توهین ممنوع – بررسی جرم توهین در گفتوگو با کارشناسان حقوقی
توهین ممنوع – بررسی جرم توهین در گفتوگو با کارشناسان حقوقی
جرم توهین می‌تواند به شکل گفتار، کردار، نوشتار و حتی اشارات دست و چشم و نظایر آن باشد. بدین ترتیب اعمالی مثل آب دهان روی کسی انداختن، هل دادن تحقیر‌آمیز یا برداشتن خشونت‌آمیز کلاه یا روسری از سر شخصی محترم و پرتاب کردن آن به زمین با توجه به اینکه عرفا باعث تخفیف و تحقیر شخص است توهین کیفری محسوب می‌شود.
انسانها برای شأن و حیثیت معنوی خود احترام زیادی قائل هستند و حاضرند هر کاری انجام دهند تا آن را از تعرض مصون بدارند. درگذشته وقتی حیثیت یک شخص زیر سؤال می‌رفت از راههای مختلفی مثل دوئل یا انتقام‌گیری درصدد احیای آن برمی‌‌آمد؛ اما با پیشرفت فرهنگ و تمدن دولت وظیفه برخورد با این موضوع را بر عهده گرفت و دوران دادگستری خصوصی به پایان رسید.
در حال حاضر در بیشتر نظامهای حقوقی جرمی به نام توهین و افترا پیش‌بینی‌شده است تا مردم از طریق اقامه دعوا تحت این عنوان از حیثیت خود دفاع کنند. در قانون مجازات اسلامی و در بخش تعزیرات این جرم و مجازات آن تعریف‌شده است. در ادامه در گفتوگو با کارشناسان به بررسی این موضوع می‌پردازیم.
یک کارشناس حقوق جزا و جرمشناسی در گفتوگو با «حمایت» می‌گوید: در حقوق کشور ما اقدامات بسیاری برای برقراری احترام بین افراد جامعه انجام‌شده است که از آن جمله می‌توان به جرم‌انگاری توهین و فحاشی به دیگران در قانون مجازات اسلامی اشاره کرد. مصطفی دشتی خاطرنشان می‌کند که در ماده 608 این قانون مقررشده است: مجازات توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد شلاق تا 74 ضربه و یا 50 هزار تا یک‌میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود.
وی توضیح می‌دهد: با دقت در مفاد این ماده مشخص می‌شود که جرم توهین می‌تواند به شکل گفتار، کردار، نوشتار و حتی اشارات مختلف دست و چشم و نظایر آن باشد. بدین ترتیب اعمالی مثل آب دهان به روی دیگری انداختن، هل دادن تحقیر‌آمیز دیگری یا برداشتن خشونت‌آمیز کلاه یا روسری از سر شخصی محترم و پرتاب کردن آن به زمین با توجه به اینکه عرفا باعث تخفیف و تحقیر شخص است، می‌تواند توهین کیفری محسوب شود. همین‌طور برخی اشارات انگشتان دست در فرهنگ کشور ما یا کشورهای دیگر اهانت‌آمیز تلقی می‌شوند.
دشتی اضافه می‌کند: در این خصوص باید توجه داشت که توهین ممکن است به‌صورت حضوری یا غیابی باشد؛ درواقع لازم نیست حتماً حضوراً شخص مورد توهین قرار گیرد بلکه اگر فردی دیگری را در غیاب او هم مورد توهین قرار دهد مرتکب جرم توهین موضوع این ماده شده است. همچنین در انجام جرم توهین راست یا دروغ بودن نسبتها شرط نیست و عمده مطلب این است که گفتار یا رفتار در نظر عرف وهن‌آور و سبک کننده باشد.
موضوع جرم توهین
این کارشناس حقوقی به بررسی موضوع جرم توهین می‌پردازد و می‌گوید: نکته دیگری که در مورد این جرم حائز اهمیت است این است که توهین باید نسبت به افراد حقیقی باشد و توهین به اشخاص حقوقی مثل اداراه‌ها قابل تحقق نیست. دیوان عالی کشور در این خصوص چنین اظهارنظر کرده است: طرف اهانت باید شخص معینی باشد و اهانت به یک اداره یا دستگاه مشمول این ماده نیست.
البته در این خصوص که آیا ترک احترام نسبت به اشخاصی که در عرف و عادت دارای احترام و آبروی اجتماعی هستند نیز مشمول حکم این ماده‌قانونی قرار می‌گیرد یا خیر، بین حقوقدانان اختلاف‌نظر است؛ اما به عقیده برخی حقوقدانان توهین به‌صورت ترک فعل هم قابل تحقق است مثل‌اینکه نام شخصی را به‌قصد اهانت به‌صورت عادی (بدون لقب) به کار ببرند یا در مواردی به‌قصد اهانت از احترام به کسی خودداری کنند.
رویه پیگیری کیفری
دشتی در ادامه به روند پیگیری این جرم می‌پردازد و می‌گوید: در صورت وقوع جرم توهین، قربانی جرم یعنی کسی که به او توهینی روا داشته شده است، باید برای پیگیری موضوع و تحت تعقیب قرار دادن کسی که اقدام به توهین کرده است به دادسرای محل وقوع جرم مراجعه و با ابراز دلایل خود ازجمله شهادت شهود موضوع را ثابت و متهم را به مجازات قانونی محکوم کند.
