آثار تنبیه در کودکان

آثار تنبیه در کودکان

تنبیه عامل ناخوشایندی است که بعدازاینکه فرد در معرض آن قرار گرفت، باعث خاموشی در رفتار او می‌شود.
یکی از روشهایی که در تربیت از آن استفاده می‌شود، تنبیه است. تنبیه در لغت به معنای آگاهی دادن و بیدار کردن است و در اصطلاح عبارت است از مجازات انسانی که کار ناپسندی را انجام داده و به‌منظور ترک نمودن و جلوگیری از تکرار آن کار زشت از تنبیه استفاده می‌شود.
زندگی انسان مبتنی بر ستیز میان خیر و شر است، چون انسان آمیزه‌ای از استعداد خیر و شر می‌باشد. طبیعت تربیت این است که در جامعه بشری، خیر و سعادت را بر شر و سیه‌روزی، غالب و چیره می‌سازد.
وقتی فردی از مسیر خیر و سعادت به نحوی گام را فراتر نهد که پیروی از تمایلات نفسانی را بر هر چیزی ترجیح دهد، باید به‌منظور هشدار از چنین انحرافی و جلوگیری از تکرار آن، از عامل تنبیه و مجازات استفاده کرد. البته استفاده از این عامل وقتی است که سایر عوامل تربیتی از تأثیر و کارآیی در مورد فرد، نارسا و عاجز باشد. لذا تنبیه و مجازات که یکی از عوامل بازدارنده است، می‌تواند ضامن خیر و سعادت برای جامعه انسانی باشد.
انواع تنبیه
تنبیه بدنی: عبارت است از کارهای دردآور و دشواری که به‌طور مستقیم روی بدن انسان اثر می‌گذارد و اسباب ناراحتی او را فراهم می‌سازد؛ مانند: کتک زدن و شکنجه‌های جسمانی، کشتن، قطع عضو، سوزاندن.
تنبیه  غیر بدنی: عبارت است از اعمالی که به‌عنوان مجازات انجام می‌گیرد و موجب ناراحتی می‌شود، ولی روی بدن اثری ندارد؛ مانند: توبیخ، سرزنش، تحقیر، حرف نزدن، قهرکردن، تندی و خشونت، زندانی کردن در اتاق تاریک، حبس کردن، منع از غذا و آب، تهدید، قطع پول توجیبی، دشنام دادن و مجازاتهایی از این قبیل… جمعی از دانشمندان اصل تنبیه را به‌عنوان یک عامل تربیتی می‌پذیرند امّا نه مطلقاً، بلکه به‌عنوان یک ابزار در درجه دوم و در شرایط خاص و به هنگام ضرورت، استفاده از آن را مجاز می‌دانند. آنها می‌گویند تا زمانی که مربّی می‌تواند با روش تشویق، استدلال و برهان، پندواندرز و یا بیان مصالح و مفاسد، در کودک اثر بگذارد، نباید از تنبیه استفاده کند، ولی اگر از تأثیر عوامل مذکور مأیوس شد می‌تواند از تنبیه استفاده کند، لیکن در حد محدود و با رعایت شرایط مخصوص.
در حدیثی چنین نقل‌شده است:
پدری فرزند خردسال بسیار شلوغ و بی‌ادبی داشت و برای تنبیه آن او را کتک می‌زد. یک روز دست او را گرفت و خدمت امام رضا (ع) آمد و عرض کرد: من فرزندم را به خاطر رفتارهای بدش تنبیه می‌کنم.
امام رضا (ع) فرمود: فرزندت را نزن.
مرد گفت: آقا شما که می‌فرمایید نزنم پس چه کنم. امام رضا (ع) فرمود: قهر کن، ولی قهرت را طولانی نکن.
نظر اسلام در مورد تنبیه و مجازات
اسلام تنبیه را به‌عنوان یک وسیله تربیتی پذیرفته و انجام آن را در بعضی مواقع مفید بلکه لازم می‌داند.
ازنظر اسلام سه نوع تنبیه داریم:
نوع اول: تنبیه‌های غیر بدنی: تهدید و انذار مجرمین.
