امیر حسین مصدق
متن پیش رو مصاحبه ای است با دکتر حبیب الله حبیبی استاد، محقق و وکیل پایه دادگستری پیرامون کتاب وزین ترمینولوژی حقوق و دعاوی دریایی به قلم ایشان که می خوانید:

حقوق دریایی شاخه ای از حقوق تجارت است که در آن از قواعد حاکم بر کشتیهای بازرگانی و حمل و نقل با آن سخن گفته می‌شود. پس حقوق دریایی را نباید با حقوق دریاها اشتباه گرفت. زیرا حقوق دریاها شعبه ای از حقوق بین‌الملل عمومی است و از حق حاکمیت دولت ها بر آبهای ساحلی و منابع کف این بخش از دریاها و وضع حقوقی دریاهای آزاد گفت و گو می کند و ارتباطی با مقررات حقوق تجارت دریایی ندارد.
در کشور ما تا سال ۱۳۴۳ قانون خاصی برای تجارت دریایی وضع نشده بود ولی در دوم آبان ماه آن سال قانون دریایی ایران در ۱۹۴ ماده به تصویب رسید.

در این قانون، از تابعیت، رهن، اجاره کشتی و حقوق ممتاز دریایی، باربری دریایی، مسئولیت مالکان کشتی و فرمانده و کارکنان آن، حمل مسافر، تصادم و کمک بر نجات در دریاها و خسارات دریایی صحبت شده است.

پس نظام این رشته را مخلوطی از قوانین حقوق عمومی و خصوصی تشکیل می دهد: قواعد مربوط به مالکیت کشتیها و ناخدا و حمل و نقل دریایی و بیمه و خسارات بحری و کشتیرانی در آبهای داخلی جز حقوق خصوصی است، و برعکس، مقررات مربوط به سازمان بنادر و راهنمایی کشتی ها و تابعیت آنها از قواعد حقوق عمومی است و مسائل مربوط به آزادی کشتیرانی و سیر در دریا به حقوق بین‌الملل مرتبط است با این همه چون اساس حقوق دریایی، تنظیم قواعد حمل و نقل با کشتی های بازرگانی است، آن را باید از شعبه حقوق خصوصی دانست.

در دریای عظیم و وسیع حقوق بین الملل و در شاخه حقوق دریاها، شاهد پیشرفت روز به روز کشتیها و بازرگانی از طریق دریا هستیم. درحالی‌که بشر نیاز مبرم به دریاها را جهت نقل و انتقالات کالاها احساس نمود، نیاز به تدوین مقررات و قوانین این نقل و انتقالات را نیز احساس کرد. لذا حقوق دریایی آرام آرام و با شکل‌گیری عرفهای تجارت دریایی پاگرفت و بر قواعد تجارت حکومت نمود.

امروزه درصد بالایی از واردات و صادرات کشورها، توسط کشتی حمل می شود. این موقعیت در میان کشورها که از مرز آبی بیشتری برخوردارند ممتاز است، به عنوان مثال در دهه ۱۳۵۴تا ۱۳۶۳از کل بار وارداتی ایران ۶۵ درصد آن توسط کشتی به کشور وارد شده است و ۳۵ درصد دیگر توسط راه آهن، کامیون و هواپیما حمل شده است.