تقسیم‌بندی جرائم حیثیتی
یک وکیل دادگستری با اشاره به جرائم توهین و هتک حرمت، افترا و قذف می‌گوید: این جرائم باحیثیت افراد در ارتباط هستند. مهدی تیماجی در بررسی تفاوت این جرائم ابتدا به تفاوت در رکن مادی آنها اشاره می‌کند و می‌گوید: احکام توهین در فصلهای دوم و پانزدهم کتاب پنجم قانون مجازات مصوب 1370 جزا و افترا در فصل بیست‌و‌هفتم این قانون بیان‌شده است و جرم سوم یعنی قذف به‌تنهایی موضوع باب پنجم کتاب دوم آن قانون است.
برخی می‌گویند جرم قذف زیرمجموعه افتراست. در قانون مجازات اسلامی افترا عبارت است از اینکه انسان جرمی را به کسی نسبت دهد، بدون آنکه قادر به اثبات آن باشد؛ پس اگر کسی جرمی را به کسی نسبت دهد متهم به افترا می‌شود، اما اگر کسی مطلب کذبی را به دیگری نسبت داد متهم به جرم نشر اکاذیب می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: اگر بخواهیم برداشت ساده‌ای از موضوع داشته باشیم باید بگوییم که افترا را از زاویه‌های مختلف می‌توان تقسیم‌بندی کرد. می‌توان گفت که برخی از موارد افترا ناموسی است که در قالب جرم قذف بحث می‌شود و برخی ناموسی نیست که موضوع ماده 697 قانون مجازات اسلامی است؛ بنابراین در عمل میان این سه جرم باید تفاوت گذاشت. توهین هم خود انواع مختلفی دارد؛ ممکن است توهین به‌واسطه مقام بالای توهین‌شونده مجازات شدیدتری داشته باشد.
توهین به مقامات
این کارشناس حقوقی در بررسی جرم توهین به مقامات به‌عنوان یکی از مصادیق مشدد جرم توهین می‌پردازد و می‌گوید: طبیعتاً هر آنچه شخصی که به او توهین می‌شود از شأن و مقام اجتماعی بالاتری برخوردار باشد توهین به او هم جرم بزرگ‌تری محسوب می‌شود؛ به همین دلیل توهین به مقامات دولتی دارای مجازاتی سنگین‌تر نسبت به توهین به افراد عادی است.
تیماجی یادآور می‌شود که در ماده 609 قانون مجازات اسلامی آمده است: «هر کس با توجه سمت به یکی از روسای سه قوه یا معاونان رئیس‌جمهور یا وزرا یا یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی یا نمایندگان مجلس خبرگان یا اعضای شورای نگهبان یا قضات و یا اعضای دیوان محاسبات یا کارکنان وزارتخانه‌ها و مؤسسات و شرکتهای دولتی و شهرداریها در حال انجام‌وظیفه یا به سبب آن توهین کند به سه تا 6 ماه حبس و یا تا 74 ضربه شلاق و یا 50 هزار تا یک‌میلیون ریال جزای نقدی محکوم می‌شود».
این وکیل دادگستری می‌گوید: برای تحقق جرم موضوع این ماده مرتکب باید شخصیت طرف توهین را بشناسد و واقف به سمت و مقام او باشد و الا عمل او توهین به شخص عادی محسوب می‌شود.
تیماجی خاطرنشان می‌کند: کیفری که قانونگذار در این ماده برای اهانت به کسانی که در سمتهای مختلف دولتی وظایفی را انجام می‌دهند و به آن مناسبت مورد اهانت قرار می‌گیرند معین کرده است شدیدتر از مجازاتی است که در ماده گذشته نسبت به توهین به افراد عادی در نظر گرفته‌شده است. در این امر حفظ نظم عمومی و سیاست اداری کشور ملحوظ بوده و حق شخصی و فردی نیست که انصراف آنان از شکایت تعقیب جزایی را کلاً موقوف کند.
البته در کشور ما ازآن‌رو که مقام معظم رهبری هم ازلحاظ سیاسی و هم ازلحاظ شرعی بالاترین مقام است جرم توهین به ایشان نیز با سایر توهینها متفاوت است. در ماده 514 قانون مجازات اسلامی مصوب 1370 آمده است: هر کس به حضرت امام خمینی (ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی رضوان‌الله علیه و مقام معظم رهبری به نحوی از انحا اهانت کند به حبس از 6 ماه تا دو سال محکوم
خواهد شد.
مرتکب این جرم می‌تواند خارجی مسلمان و حتی غیرمسلمان باشد؛ زیرا لزوم احترام به مقامات مذکور در این ماده به‌نظام حاکم بر کشور ارتباط دارد و از تکالیف هر ایرانی و یا خارجی مقیم ایران است. در ضمن این جرم از جرائم عمدی است و سوءنیت خاص آن قصد اهانت به مقامات مذکور است.
با توجه به آنچه کارشناسان مورد تأکید قراردادند باید گفت که یکی از رسالتهای مهم علم حقوق وضع قوانین و حفظ اخلاق در جامعه است. احترام گذاشتن به دیگران در گفتار و کردار یکی از بالاترین ارزشهای اخلاقی است که قانونگذار نیز در این زمینه وارد عمل شده است. در شرع مقدس اسلام یکی از اموری که بسیار مورد تأکید و سفارش شارع مقدس قرارگرفته، حفظ آبروی دیگران است.
این موضوع تا آن حد اهمیت دارد که در برخی موارد حفظ آبروی دیگران حتی مهم‌تر از حفظ جان آنان است. در قانون مجازات اسلامی بر همین مبنا جرم توهین پیش‌بینی‌شده و برای کسی که مرتکب این جرم می‌شود مجازات سنگینی در نظر گرفته‌شده است. منبع: روزنامه حمایت