حقوق ثبت در دوره هخامنشیان

حقوق ثبت در دوره هخامنشیان

کتیبه‌هایی حاکی از اجاره املاک شاهی به‌دست‌آمده که یکی از آنها متعلق به سال 503 قبل از میلاد است. دراین کتیبه، مستأجری بنام خومنکه Xvxmnaka تعهد سپرده مدتی بعد مقداری جو را که وام گرفته بود به‌علاوه مقداری دیگر اضافه تحویل دهد. هم‌چنین بعضی از مکاتبات سلطنتی با ساتراپها (شهربانیها) حاوی نمونه‌هایی از عقد ازدواج است در چند لوحی از آنها نام چند صد آبادی ثبت‌شده است.

پوم‌پلی آمریکایی در حفریات بابل، دیوان ثبت‌اسناد و معاملات را که به‌صورت حیرت‌انگیز تنظیم‌شده بود و درواقع، عظمت تمدن بابل را نشان می‌داد، کشف کرد. اسناد معاملات در آن دیوان بسیار بود و علاوه بر آنها عقدنامه ازدواج، اسناد ملکی خانه و باغ و برده (غلام) و عقد ازدواج بزرگان در آن دیوان ثبت‌شده است و نیز اسناد ملک و معاملات نقل‌وانتقال و عقود ممهور به‌دست‌آمده که حاکی از تأسیس دیوان معاملات و ثبت‌اسناد و املاک و ثبت عقود بوده است.

بعضی اسناد را هم روی پوست می‌نوشتند به‌ویژه اسنادی را که بایستی به‌جاهای دوردست فرستاده می‌شدند. این اسناد و قباله را به زبانهای آرامی، عیلامی، آکدی و فارسی باستان می‌نوشتند. در زمان داریوش ملقب به کبیر، وی دستور داد تا جمهوریهای یونانی (دولت‌شهرها) را در آسیای صغیر ممیزی و اراضی مزروعی را با قید مساحت و اضلاع در دفاتر دولتی ثبت نمایند و چون این روش از جهت تسهیل وصول مالیات اراضی مفید بود پس از مدتی یونانیان نیز به آن تأسی نمودند و دفاتری برای ثبت خصوصیات اراضی از جهت مساحت و نوع زراعت و میزان محصول و نام مالک ترتیب دادند.

کوروش وقتی به سلطنت رسید وارث تاج‌وتخت پادشاهان عیلامی در شهر شوش شد. در بین‌النهرین از زمان قدیم‌تر کتابت بر آجر (خشت پخته) معمول بوده و کتیبه‌هایی از حفریات شوش به‌دست‌آمده در حدود سیصد عدد آن مربوط به زمان سلطنت کوروش است. از این کتیبه‌ها تعدادی درباره وام بذر و خواروبار و نقره و قراردادهای بازرگانی و معاملات ملکی مزارع و خانه‌ها و خریدوفروش برده و غلام، اجاره املاک، رسید وجه اجاره فهرست و ثبت رعایا است. برای اطلاع از معاملات ملکی در بابل باید بدانیم که زمین به مربعات کوچک تقسیم می‌شود. مزارع بزرگ‌تر از روی تعداد بذرافشان مساحت می‌شد؛ یک قار (GAR) عبارت از زمینی است که مقدار 4 چنیک و نیم بذر و تخم پاشیده شده؛ یک قاع برابر ده قار زمین بذرافشان یا 675 فوت مربع می‌شود. در آن زمان در اجاره‌نامه قید می‌شد که وجه اجاره جلوتر و در ابتدای ماه اول و هفتم پرداخت می‌شده است و غالباً شرط می‌کردند که تعمیرات پشت‌بام و تعویض چوبهای پوسیده و درِ جدید به خرج مستأجر باشد.

در روزگار کوروش دوم، دفترهای دولتی در بخش باختری دولت هخامنشی زبان آرامی را به کار می‌بردند. پس از انجام اصلاحات اداری داریوش، این زبانها در ساتراپهای خاوری نیز زبان رسمی گشت و گذشته از زبان آرامی که برای همه حاکمیت ارضیِ دولت هخامنشی همگانی بود، در سرزمینهای دیگر دبیران برای نوشتن اسناد رسمی زبانهای محلی را هم به کار می‌بردند. اسنادی که از بابل به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که بسیاری از مردم زمینها و باغهای خود را گرو می‌گذاشتند.