گستردگی مباحث حقوقی و پیچیدگیهای موضوعات متنوع آن ضرورت آموزش هر چه بیشتر آن را روشن می‎سازد. ضروریاتی مانند آشنا شدن شهروندان با ضوابط حقوقی و قانونی حاکم بر روابط اجتماعی و آگاهی بخشی جامعه نسبت به مسائل حقوقی یکی از مهمترین راهکارها در کاهش مراجعات مردم به دادگستری است.


آیا می‌دانید اطلاعات شاکی محرمانه تلقی می‌شود؟

آیا می‌دانید شاکی می‌تواند ضرر و زیان مادی و معنوی خود را از مسبب آن مطالبه کند؟

اگر پیگیر اخبار حوادث روزنامه‌ها باشیم بارها و بارها چشممان به واژه شاکی افتاده است.

شاکی عبارتی است که در دعواهای کیفری با آن برخورد می‌کنیم. حتماً تاکنون با خود فکر کرده‌ایم این فردی که از وقوع جرمی دچار ضرر و زیان شده است چه حقوقی دارد و چگونه باید حق‌وحقوقش را مطالبه کند؟

شاکی کیست؟
”

بزه دیده” فردی است که از وقوع جرمی متحمل آسیب یا خسارتی شده است. پس هر جا پای جرم و جنایت در میان باشد یک‌طرف طناب دست بزده دیده جرم است و اگر بخواهد از مرتکب جرم، شکایت کند عنوان شاکی را به خود می‌گیرد. علاوه بر آن ممکن است او بخواهد علاوه بر تعقیب مرتکب جبران ضرر و زیان وارده را هم درخواست کند که آن‌وقت عنوان مدعی خصوصی را هم تصاحب می‌کند.

حقوق شاکی در پله اول
همان اول کار، شاکی باید از تمام حق‌وحقوقی که می‌تواند در جریان رسیدگی به یک پرونده داشته باشد، مثل حق درخواست جبران خسارت بهره‌مندی از خدمات مشاوره‌های موجود و سایر معاضدتهای حقوقی آگاه شود؛ البته این فقط صرفاً حرف نیست بلکه زمینه اجرا و تضمین این حقوق هم برای او فراهم می‌شود.
از چه کسانی می‌شود شکایت کرد؟

بزده دیده حق دارد نسبت به جرمی که ارتکاب یافته است شکایت و مرتکب آن را مجازات کند؛ اما کار به همین‌جا ختم نمی‌شود؛ زیرا اگر شاکی متوجه شود که حین انجام جرم ضرر و زیان مادی یا معنوی هم به او واردشده است، می‌تواند مدارک و دلایل مربوطه را به مقام تعقیب‌کننده تقدیم کند تا به شکایتش پیوست شود. ضابطان دادگستری دراین‌باره مکلفند اظهارات شاکی در مورد ضرر و زیان وارده را در گزارشی که برای مراجع قضایی تهیه می‌کنند درج کنند. شاکی حتی می‌تواند نسبت به منافعی که به خاطر وقوع جرم از دستش رفته است شکایت کند.
بازی با آبروی مردم!
همه‌چیز که مادیات نیست که با پول بشود جبرانش کرد.

اگر خدای‌ناکرده با آبرو و حیثیت کسی بازی شود و اعتبار شخصی، خانوادگی یا اجتماعی فرد زیر سؤال برود شاکی می‌تواند جبران این خسارتها را نیز بخواهد.

در این صورت دادگاه می‌تواند علاوه بر صدور حکم جبران خسارت معنوی به شیوه مالی و از راه پرداخت پول به رفع زیان از طرق دیگر از قبیل الزام به عذرخواهی و درج حکم در جراید و امثال آن حکم کند.

در شکایت همیشه بر روی شما باز است
شاکی در هر مقطع زمانی می‌تواند شکایت کند. ضابطان دادگستری یا دادستان نیز موظفند شکایت کتبی یا شفاهی را همه‌وقت قبول کنند. شکایت شفاهی در صورت‌مجلس قید و به امضای شاکی می‌رسد قانون‌گذار فکر این را هم کرده است که اگر شاکی بی‌سواد بود یا قادر به امضا کردن نبود مراتب در صورت‌مجلس قید و انطباق شکایت شفاهی با مندرجات صورت‌مجلس تصدیق شود.

