نقد مبانی فقهی- حقوقی لزوم اخذ برائت از بیمار برای سلب مسئولیت از پزشک

چکیده
یکی از مسائل حوزه فقه و حقوق پزشکی، اخذ برائت از بیمار جهت رفع مسئولیت است. فقهای امامیه در خصوص ضمان پزشک حاذقی که با اذن بیمار به معالجه‌ی­ وی اقدام می‌نماید و مرتکب تقصیر و خطایی نمی‌گردد، اختلاف‌نظر دارند. گروهی به عدم ضمان حکم کرده و معتقدند اگرچه برائت نهادی مشروع است، ولی اخذ آن بی‌فایده می‌باشد. امّا دیدگاه مشهور، پزشک را در این حال ضامن می‌داند و برای رهایی وی از چنین مسئولیت سنگینی است که لزوم اخذ برائت از بیمار را مطرح می‌نماید. این نوشتار به‌نقد مبانی فقهی و حقوقی دیدگاه اخیر می‌پردازد. مفاد دیدگاه مشهور قابل‌تأمل و انتقاد به نظر می­رسد؛ چراکه برائت را تنها راه معافیت پزشک حاذق، مأذون و غیرمقصر معرفی می­کند و در صورت عدم تحصیل آن، پزشک را درهرحال ضامن می­داند. مسئولیت بدون تقصیر پزشک بر مبنایی محکم استوار نبوده و با مصلحت اجتماعی سازگار نیست. همان ضرورت اجتماعی که به‌عنوان مهمترین دلیل توجیه لزوم اخذ برائت از بیمار مطرح‌شده است، ایجاب می­کند که پزشک از همان ابتدا و بدون نیاز به تحصیل برائت، ضمانی بر عهده نداشته باشد. درنتیجه چنانچه پزشک ماهر و محتاط با رعایت موازین فنی، علمی و اخذ رضایت آگاهانه‌ی بیمار به معالجه اقدام کند، حتی در صورت عدم اخذ برائت از بیمار، ضمانی بر عهده نخواهد داشت. قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، نیز این دیدگاه را برگزیده و در صورت عدم تقصیر پزشک، حکم به عدم ضمان وی می­کند، حتی اگر اقدام به تحصیل برائت نکرده باشد؛ بنابراین اخذ برائتی که در این قانون ذکرشده، در عمل تأثیری در مسئولیت مدنی پزشک ندارد.
کلیدواژگان: ضمان پزشک؛ اخذ برائت؛ مسئولیت مدنی؛ حقوق پزشکی
مطالعات حقوقی؛ دوره ۷، شماره ۲، تابستان ۱۳۹۴