تعریف معاهده
پروفسور مکنر فرانسوی در تعریف معاهده می‌گوید: معاهده عبارت است از یک توافق کتبی که به‌وسیله آن دو یا چند دولت یا سازمان بین‌المللی رابطه‌ای بین خود در قلمرو حقوق بین‌الملل ایجاد می‌کنند؛ و یا درصدد ایجاد آن هستند.

در تعریف دیگر گفته می‌شود معاهده بین‌المللی به هراسمی خوانده شود عبارت از قراردادی است
که بین تابعین حقوق بین‌الملل به‌منظور تولید بعضی آثار حقوقی منعقد می‌شود. دو مفهوم یادشده از معاهده بین‌المللی ناظر به معنای عام و وسیع معاهده است؛ اما معاهده در معنای خاص در قسمی که در کنوانسیون وین 1969 آمده عبارت است از توافق بین دولتها، به شمول حقوق بین دولتها است که به‌صورت کتبی منعقد گردیده است، با قطع‌نظر از اینکه در یک یا چند سند تنظیم‌شده باشد. دراین تعریف معاهده اعم از موافقت‌نامه است. هر معاهده خود یک توافق‌نامه هم است اما عکس قضیه صادق نیست.

عناوینی که در معاهدات استفاده می‌شود عبارت‌اند از:

1 -عهدنامه (Treaty):
این واژه عبارت از توافقی است که به‌صورت کتبی میان دولتها منعقدشده و مشمول حقوق بین‌الملل باشد. اغلب توافقات مهم سیاسی، نظامی و اقتصادی بین کشورها تحت عنوان عهدنامه تنظیم می‌شود

2 – منشور (Charter):
این واژه به‌عنوان سند تأسیس یک سازمان بین‌المللی، حاوی اصول، اهداف، حدود اختیارات، تشکیلات و نحوۀ فعالیت آن سازمان است، مانند منشور آتلانتیک 1941 برای تأمین امنیت بین‌المللی

3 – کنوانسیون (Convention):
این واژه معمولاً برای اسناد مهم همه‌جانبه که دربردارنده قواعد بنیادین بین‌المللی‌اند، به کار می‌رود؛ مانند کنوانسیونهای 1958 ژنو راجع به حقوق دریاها

4 – پیمان (Pact):
این واژه برای اسنادی است که معمولاً کشورها درزمینه حفظ صلح و همکاریهای نظامی و دفاعی منعقد می‌سازند، مثل پیمان صلح پاریس 1928 موسوم به پیمان بریان‌کلوگ

5 – موافقت‌نامه (Agreement):
این واژه معمولاً برای اسناد دوجانبه کشورها که توسط قوه مجریه در زمینه‌های مختلف اقتصادی، تجاری، فرهنگی، علمی و … منعقد می‌شوند، اطلاق می‌شود؛ به این‌گونه اسناد، موافقت‌نامه‌های ساده یا اجرایی نیز گفته می‌شود
این واژه در چهار معنی به کار می‌رود:

الف- به سندی که به یک معاهده ضمیمه می‌شود، پروتکل گفته می‌شود که این سند ضمیمه، غالباً برای تکمیل، تفسیر و یا اصلاح یک معاهده به‌کاربرده می‌شود که در هنگام تدوین و یا بعداً ضمیمه معاهدات اصلی می‌شود؛ مثل پروتکلهای انضمامی عهدنامه 1975 الجزایر در مورد مرزهای ایران و عراق. به همین خاطر اطلاق پروتکل به موافقت‌
نامه‌های مستقل، خلاف عرف نام‌گذاری اسناد بین‌المللی است؛

ب – در مواردی منظور از پروتکل، صورت‌جلسه کنفرانسی است که نمایندگان کشورها موافقت‌ خود را با آن اعلام می‌کنند مثل پروتکل 1925 ژنو راجع به منع کاربرد سلاحهای شیمیایی؛


ج- گاهی به سند امضای یک معاهده: (پروتکل امضاء) گفته می‌شود؛
د- گاهی به سند مبادله یک معاهده (پروتکل مبادله) گفته می‌شود.

7 اعلامیه (Statement):
به سندی اطلاق می‌شود که معمولاً اصول حقوقی یک یا چند ناحیه کشور در آن منعکس است مثل اعلامیه جهانی حقوق بشر 1948؛


8 – سند (Act):
واژه‌ای است که برای بیان قواعد حقوقی در رابطه با یک کنوانسیون به کار می‌رود؛ مانند سند نهایی سومین کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد حقوق دریاها که درواقع جزء لاینفک کنوانسیون 1982 حقوق دریاهاست؛


9 – سند نهایی (Final ACT):
یک بیانیه رسمی یا خلاصه مذاکرات کنگره یا مجلسی است که در آن معاهداتی که مورد مذاکره قرارگرفته، نام‌برده شده یا به‌اختصار توضیح داده‌شده است. البته امضاء این سند به‌منزله قبول تعهداتی که در آن آمده نیست، بلکه باید هر معاهده‌ای به‌طور جداگانه امضاء شود؛ مانند سند نهایی کنفرانس صلح 1899 لاهه؛
10 – سند عمومی (General ACT):
برعکس سند نهایی، این واژه بر اسنادی اطلاق می‌شود که خود نیز یک معاهده جداگانه محسوب می‌شود؛ مانند سند عمومی کنفرانس 1928 ژوئن راجع به حل مسالمت‌آمیز اختلافات بین‌المللی؛

11 – صلح‌نامه یا مصالحه‌نامه (Compromise): این واژه به اسنادی اطلاق می‌شود که به‌منظور ارجاع اختلافات به مراجع قضایی و داوری منعقد می‌شود، مثل مصالحه‌نامه 1976 فرانسه و انگلستان در مورد ارجاع تحدید حدود فلات قاره دریای «ایرآوز» به دیوان داوری؛


12 – اساسنامه (Status):
این واژه عموماً برای معرفی سند تأسیس سازمانهای بین‌المللی به کار می‌رود؛ مثل اساسنامه یونسکو؛

13 – قرار موقت (Modus Vivendi):
به اسنادی که برای مدت‌زمان کوتاهی و به‌طور موقت ایجاد تعهد می‌کند، اطلاق می‌شود؛


14 – طرح یا برنامه (Plan or program):
همکاری کشورها درزمینه توسعه اقتصادی یا محیط‌زیست و … غالباً در چهارچوب سندی که طرح یا برنامه نامیده می‌شود، صورت می‌گیرد؛

15 – یادداشت تفاهم (Memorandum of understanding):
این نوع سند بیانگر توافق مقامات اجرایی دو کشور در زمینه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، فنی، علمی و … است. البته گاهی یادداشت تفاهم حاوی تعهدات نیست و فقط متضمن توافق برای ادامه مذاکرات یا انجام مذاکرات در آینده است.

منبع: دیده‌بان حقوق بین‌الملل