در مورد صادرات نیز در همین دوره ۶۰ درصد از کل کالاهای صادراتی توسط کشتی حمل شده است.
 با توجه به توضیحات داده شده و اهمیت موضوع حقوق دریایی، گفت و گویی با جناب آقای دکتر حبیب‌اله حبیبی، استاد محقق و وکیل پایه یک دادگستری، در مورد کتاب ارزنده‌شان به نام «ترمینولوژی حقوق و دعاوی دریایی» انجام شده است. ایشان دکترای حقوق بین‌الملل خود را از دانشگاه تیلور گرفته و تخصص اصلیشان در حقوق بین‌المللی درخصوص دعاوی دریایی است. 21 سال است در این تخصص مشغول به فعالیت هستند و حدود یک سال برای تدوین کتاب «ترمینولوژی حقوق و دعاوی دریایی» کار کرده اند که چاپ اول این کتاب در سال 90 در بازار عرضه شد. ایشان اذعان دارند که این کتاب صرفاً در ایران قابل استفاده نیست بلکه همه جای دنیا به درد می‌خورد.
به عنوان سوال اول هدف شما از تألیف این کتاب چیست ؟
* حقوق دریایی یک نوشته بسیار مهمی است که در حوزه حقوق خصوصی تعریف می‌شود و متأسفانه از زمان تصویب قانون مربوط به قانون دریایی، خیلی اهمیت زیادی به آن داده نشده است. از سال 1370 که اصلاً این قانون اجرا نمی‌شد دعاوی آن اصلاً انجام نمی‌شد. در بخش بین‌الملل هم در بحث کشتیرانی و معاملات با انگلستان، پیش‌بینی شده بود اگر اختلافی بین طرفین پیش بیاید باید در داوری لندن به آن رسیدگی شود. از سال 1372 یک شعبه در ایران به دعاوی دریایی تخصیص داده شد. دکتر منصور پورنوری، مسئول دعاوی بین‌المللی در بخش دریایی بود که بیست سال از آن می‌گذرد و متأسفانه بعد از رفتن ایشان آن شعبه هم از تخصص خود خارج شد چون زبان اصلی این رشته انگلیسی است و در ایران قضاتی هم نداریم که به این رشته و زبان انگلیسی خیلی تخصص داشته باشند ولی به هر حال این شعبه هنوز هست.

بنده هم جزء کسانی بودم که به عنوان کارشناس خبره در آن پرونده‌ها شرکت می‌کردم و نظر می‌دادم. از سال 1372، 73 ما که درگیر این رشته بودیم، مرجعی وجود نداشت که به آن رفرنس بدهند فقط یک کتابی بود از هوشنگ امید که انصافاً هم سنگ تمام گذاشتند و کتاب واقعاً مفیدی است. ولی به هر حال کتاب تخصصی بود و فقط آنهایی که تجربه کاری داشتند متوجه می‌شدند و اصطلاحات را به خوبی می‌دانستند. از طرف دیگر به خاطر تجربه علمی نیمه موفقی که در این قضیه داشتیم حس کردم اولین کتابی که می‌تواند این خلأ را پر کند و همه کارشناسان و وکلا و دست اندرکاران حمل و نقل دریایی که در آن دخیل هستند و فعالیت دارند می‌توانند از این کتاب استفاده کنند، کتابی است که به صورت ترمینولوژی نوشته شود. کتابی که در ابتدا همگان را با اصطلاحات حقوق و دعاوی دریایی آشنا کند تا بعداً اگر کتاب تخصصی در این رشته تألیف شد، برای همه قابل فهم و مفید باشد.

اولین کسی که مشوق بنده برای تألیف این کتاب بود، خود آقای دکتر پورنوری هستند که استقبال کردند. البته خود ایشان هم قرار بود با من در این کتاب همکاری کنند ولی ایشان فرصت نکردند و درگیر کارهای علمی خودشان بودند ولی از آنجایی که من خیلی مصمم بودم، این کتاب را از سال 89 شروع کردم و حدوداً 8 ماه روی این قضیه کار کردم.

توضیحاتی که در این کتاب است توضیحات خود بنده است و رفرنس خاصی ندارد. این کتاب، کتابی است که با استقبال شایانی روبه رو شد و در چند سمینار به شرکت‌کنندگان هدیه داده شده است. به امید خدا جلد بعدی این کتاب که تکمیل شده این جلد است در چند ماه آینده چاپ خواهد شد. 
آقای دکتر شما در تألیف این کتاب از چه روشی استفاده کردید ؟ آیا دستورالعمل و شیوه‌نامه خاصی داشتید؟
* تخصص بنده در خصوص دعاوی دریایی است.