نوع دوم: تنبیه‌های بدنی: زندان، تبعید، قتل، قطع عضو، شلاق زدن.
نوع سوم: تعزیرات و اجرای حدود الهی.
اهداف تنبیه از نظر اسلام:
– بازداری مجرم از تکرار جرم و حمایت اجتماعی از امنیت اجتماعی.
– عبرت دیگران، زیرا وقتی دیگران مشاهده می‌کنند که مجرمین کیفر می‌شوند، دست از جرم برمی‌دارند.
– تقویت تقوا در انسانها و کنترل هوای نفس.
تنبیه بدنی توسط والدین یا مربیان ازنظر اسلام؛
در احادیث آمده است که والدین و مربّیان اجازه دارند برای تربیت کودکان در مواقع ضروری از تنبیهات بدنی استفاده نمایند. امام محمدباقر (ع) می‌فرمایند: اگر جوانی از شیعه را نزد من بیاورند که احکام دین را یاد نگرفته باشد هرآینه به‌وسیله کتک او را به درد می‌آوردم. نکته مهم و قابل‌توجه در تنبیه این است که اولیاء و مربّیان باید بدانند که در عین حال بنابر روایت وارده از معصومین   اگر جراحاتی حتّی در حد سرخ شدن پوست بدن به فرزند رسید، ملزم به پرداخت دیه هستند.
ضررهای تنبیه بدنی و تنبیه غیر بدنی:
1- کسی که کتک می‌خورد با منطق زورگویی آشنا می‌شود و در آینده خواسته‌های خود را بر دیگران تحمیل می‌کند.
2- کسی که کتک می‌خورد، زود تسلیم زورگویان می‌گردد. لذا در این موارد خطر تجاوزات جنسی زیاد است.
3- کتک‌خورده نسبت به کسی که او را تنبیه کرده است، عقده پیدا می‌کند.
4- در اثر کتک، تمام شخصیت کودک در هم می‌شکند و تعادل روحی او به هم می‌خورد.
5- فرد در اثر کتک خوردن به اختلالات رفتاری و روانی مانند: پرخاشگری، ناخن جویدن، تیک روانی و…مبتلا می‌شود.
6- به آزادی و استقلال او لطمه وارد می‌کند.
7- احساس می‌کند دیگرکسی او را دوست ندارد و به او محبت نمی‌شود، لذا کسی که در کودکی از محبت محروم ماند، در بزرگسالی نمی‌تواند محبت کند.
8- سرزنش باعث افزایش لجاجت کودک می‌شود.
در تأیید این مطالب به بیان زیبای حضرت علی (ع) توجه کنید که فرمودند:
«زیاده‌روی در ملامت، آتش لجاجت را شعله‌ور می‌سازد»
9-کسی که تحقیر شد و به شخصیت او توهین شد، امید خیری به او نیست.
این جمله نیز مضمون حدیثی از امام هادی (ع) است که فرمودند:
«کسی که خود را خوار و خفیف یافت و احساس تحقیر نسبت به خودش پیدا کرد از شر او احساس ایمنی نداشته باش»
10- کسی که به خاطر انجام جرمی کتک می‌خورد، تنبیه بدنی به او می‌آموزد که عمل خلاف داشته باشد ولی مراقب باشد که به دام نیفتد. پس درواقع در انجام جرم ماهرتر می‌گردد.
11- کسی که کتک می‌خورد حس اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس خود را از دست می‌دهد.
12- تنبیه نباید در جمع باشد، در خلوت به او تذکر داده شود یا تنبیه گردد.
13- معلم نباید تنبیه را به دانش آموزان واگذار کند.
14- در تنبیه بدنی مراقب باشید نقاط ضعف و نقص عضو او را به رخش نکشید.
15- تنبیه نباید به دو صورت بدنی و غیر بدنی باشد، یعنی هم کتک بخورد و هم تحقیر شود.
16- در تنبیه از اسم گذاشتن بد جداََ پرهیز باید کرد.
17- کسی که تنبیه می‌گردد علّت آن را باید بداند.
18- تنبیه نباید برای راضی شدن شخص تنبیه‌کننده باشد، یعنی آنقدر بزند تا دلش خنک شود.
