آن­چه که در این راهنما بیشتر مورد توجه بوده است شناسایی حمله­ی سایبری به عنوان توسل به زور می­باشد، این در صورتی است که چون در تفسیر منشور از دیدگاه غالب، هر اجباری توسل به زور شناخته نمی­شود،این یک کار ابتکاری و تحول در این مفهوم بوده است؛اما باید دانست که سران کشورهای صاحب نفوذ در این سازمان، راه را بر حملات سایبری خود به عنوان دفاع مشروع علیه کشورهایی که با آن­ها همسو نباشند،گشوده­اند؛ چرا که اگر این حملات توسل به زور دانسته شود، بالطبع دفاع دربرابر آن، مشروع بوده و ایرادی ندارد؛ البته این درحالی است که همانگونه که بیان گردید، در بسیاری اوقات منشا حمله در این فضا مشخص نمی­باشد و این راه را بر سواستفاده خواهد گشودو این خود نقض غرض می­باشد ؛پس با این اوصاف به نظر می­رسد راهنمای تالین سیاسی باشد تا حقوقی.

پیشنهادات
با تدقیق در آن­چه که در این پژوهش ارائه گردیده است با دو رویکرد می­توان دوگونه پیشنهاد ارائه داد:
۱.اول این­که، جامعه­ی بین­المللی با توجه به وضعیت موجود، به معیارهای مطرح شده درباره­ی توسل به زور در فضای سایبر، توجه خاصی نماید و با در نظر داشتن این معیارها قواعد سنتی درباره­ی توسل به زور را در فضای نوین نیز مجری بداند و به این وسیله از تحول خطرناک مفهوم توسل به زور در فضای سایبر جلوگیری نماید،چرا که چنین تحولی صلح جهانی را به مخاطره خواهد انداخت.
۲.پیشنهاد دیگر این­که،با توجه به این مسئله که مفهوم توسل به زور در فضای سایبر نسبت به فضای واقعی متفاوت است و بالطبع قواعد بین­المللی خاص خود را نیز می­طلبد، پس به جاست که کشورها با تشکیل کنفرانس های بین المللی قواعدی وضع نمایند که جلوی این نوع تحولات مفاهیم در این عرصه گرفته شود، البته در جامعه بین الملل، امروزه چنین است که باتوجه به رویه ی دولت­ها و هم­چنین اهداف آن­ها ، این وظیفه به سازمان ملل متحد واگذار گردیده است؛ پس به جاست که سازمان ملل با ارجاع این امر به “کمیسیون حقوق بین الملل”که وظیفه تدوین و توسعه ی تدریجی حقوق بین الملل به آن نهاد واگذار شده است، به وظیفه خود در راستای حفظ صلح اقدام نماید و امید می رود که حقوقدانان متخصص این سازمان با نظرات خود قوانین مفید کارایی را برای تصویب درکنفرانسی بین المللی آماده نماید.

منابع و مآخذ:

۱.باستانی،برومند(۱۳۸۳)جرایم کامپیوتری و اینترنتی،جلوه ای نوین از بزهکاری، تهران،بهنامی
۲.بای،حسین علی و پورقهرمانی،بابک(۱۳۸۸)،بررسی فقهی و حقوقی جرایم رایانه ای،قم،پژوهش گاه علوم و فرهنگ اسلامی
۳.پورقهرمانی، بابک و صابرنژاد، علی (۱۳۹۲) ضرورت تدوین قواعد بین­الملل برای مبارزه با جنگ سایبری، چهارمین همایش مجازی بین­الملل ایران و جهان
۴.حیدری،حمید،(۱۳۷۶)توسل به زور در روابط بین­الملل،تهران،انتشارات اطلاعات
۵.صابرنژاد،علی(۱۳۹۲)حریم خصوصی در فضای­سایبر در حقوق­بین­الملل، پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه آزاد اسلامی واحد مراغه
۶.قاجار قیونلو ، سیامک ،(۱۳۹۱) ،مقدمه حقوق سایبر،چاپ اول ،تهران،نشر میزان
۷.مرکز پدافند غیر عامل فاوا(۱۳۸۸)،جنگ سایبری،مجله پردازشگر،سال هفتم،ش۶۴
۸.مسعودی،امیر(۱۳۸۳)،امنیت اطلاعات در فضای سایبر،تهران،نشریه کتاب ماه
۹.مصفا، نسرین و دیگران،(۱۳۶۵)مفهوم تجاوز در حقوق بین­الملل،تهران،انتشارات دانشگاه تهران
۱۰.هالپین ادوارد و دیگران(۱۳۸۹)،جنگ سایبر، جنگ اینترنتی و انقلاب در امور نظامی،ترجمه آرانی روح الله،تهران،مرکز پژوهش های مجلس

۱۱.black-law-dictionary(۲۰۰۴),approaches to cyber space,london,ashgate publishing
۱۲.Charney, Scott (۲۰۰۹); “Rethinking the Cyber Threat A Framework and Path Forward”, Microsoft Corp. • One Microsoft Way • Redmond, WA ۹۸۰۵۲-۶۳۹۹ • USA
۱۳.Clark ,Richard (۲۰۰۹) e ،War from Cyberspace، the National Interest.
۱۴.Dunn Cavetly, Myriam (۲۰۱۱); Cyber-Allies,Ip Global Edition,Vol۱
۱۵.Haller, John & Merrell, Samuel A. & Butkovic, Matthew J. & Willke, Bradford J. (۲۰۱۰);Best Practices for National Cyber Security: Building a National Computer Security Incident Management Capability, Software Engineering Institute.
۱۶.Hoisington, Matthew (۲۰۱۰), Cyberwarfare andtheUseofForce Giving Rise to the Right ofSelf-Defense, Boston College International and Comparative Law Review, Vol. ۳۲
۱۷.Lord,kristin m.&sharp, Travis (۲۰۱۱); “America’s Cyber future Security and Prosperity in the Information Age”, Center for a New American Security, Volume I
۱۸.MichaelAlex (۲۰۱۰)،Cyber Probing ،the Politicization of Virtual Attack ,Research & Assessment Branch (R&AB), Swindon, United Kingdom.
۱۹.Paul Cornish ،David Livingstone (۲۰۱۰)، On Cyber Warfare، a Chatham House Report، The Royal Institute of International Affairs.
۲۰.Waxman,Matthew C.(۲۰۱۱), Cyber-Attacks and the Use of Force: Back to the Future of Article ۲(۴),Yale Journal of International Law, Vol. ۳۶
۲۱.http://softwarincyberspace.ir/post/۷۸
۲۲.http://wikipedia.org