اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر
اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر
اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر
اعلامیه جهانی حقوق بشر یک پیمان بین‌المللی است که در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در تاریخ 10 دسامبر 1948 در پاریس به تصویب رسیده است. این اعلامیه نتیجه مستقیم جنگ جهانی دوم بوده و برای اولین بار حقوقی را که تمام انسانها مستحق آن هستند را به‌صورت جهانی بیان می‌دارد، درنتیجه حقوق بشر به حقوقی گفته می‌شود که همگان در همه زمانها و مکانها از آن برخوردارند.اعلامیه مذکور شامل سی ماده است که به تشریح دیدگاه سازمان ملل متحد در مورد حقوق بشر می‌پردازد. مفاد این اعلامیه حقوق بنیادی مدنی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، و اجتماعی‌ای را که تمامی ابنای بشر در هر کشوری باید از آن برخوردار باشند را مشخص کرده است. لایحه جهانی حقوق بشر از اعلامیه جهانی حقوق بشر، میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی و دو پروتکل انتخابی آن تشکیل‌شده است. در سال 1966 مجمع عمومی دو لایحه جزئی‌تر مذکور را به تصویب رساند. در سال 1976 هنگامی‌که لایحه جهانی حقوق بشر توسط تعداد کافی از ملتها مورد تأیید قرار گرفت، به حقوق بین‌الملل تبدیل شد.مفاد این اعلامیه ازنظر بسیاری از پژوهشگران الزام‌آور بوده و از اعتبار حقوق بین‌الملل برخوردار است، زیرا به‌صورت گسترده‌ای پذیرفته‌شده و برای سنجش رفتار کشورها به کار می‌رود. کشورهای تازه استقلال‌یافته زیادی به مفاد اعلامیه جهانی حقوق بشر استناد کرده و آن را در قوانین بنیادی یا قانون اساسی خود گنجانده‌اند.
دیباچه
ازآنجاکه شناسایی حیثیت و کرامت ذاتی تمام اعضای خانواده‌ی بشری و حقوق برابر و سلب ناپذیر آنان اساس آزادی ، عدالت و صلح در جهان است؛
ازآنجاکه نادیده گرفتن و تحقیر حقوق بشر به اقدامات وحشیانه‌ای انجامیده که وجدان بشر را برآشفته‌اند و پیدایش جهانی که در آن افراد بشر در بیان و عقیده آزاد، و از ترس و فقر فارغ باشند، عالی‌ترین آرزوی بشر اعلام‌شده است؛
ازآنجاکه ضروری است که از حقوق بشر با حاکمیت قانون حمایت شود تا انسان به‌عنوان آخرین چاره به طغیان بر ضد بیداد و ستم مجبور نگردد؛
ازآنجاکه گسترش روابط دوستانه میان ملتها باید تشویق شود؛
ازآنجاکه مردمان ملل متحد، ایمان خود را به حقوق اساسی بشر و حیثیت و کرامت و ارزش فرد انسان و برابری حقوق مردان وزنان ، دوباره در منشور ملل متحد اعلام و عزم خود را جزم کرده‌اند که به پیشرفت اجتماعی یاری رسانند و بهترین اوضاع زندگی را در پرتو آزادی فزاینده به وجود آورند؛
ازآنجاکه دولتهای عضو ء متحد شده‌اند که رعایت جهانی و مؤثر حقوق بشر و آزادیهای اساسی را با همکاری سازمان ملل متحد تضمین کنند؛
ازآنجاکه برداشت مشترک در مورد این حقوق و آزادیها برای اجرای کامل این تعهد کمال اهمیت را دارد؛
مجمع عمومی این اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر را آرمان مشترک تمام مردمان و ملتها اعلام می‌کند تا همه‌ی افراد و تمام نهادهای جامعه این اعلامیه را همواره در نظر داشته باشند و بکوشند که به یاری آموزش‌وپرورش ، رعایت این حقوق و آزادیها را گسترش دهند و با تدابیر فزاینده‌ی ملی و بین‌المللی ، شناسایی و اجرای جهانی و مؤثر آنها را چه در میان مردمان کشورهای عضو و چه در میان مردم سرزمینهایی که در قلمرو آنها هستند، تأمین کنند.
ماده 1
تمام افراد بشر آزاد زاده می‌شوند و ازلحاظ حیثیت و کرامت و حقوق باهم برابرند. همگی دارای عقل و وجدان هستند و باید با یکدیگر باروحیه‌ای برادرانه رفتار کنند.
ماده 2
هر کس می‌تواند بی‌هیچ گونه تمایزی، به‌ویژه از حیث نژاد، رنگ، جنس، زبان، دین، عقیده ء سیاسی یا هر عقیده ء دیگر، و همچنین منشأ ملی یا اجتماعی، ثروت، ولادت یا هر وضعیت دیگر، از تمام حقوق و همه‌ی آزادیهای ذکرشده دراین اعلامیه بهره‌مند گردد.
به‌علاوه نباید هیچ تبعیضی به عمل آید که مبتنی بر وضع سیاسی، قضایی یا بین‌المللی کشور یا سرزمینی باشد که شخص به آن تعلق دارد، خواه این کشور یا سرزمین مستقل، تحت قیمومیت یا غیر خودمختار باشد، یا حاکمیت آن به شکلی محدودشده باشد.
ماده 3
هر فردی حق زندگی، آزادی و امنیت شخصی دارد.
ماده 4
هیچ‌کس را نباید در بردگی یا بندگی نگاه داشت. بردگی و دادوستد بردگان به هر شکلی که باشد، ممنوع است.
ماده 5
هیچ‌کس نباید شکنجه شود یا تحت مجازات یا رفتاری ظالمانه، ضد انسانی یا تحقیرآمیز قرار گیرد.
ماده 6
هر کس حق دارد که شخصیت حقوقی‌اش در همه‌جا به رسمیت شناخته شود.
ماده 7
همه در برابر قانون مساوی هستند و حق‌دارند بی‌هیچ تبعیضی از حمایت یکسان قانون برخوردار شوند. همه حق‌دارند در مقابل هر تبعیضی که ناقض اعلامیه‌ی حاضر باشد، و بر ضد هر تحریکی که برای چنین تبعیضی به عمل آید، از حمایت یکسان قانون بهره‌مند گردند.
ماده 8
در برابر اعمالی که به حقوق اساسی فرد تجاوز کنند ـ حقوقی که قانون اساسی یا قوانین دیگر برای او به رسمیت شناخته است ـ هر شخصی حق مراجعه‌ی مؤثر به دادگاه‌های ملی صالح را دارد.
ماده 9
هیچ‌کس را نباید خودسرانه توقیف، حبس یا تبعید کرد.
ماده 10
هر شخص با مساوات کامل حق دارد که دعوایش در دادگاهی مستقل و بی‌طرف، منصفانه و علنی رسیدگی شود و چنین دادگاهی درباره‌ی حقوق و الزامات وی، یا هر اتهام جزایی که به او زده‌شده باشد، تصمیم بگیرد.
ماده 11
1- هر شخصی که به بزهکاری متهم شده باشد، بی‌گناه محسوب می‌شود تا هنگامی‌که در جریان محاکمه‌ای علنی که در آن تمام تضمینهای لازم برای دفاع او تأمین‌شده باشد، مجرم بودن وی به‌طور قانونی محرز گردد.
– هیچ‌کس برای انجام دادن یا انجام ندادن عملی که در موقع ارتکاب آن، به‌موجب حقوق ملی یا بین‌المللی جرم شناخته نمی‌شده است، محکوم نخواهد شد. همچنین هیچ مجازاتی شدیدتر از مجازاتی که در موقع ارتکاب جرم به آن تعلق می‌گرفت، درباره‌ی کسی اعمال نخواهد شد.
ماده 12
نباید در زندگی خصوصی، امور خانوادگی، اقامت گاه یا مکاتبات هیچ‌کس مداخله‌های خودسرانه صورت گیرد یا به شرافت و آبرو و شهرت کسی حمله شود. در برابر چنین مداخله‌ها و حمله‌هایی، برخورداری از حمایت قانون، حق هر شخصی است.
ماده 13
1- هر شخصی حق دارد در داخل هر کشور آزادانه رفت‌وآمد کند و اقامتگاه خود را برگزیند.
2- هر شخصی حق دارد هر کشوری ، ازجمله کشور خود را ترک کند یا به کشور خویش بازگردد.
ماده 14
1- در برابر شکنجه، تعقیب و آزار، هر شخصی حق درخواست پناهندگی و برخورداری از پناهندگی در کشورهای دیگر را دارد.
2- در موردی که تعقیب واقعاً در اثر جرم عمومی و غیرسیاسی یا در اثر اعمالی مخالف باهدفها و اصول ملل متحد باشد، نمی‌توان به این حق استناد کرد.
ماده 15
1- هر فردی حق دارد که تابعیتی داشته باشد.
2- هیچ‌کس را نباید خودسرانه از تابعیت خویش ، یا از حق تغییر تابعیت محروم کرد.
ماده 16
1- هر مرد و زن بالغی حق‌دارند بی‌هیچ محدودیتی از حیث نژاد، ملیت، یا دین با همدیگر زناشویی کنند و تشکیل خانواده بدهند. در تمام مدت زناشویی و هنگام انحلال آن، زن و شوهر در امور مربوط به ازدواج حقوق برابر دارند.
2- ازدواج حتماً باید با رضایت کامل و آزادانه‌ی زن و مرد صورت گیرد.
3- خانواده رکن طبیعی و اساسی جامعه است و باید از حمایت جامعه و دولت بهره‌مند شود.
ماده 17
1- هر شخصی به‌تنهایی یا به‌صورت جمعی حق مالکیت دارد.
2- هیچ‌کس را نباید خودسرانه از حق مالکیت محروم کرد.
ماده 18
هر شخصی حق دارد از آزادی اندیشه، وجدان و دین بهره‌مند شود. این حق مستلزم آزادی تغییر دین یا اعتقاد و همچنین آزادی اظهار دین یا اعتقاد، در قالب آموزش دینی، عبادتها و اجرای آیینها و مراسم دینی به‌تنهایی یا به‌صورت جمعی، به‌طور خصوصی یا عمومی است.
ماده 19
هر فردی حق آزادی عقیده و بیان دارد و این حق، مستلزم آن است که کسی از داشتن عقاید خود بیم و نگرانی نداشته باشد و در کسب و دریافت و انتشار اطلاعات و افکار، به تمام وسایل ممکن، و بدون ملاحظات مرزی، آزاد باشد.
ماده 20
1- هر شخصی حق دارد از آزادی تشکیل اجتماعات، مجامع و انجمنهای مسالمت‌آمیز بهره‌مند گردد.
2- هیچ‌کس را نباید به شرکت در هیچ اجتماعی مجبور کرد.
ماده 21
1- هر شخصی حق دارد که در اداره‌ی امور عمومی کشور خود، مستقیماً یا به وساطت نمایندگانی که آزادانه انتخاب‌شده باشند، شرکت جوید.
2- هر شخصی حق دارد با شرایط برابر به مشاغل عمومی کشور خود دست یابد.
ماده 22
هر شخصی به‌عنوان عضو جامعه، حق امنیت اجتماعی دارد و مجاز است به یاری مساعی ملی و همکاری بین‌المللی، حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ضروری برای حفظ حیثیت و کرامت و رشد آزادانه‌ی شخصیت خود را، با توجه به تشکیلات و منابع هر کشور، به دست آورد.
ماده 23
1- هر شخصی حق دارد کار کند، کار خود را آزادانه برگزیند، شرایط منصفانه و رضایت بخشی برای کار خواستار باشد و در برابر بیکاری حمایت شود.
2- همه حق‌دارند که بی‌هیچ تبعیضی، در مقابل کار مساوی، مزد مساوی بگیرند.
3- هرکسی که کار می‌کند حق دارد مزد منصفانه و رضایت بخشی دریافت دارد که زندگی او و خانواده‌اش را موافق حیثیت و کرامت انسانی تأمین کند و در صورت لزوم با دیگر وسایل حمایت اجتماعی کامل شود.