شکایت به چه طریقی؟
شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد که نتوانسته‌اید شخصاً کاری را انجام دهید و کار را واگذار به کسی کرده‌اید. در عرصه کیفری هم شاکی یا مدعی خصوصی می‌تواند شخصاً یا توسط وکیل شکایت کند. شکایت از طریق شکوائیه انجام می‌شود که یک سری اطلاعات باید در آن نوشته شود.
وقتی بزده دیده صلاحیت طرح شکایت ندارد
تاکنون چیزی درباره افراد محجور شنیده‌اید؟

محجور کسی است که صلاحیت انجام امور حقوقی و کیفری را ندارد. مثل اطفال یا دیوانگان. این افراد شخصاً نمی‌توانند ازجمله طرح شکایت را انجام دهند؛ اما این بهانه خوبی برای شکایت نکردن یا عدم قبول شکایات آنها نیست؛ زیرا ولی یا قیم یا به‌طورکلی سرپرست آنها می‌تواند برای طرح شکایت پا پیش بگذارد؛ اما گاهی پیش می‌آید که فرد محجور ولی یا قیم ندارد یا موجود نیستند یا جرم از سوی آنان رخ‌داده است.
در این صورت برای از دست نرفتن وقت برای تعیین قیم خود دادستان آستین بالا می‌زند و شخصی را به‌عنوان قیم موقت تعیین یا خودش امور کیفری را پیگیری می‌کند و اقدامات ضروری را برای حفظ و جمع‌آوری ادله جرم و جلوگیری از فرار متهم ب
ه عمل می‌آورد.
ناگفته نماند در مورد بزه دیدگانی که به عللی از قبیل معلولیت جسمی یا ذهنی یا کهولت سن، ناتوان از اقامه دعوی هستند دادستان موضوع را با جلب نظر آنان خودش دنبال می‌کند.
تو می‌توانی ببخشی
این‌یک واقعیت است که برای شاکی که متحمل رنج و زیان شده است چشم‌پوشی از گناه مرتکب سخت باشد اما می‌تواند تا قبل از صدور کیفرخواست – البته در جرائم قابل‌گذشت- از تقصیر متهم بگذرد و در این صورت قرار ترک تعقیب درخواست کند.
به‌عبارت‌دیگر پس از صدور کیفرخواست و قبل از ارسال به دادگاه اگر شاکی رضایت خودش را به دادستان اعلام کند پرونده به دادگاه فرستاده نمی‌شود و قرار موقوفی تعقیب توسط بازپرس صادر می‌شود.

اما اگر جرم غیرقابل‌گذشت باشد و شاکی اعلام رضایت کند دادستان در صورت فراهم بودن شرایط صدور قرار تعلیق تعقیب می‌تواند از کیفرخواست صرف‌نظر و تعقیب را معلق کند. اگر درنتیجه رضایت شاکی نوع مجازات تغییر کند دادستان کیفرخواست قبلی را لغو و کیفرخواست جدید صادر می‌کند.
اگر شاهد داری بیاور
تصور دور از ذهنی نیست که وقوع جرمی را عده‌ای با چشم خود ببینند. شاکی برای اثبات جرم اتفاق افتاده این حق را دارد که شهود خود را معرفی و ادله‌اش را اظهار کند و در تحقیقات حضور یابد.

البته شاهد یا مطلع می‌تواند درخواست هزینه رفت‌وآمدش یا خسارت نرفتن یک روز بر سر کار را بکند و شاکی باید هزینه آن را بپردازد. البته اگر شاکی به تشخیص بازپرس تمکن مالی برای پرداخت هزینه‌های شهود را نداشته باشد یا احضار از طرف بازپرس باشد می‌توان از محل اعتبارات قوه قضائیه این هزینه را پرداخت.