شیوه خاصی در تدوین آن اعمال نشده و فقط حاصل مطالعات بنده بوده است. ما معادل فارسی این متون را با علم خود در این کتاب آوردیم. می‌شود گفت یک بخشی از این کتاب فیش‌برداری بوده ولی خیلی کم. بنده منابعی که در این کتاب استفاده کردم به هیچ وجه فارسی نیستند مگر چند کتاب محدود که آنها هم ترجمه کتب بین‌المللی است. به جرأت می‌توانم بگویم از باب تحقیقاتی، کتاب کم‌نظیری است. این کتاب حاصلش حاصل عملیاتی است نه مطالعاتی که می‌شود گفت تحقیقات صرف است، نه فیش‌برداری که کتاب سازی کرده باشیم. حاصل یک تجربه است که روی آن کار شده و مطالبی که در آن آمده خیلی به روز و دقیق و مطابقت دارد با اصطلاحات کاربردی که در عرصه بین‌الملل مطرح است.

– چرا به جای کلمه ترمینولوژی، از کلمه‌ای فارسی بر روی جلد استفاده نکردید؟
*

معادل فارسی آن در زبان ما پیدا نمی‌شد. شما الان کتابهای مختلفی می‌بینید که به جای کلمه ترمینولوژی نوشتند اصطلاحات حقوقی درحالی‌که کل واژه‌ها در آن کتابها نیست. پس اصطلاحات کلمه جامعی نیست. وقتی عنوان ترمینولوژی به کار برده می‌شود می‌خواهد دقیقاً رفرنس بدهد به اصل و ریشه این کلمه. ترمینولوژی روی یک معنی کار می‌کند که ریشه‌اش جهانی است. در فارسی ریشه این واژه را نداریم. یکی از اساتید برجسته همدان کلمه «دانش واژه» را مطرح کردند که به نظرم به فحوای کلام نزدیکتر باشد. در کل شاید سنخیت ظاهری نداشته باشد ولی سنخیت علمی دارد.

– علت چیدمان لغات در این کتاب به صورت انگلیسی به فارسی چیست ؟
*

زبان انگلیسی، زبانی بین‌المللی است و به همین دلیل اول انگلیسی باید بیاید. برعکس این قضیه هم می‌تواند باشد ولی آن دیگر کاسبی است.
بنده خیلی به فرهنگستان اعتقادی ندارم. به نظرم دلیلی ندارد برای هر واژه‌ خارجی معادل فارسی بسازیم. برخی واژه‌ها ساخت و پرداخته آنهاست. مفهومش در فارسی هست ولی پیدا نشده. مثلا در فارسی ما خانم نداشتیم از زمان حمله مغولان به ایران این کلمه وارد کشور شد. بنا به بررسیهای انجام شده، در فرهنگ فارسی کلمه‌ای معادل ترمینولوژی نداریم. از فرهنگ هم نمی‌شد استفاده کرد چون از توضیحاتی که در کتاب داده شده به فرهنگ معنی نمی‌شود. چون قالب فرهنگ چیز دیگری است.


– در چاپ بعدی چقدر واژه به این کتاب اضافه می‌شود؟

تقریباً یک و نیم برابر یعنی نصف این کتاب به آن اضافه می‌شود.

– چطور اینقدر مطمئن هستید که کل اصطلاحات دعاوی دریایی را در کتاب خود گنجانده‌اید؟
*

چون در این خصوص فعالیت دارم. فراموش نکنیم عنوان «دریایی» تخصیصی خورده است به کلمه «دعاوی». اگر کل ترمینولوژی دریایی را درنظر بگیریم به اندازه ده برابر این کتاب است. آنچه که در ذهن ما است حقوق و دعاوی دریایی است فلذا در چاپهای بعدی جامع‌تر و حاصل تجارب شخصی بنده است. همچنین بحث کاربردی قضیه نیز در نظر گرفته شده است و فقط صرف مطالعه نیست.