نظام حقوق مالکیت صنعتی تجاری
نظام حقوق مالکیت صنعتی تجاری
نظام حقوق مالکیت صنعتی تجاری
حقوق مالکیت تجاری و صنعتی حقوقی است که در پی توسعه صنعت و تجارت و درنتیجه سعی و ابتکار و کوشش تاجران و صاحبان صنایع و مخترعان حاصل می‌گردد.
انواع آثار موردحمایت در نظام حق مالکیت صنعتی
- اختراع
اختراع اجمالاً عبارت است از ابداع یک محصول صنعتی جدید یا کشف هر وسیله نوین یا اعمال وسایل موجود به طریق جدید برای تحصیل یک نتیجه یا محصول صنعتی و کشاورزی. این تعریف در هر کشوری تا حدودی تفاوت دارد و دایره آن، وسعت و ضیق پیدا می‌کند. به‌عبارت‌دیگر، قوانین کشورهای گوناگون، علی‌رغم مشابهتی که باهم دارند، در ضوابط تحقق اختراع کاملاً یکسان و یکنواخت نیستند. برای مثال، در ژاپن پدید آوردن یک ایده در سطحی بسیار پیشرفته را اختراع می‌دانند درحالی‌که در امریکا چنین قیدی وجود ندارد و صرفاً نو بودن اثر ملاک است. این تفاوت ازآنجا حائز اهمیت است که به‌محض ثبت شدن موردی برای اختراع، حقوق انحصاری شدیدی برای مخترع آن به وجود می‌آید و افراد جامعه موظف به رعایت آن هستند؛ یعنی از تولید و عرضه محصول مشابه منع می‌گردند. حال اگر مورد ثبت‌شده ازلحاظ علمی اهمیت زیادی نداشته باشد، ممکن است بسیاری از افراد جامعه آن را در جریان کار و فعالیت داخل کنند. ولی اکنون مجبور هستند برای استفاده از روش و پدیده‌ای عادی، از مخترع اجازه بگیرند؛ مخترعی که کار فوق‌العاده‌ای نکرده و فقط در مراجعه به اداره ثبت پیشی گرفته است!
ضوابط تحقق اختراع
بررسی حقوق ملی کشورها درزمینهٔ حق مخترع، ازنظر متن قوانین و رویه‌های مستقر آنها در این زمینه، نشان می‌دهد که تا آنجا که به ضوابط مربوط می‌شود همگی تقریباً مشابه هستند، ولی پیشرفت فن‌آوری موجب بروز اشکال در تطبیق آن ضوابط بر موارد جزیی و مصادیق می‌شود. ضوابط تحقق اختراع از دیدگاه قانون عبارت است از:
الف. مفید بودن؛
ب. معمولی نبودن؛
ج. کاربرد صنعتی داشتن: این قید از موارد تفاوت بین موضوعات حق مخترع و حق مؤلف و امثال آن است. به‌موجب این قید، نظریات و اکتشافات علمی صرف اختراع محسوب نمی‌گردند. همچنین ایده، اختراع محسوب نمی‌شود و قابل حمایت نیست.
د. جدید و نو بودن: این ضابطه بیش‌تر جنبه شکلی دارد تا ماهوی. به‌عبارت‌دیگر، اگر اثری همه شرایط اختراع محسوب شدن را داشته باشد ولی مخترع پیش از ثبت کردن، آن را مورد بهره‌برداری قرار دهد و پس از مدتی که احتمال فاش شدن اسرار فنی و پیدایش رقبای تجاری به وجود آید اقدام به ثبت اختراع نماید، قانون از چنین پدیده‌ای به‌عنوان اختراع حمایت نخواهد کرد. این نکته از موارد اختلاف اختراع محسوب شدن اثری در عرف و قانون است. غرض قانون‌گذار از حمایت از مخترعان، حمایت از جامعه و پیشرفت فن‌آوری نیز هست و لذا در ازای تحصیل اطلاعات فنی و در اختیار عموم قرار دادن آنها، حق مخترع را اعطا می‌کند. اگر حق مزبور را منوط به ثبت فوری نکند، نقض غرض شده و چه‌بسا اطلاعات مزبور به دست رقبا بیفتد و روی آن سرمایه‌گذاری نمایند. ازاین‌رو، منع آنان از بهره‌برداری از سرمایه ایشان بی‌وجه خواهد بود. همچنین انتشار اختراع پیش از ثبت از طریق نوشته و سخنرانی و مانند آنها نیز ممکن است برحسب مقررات داخلی کشورها چنین اثری داشته باشد. به‌هرحال، به‌طور خلاصه می‌توان تازگی اختراع را دریکی از امور ذیل دانست:
- محصول جدید؛
- وسایل و طرق جدید؛
- کاربرد جدید.