اما اگر در جرایم قابل‌گذشت او تمکن مالی داشته باشد و از پرداخت خودداری کند استماع شهادت یا گواهی مطلعان معرفی‌شده از جانب وی به عمل نمی‌آید. گاهی هم کسی شاهد صحنه جرم نیست اما به نظر بازپرس یا شاکی حضور اشخاصی برای روشن شدن قضیه لازم می‌آید در این صورت او را مطابق مقررات احضار می‌کنند.
آزادی عمل شاکی
شاکی می‌تواند صورت‌مجلس تحقیقات مقدماتی یا سایر اوراق پرونده را که با کشف حقیقت منافاتی ندارد مطالعه کند یا به هزینه خود از آنها تصویر یا رونوشت بگیرد. بازپرس می‌تواند با درخواست شاکی مبنی بر مطالعه اوراق پرونده مخالفت کند و شاکی هم می‌تواند به این رد درخواست ظرف سه روز اعتراض کند.
مسئولیتی بر دوش بازپرس
باورش کمی سخت است اما امکان دارد که دسترسی به اطلاعات فردی بزده دیده از قبیل نام و نام خانوادگی، نشانی و شماره تلفن برای او خطری داشته باشد. در این صورت بازپرس مکلف است تدابیر مقتضی را برای جلوگیری از دسترسی به این اطلاعات اتخاذ کند.

اگر تصور کنیم بازپرس به بهانه مخفی شدن یا مشقت در دسترسی به متهم تحقیقات خود را به همین راحتیها متوقف می‌کند سخت در اشتباهیم، زیرا فقط در برخی از جرایم تعزیری هرگاه با انجام تحقیقات لازم مرتکب جرم معلوم نشود و دو سال تمام از وقوع جرم بگذرد با موافقت دادستان قرار توقف تحقیقات صادر و پرونده به‌طور موقت بایگانی می‌شود. البته این مورد را به شاکی اطلاع می‌دهند و شاکی هم می‌تواند به این قرار ظرف مدت ده روز اعتراض کند.
اگر کشف حقیقت در گرو بررسی یک محل باشد و شاکی‌این درخواست را داشته باشد و برای کشف واقعیت تحقیق محلی یا معاینه محل ضرورت یابد بازپرس با هزینه خودشاکی اقدام به تحقیقات محلی یا معاینه محل می‌کند.
اندر احوال تحقیق از شاکی
بازپرس برای شنیدن اظهارات شاکی‌ای که به زبان فارسی نمی‌تواند صحبت کند مترجم تعیین می‌کند. همچنین اگر شاکی ناشنوا یا لال باشد فرد مورد وثوقی که توانایی مقصود را از طریق اشاره یا وسایل فنی دیگر دارد به‌عنوان مترجم انتخاب می‌کند. ناگفته نماند توضیحات داده شده مختص دادسرا نیست و در دادگاه نیز این قاعده اجرا می‌شود.
حق اعتراض برای شاکی باقی است
در نظر داشته باشیم که شاکی حق اعتراض به تصمیمهای بازپرس را دارد؛ یعنی اگر در نظر بازپرس متهم جرمی انجام نداده باشد یا دلیلی بر مجرم بودنش یا تشخیص دهد جرم مشمول مرور زمان شده است می‌تواند قرار منع و موقوفی صادر کند و شاکی هم می‌تواند نسبت به این تصمیم ظرف ده روز اعتراض کند.
سرانجام
یکی از حقوق اساسی و مهم شاکی یا مدعی خصوصی حق داشتن وکیل است. وکیل شاکی می‌تواند پرونده را برای مطالعه از دادگاه درخواست و با اطلاع رئیس دادگاه به هزینه خود از اوراق مورد نیاز تصویر تهیه کند. یادمان باشد شاکی یا مدعی خصوصی می‌توانند دادستان یا بازپرس را به علتهای قانونی ازجمله نسبت خویشاوندی بین قاضی تحقیق و متهم رد کنند و در نهایت اگر سرنوشت پرونده با میل شاکی نشود او یا وکیلش می‌توانند به رأی دادگاه اعتراض کنند.

خبرگزاری میزان