19- لاف زدن اولیاء در تنبیه، تأثیر تنبیه را از بین می‌برد، مانند قسم خوردن از برای کشتن فرد و یا بدن او را با شلاق سیاه کردن.
20- در تنبیه وضعیت فرد را در نظر بگیرید؛ مثلاً تنبیه شدید در کودکی که بیماری صرع دارد و یا آسم دارد باعث تلف شدن جان او خواهد شد.
21- تنبیه، حس حقارت و حس خودکم‌بینی را در فرد تقویت می‌کند.
22- گاهی اوقات تنبیه عامل گوشه‌گیری، انزواطلبی و کم‌رویی می‌گردد.
23- تنبیه بدنی گاهی مانع خلاقیت کودکان می‌گردد.
24- کسی که کتک‌خورده است در آینده کتک می‌زند.
25- کسی که تنبیه می‌گردد، در آینده مطیع و فرمان‌بردار است و قدرت ابراز وجود ندارد.
26- تنبیه بدنی عامل بلوغ زودرس در پسران است.
چند نکته مهم در تنبیه کودکان:
1- تنبیه در جمع نباشد.
2- به کار او حمله کنید نه به شخصیت او؛ مانند اینکه اگر نمره درسی را کم آورده است نباید شخصیت او زیر سؤال برود، بلکه به درس نخواندن و کم‌کاری او اعتراض شود.
3- ابتدا راه صحیح را نشان دهید، اگر نتوانست انجام دهد بازخواست کنید.
4- هر خطایی تنبیه ندارد، مثلاً بزرگترها هم گاهی لیوان آب را می‌ریزند، پس اگر کودک لیوان آب را ریخت او را تنبیه نکنید.
5- پیامبر خدا (ص) فرمودند:
«خیلی از رفتارهای کودکان و نوجوانان را نادیده بگیرید»
6- کتک و تنبیه، واقعیت عمل را از بین نمی‌برد بلکه عیب را پنهان می‌کند، والدین و مربّیان این مطلب را بدانند که در پشت کتک، شکست آنها نهفته است.
به‌طورکلی بچه‌ها را می‌توان به دو گونه تقسیم کرد:
ضعیف: در مقابل کتک خوردن، لکنت زبان‌گرفته و یا کم رو، گوشه‌گیر و بی‌زبان می‌شوند.
قوی‌: گستاخ، جسور، فحّاش، لجباز و سرکش و نا آرام می‌شوند.
چند راه‌حل در تنبیه بدنی:
1-اگر کودک از کارش پشیمان شد و از رفتارش بازگشت او را با مهر و نوازش پذیرا باشید.
2- در تنبیه از مقایسه کودک خود با دیگران بپرهیزید.
3- در تنبیه کردن، فرزندان خود را از محبت محروم نکنید.
4- هیچ‌گاه کودک و نوجوان را به خاطرکاری که نمی‌تواند انجام دهد تنبیه نکنید.
5- تنبیه را به‌روز بعد یا چند روز بعد مثلاً آخر هفته واگذار نکنید.
6- والدین تنبیه را به خواهر یا برادران واگذار نکنند.
7- در صورت تخلف کودک بلافاصله او را تنبیه نکنید. ابتدا انگیزه کودک را در ارتکاب آن کار بررسی کنید، شاید حسن‌نیت داشته باشد ولی از نظر شما آن کار بد است.
8- اگر پدر تنبیه کرد، مادر هم تنبیه نکند، بلکه مادر با روش نصیحت او را به راه بیاورد.
والدین بدانند گاهی جوان در دوره جوانی از تنبیه‌های دوران کودکی عقده‌ای شده و در جوانی به فکر می‌افتد که به‌نوعی آنها را تلافی کند. در اینجا والدین می‌توانند از فرزند جوان خود معذرت‌خواهی کرده و بگویند ما راه بهتری نمی‌دانستیم و قصد ما تربیت بود تا بدین‌صورت عقده‌ی او از بین برود، چون مواردی داشته‌ایم که فرزند در بزرگسالی از مربیان خود انتقام گرفته است . منبع: رکنا