- الگوی مفید Utility Model
ازلحاظ ابداع و ابتکار در سطحی پایین‌تر از اختراع قرار دارد و مدت حمایت قانونی آن نیز کم‌تر است.
- طرح، اشکال و ترسیمات صنعتی Industrial Design
شکل و ظاهر محصول صنعتی از این لحاظ که رغبت و حس زیبایی‌شناسی مشتریان را برمی‌انگیزد، مشخصه طرح صنعتی است. ممکن است در برخی موارد علاوه بر نکته مزبور، خاصیت و قابلیت کاربردی بودن یک محصول را نیز افزایش دهد. این طرحها نتیجه ذوق و ابتکار افراد است و حد وسطی بین هنر و اختراع هستند. برای مثال، می‌توان از طرح مدلهای مخصوص لباس، اشکال متنوع شیشه‌های عطر، شکل مخصوص شیشه‌های نوشابه و نقش لاستیکهای کارخانه‌های مختلف نام برد. شرط حمایت از طرح صنعتی این است که علاوه بر نو بودن، مخالف نظم یا اخلاق عمومی نیز نباشد.
- علائم و اسامی تجاری
علائم و اسامی تجاری یکی از مهم‌ترین اموری است که موردحمایت حقوق مالکیت صنعتی و تجاری است. نام و علامت تجاریِ مقبول، عنصری است که در طول زمان و با صرف هزینه‌های کلان و خطرپذیریهای فراوان به‌دست‌آمده باشد. این عنصر گاهی چنان مقبولیت می‌یابد و در افکار و قضاوت اشخاص اثر می‌گذارد که حکم یک استاندارد را پیدا می‌کند، به‌نحوی‌که تولیدکنندگان دیگر مجبور می‌شوند محصولات خود را با مشخصات محصولات تولیدکننده مزبور بسازند.
امور چهارگانه مزبور، یعنی اختراع، الگوی مفید، طرح صنعتی و علائم تجاری، معمولاً در صورتی موردحمایت قانونی هستند و به آنها امتیازاتی تعلق می‌گیرد که بر اساس تشریفاتی به ثبت رسیده باشند. ازآنجایی‌که بحث ما، ماهوی است از پرداختن به آن خودداری می‌کنیم. بعضی از کشورها، ازجمله امریکا، صرف استفاده تجاری از یک مارک جدید و مشخص را برای برخورداری از ضمانتهای حقوقی کافی می‌دانند، حتی اگر قبلاً ثبتی صورت نگرفته باشد.
- مایه و پیشه تجارتی
مقصود حقی است که تاجر در اثر کوشش و فعالیت خود به دست می‌آورد و برای خود شهرت کسب می‌نماید و تعدادی مشتری پیدا می‌کند. به‌طورکلی، مایه تجارتی از دو عنصر مختلف تشکیل می‌شود: اول، عنصر معنوی؛ یعنی حقوقی است که تاجر نسبت به بعضی از امور دارد؛ مانند حقوق مربوط به سرقفلی، اسم تجارتی، تعداد مشتریان، مکان معین کسب و… دوم، عنصر مادی است که شامل اثاثیه و ابزار کار، ماشین‌آلات، مواد اولیه و مواد ساخته‌شده برای فروش و… می‌گردد. در اینجا بحث ما در مورد عنصر اوّل است.
- اطلاعات و اسرار تجارتی
- رموز کار
یعنی مجموعه برداشتها، مفاهیم و تجربیات و اطلاعات حرفه‌ای و تمهیداتی که در ساخت محصول یا فعالیت تجاری دخیل است. این قید به‌موازات پیشرفتهای علمی و فنی در برخی از کشورهای صنعتی ازجمله آمریکا، به سلسله حقوق مالکیتهای صنعتی افزوده‌شده است
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه