ظرفیت سنجی فرایند ایجاد قاعده حقوقی به عنوان مبنایِ قواعد متکثرِ حقوقی در دوران جهانی شدن (آیا مبنای قاعده حقوقی عینی شده است؟)

ظرفیت سنجی فرایند ایجاد قاعده حقوقی به عنوان مبنایِ قواعد متکثرِ حقوقی در دوران جهانی شدن (آیا مبنای قاعده حقوقی عینی شده است؟)

نویسنده: سمانه رحمتی فر
چکیده
زمانی قاعده سازی حقوقی از حاکمیتی‌ترین و انحصاری‌ترین وظایف حکومت فرض می‌شد و دخالت غیر حکومت در آن نامتصور بود. در چنین اوضاعی پرسش از چرایی الزام‌آوری قاعده با پاسخهای محلی مانند مشروعیت دولت موجود، انطباق قاعده با باورهای دینیِ تابعان، انطباق قاعده با اراده دولت وضع کننده و مواردی دیگر از این دست، مواجه می‌شود. اول‌بار بین‌المللی شدن حقوق این اصل را شکست و توافقات دولتها را تبدیل به یکی از منابع حق و تکلیف کرد. روند غیر انحصاری شدن صلاحیت دولت در وضع قاعده حقوقی به شکل شتابنده ادامه یافت تا ج ایی که وضع کنونی چنین است: قواعد حقوقی در درون مرزهای دولت الزام‌آور تلقی می‌شوند که دولت و به تبع آن شهروندان بعضاً حتی نقش غیرمستقیمی نیز در ایجاد قاعده ندارند. چه تحولی در مبنای قاعده (همان چرایی الزام‌آوری) ایجاد شده است که چنین قواعدی محترم فرض می‌شوند؟ توجیه این وضعیت را می‌توان به امر فراحقوقی جهانی شدن نسبت داد. ویژگی اصلی جهانی‌شدن ازجاکندگی است. ازجاکندگی با غیرشخصی و انتزاعی شدنِ امور یا گذار به عینیت قابل توضیح است، در نتیجه در این دوران انتقال قواعد حقوقی با مبانیِ ذهنی و شخصیِ و محلیِ پیشین ناممکن است. آنچه می‌تواند به مبنای قواعد حقوقی عینیت کافی ببخشد انتقال قواعد حقوقی را توجیه کند، اعمال اصول حکمرانی خوب مانند شفافیت، مشارکت پذیری، وفاقگرایی در فرایند ایجاد قاعده حقوقی از یک طرف و پایبندی به اصل تضمین و رعایت حقوق بشر به عنوان یکی از مؤلفه‌های حکمرانی خوب و نیز بدیل اخلاق در تعاملات جهانی از طرف دیگر است.
کلیدواژگان: مبنای قاعده حقوقی؛ جهانی شدن حقوق؛ حکمرانی خوب؛ عینی؛ ذهنی/شخصی
[1] فصلنامه پژوهش حقوق عمومی؛ دوره 16، شماره 46، تابستان 1394