4- هر شخصی حق دارد که برای دفاع از منافع خود با دیگران اتحادیه تشکیل دهد و یا به اتحادیه‌های موجود بپیوندد.
ماده 24
هر شخص حق استراحت، فراغت و تفریح دارد و به‌ویژه باید از محدودیت معقول ساعات کار و مرخصیها و تعطیلات ادواری با دریافت حقوق بهره‌مند شود.
ماده 25
1- هر شخصی حق دارد که از سطح زندگی مناسب برای تأمین سلامتی و رفاه خود و خانواده‌اش، به‌ویژه از حیث خوراک، پوشاک، مسکن، مراقبتهای پزشکی و خدمات اجتماعی ضروری برخوردار شود. همچنین حق دارد که در مواقع بیکاری، بیماری، نقص عضو، بیوگی، پیری یا در تمام موارد دیگری که به عللی مستقل از اراده خویش وسایل امرارمعاشش را ازدست‌داده باشد، از تأمین اجتماعی بهره‌مند گردد.
2- مادران و کودکان حق‌دارند که از کمک و مراقبت ویژه برخوردار شوند. همه‌ی کودکان، اعم از آن‌که در پی ازدواج یا بی ازدواج زاده شده باشند، حق‌دارند که از حمایت اجتماعی یکسان بهره‌مند گردند.
ماده 26
1- هر شخصی حق دارد که از آموزش‌وپرورش بهره‌مند شود. آموزش‌وپرورش، و دست‌کم آموزش ابتدایی و پایه، باید رایگان باشد. آموزش ابتدایی اجباری است. آموزش فنی و حرفه‌ای باید همگانی شود و دست‌یابی به آموزش عالی باید با تساوی کامل برای همه امکان‌پذیر باشد تا هرکس بتواند بنا به استعداد خود از آن بهره‌مند گردد.
2- هدف آموزش‌وپرورش باید شکوفایی همه‌جانبه شخصیت انسان و تقویت رعایت حقوق بشر و آزادیهای اساسی باشد. آموزش‌وپرورش باید به گسترش حسن تفاهم، دگرپذیری و دوستی میان تمام ملتها و تمام گروههای نژادی یا دینی و نیز به گسترش فعالیتهای ملل متحد درراه حفظ صلح یاری رساند.
3- پدر و مادر در انتخاب نوع آموزش‌وپرورش برای فرزندان خود، بردی گران حق تقدم دارند.
ماده 27
1- هر شخصی حق دارد آزادانه در زندگی فرهنگی اجتماع، سهیم و شریک گردد و از هنرها و به‌ویژه از پیشرفت علمی و فواید آن بهره‌مند شود.
2- هرکس حق دارد از حمایت منافع معنوی و مادی آثار علمی، ادبی یا هنری خود برخوردار گردد.
ماده 28
هر شخصی حق دارد خواستار برقراری نظمی در عرصه‌ی اجتماعی و بین‌المللی باشد که حقوق و آزادیهای ذکرشده دراین اعلامیه را، به‌تمامی تأمین و عملی سازد.
ماده 29
1- هر فردی فقط در برابر آن جامعه‌ای وظایفی بر عهده دارد که رشد آزادانه و همه‌جانبه او را ممکن می‌سازد.
2- هرکس در اعمال حقوق و بهره‌گیری از آزادیهای خود فقط تابع محدودیتهایی قانونی است که صرفاً برای شناسایی و مراعات حقوق و آزادیهای دیگران و برای رعایت مقتضیات عادلانه‌ی اخلاقی و نظم عمومی و رفاه همگانی در جامعه‌ای دموکراتیک وضع‌شده‌اند.
3- این حقوق و آزادیها در هیچ موردی نباید برخلاف هدفها و اصول ملل متحد اعمال شوند.
ماده 30
هیچ‌یک از مقررات اعلامیه‌ی حاضر نباید چنان تفسیر شود که برای هیچ دولت، جمعیت یا فردی متضمن حقی باشد که به‌موجب آن برای از بین بردن حقوق و آزادیهای مندرج دراین اعلامیه فعالیتی انجام دهد یا به عملی دست بزند.
منبع:وب‌سایت ستاد حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران