کدام مهر به نفع من است؟

کدام مهر به نفع من است؟

این روزها واژه‌های عندالمطالبه و عندالاستطاعه جزو واژه‌های روز و پر گفت و شنود به‌شمار می‌روند. مخصوصاً واژه عندالاستطاعه که از پستوی کتب فقهی و حقوقی به ویترین روزنامه‌ها و سایتها و دیگر رسانه‌ها اسباب‌کشی کرده است.
    نگاه حقوقی به این مسأله
ذکر عبارت عندالاستطاعه برای مهر، به زعم تعدادی از کارشناسان حقوقی، دست زنان را از گرفتن مهر کوتاه می‌کند. آنها معتقدند اگر هم این مسأله با توافق باشد، ظلمی به زنها وارد خواهد شد و در مسیر توقیف، استیفای مال شوهر و اثبات داراییهای او حق زن  تضییع می‌شود.
دراین‌باره، دکتر «بهروز گلپایگانی»، مدرس حقوق می گوید: «نوشتن این عبارت، از نظر حقوقی اشکال پیدا می‌کند. اگر کسی تعهد و دینی را به‌عهده می‌گیرد، باید بپردازد. عندالاستطاعه یعنی درصورت توانایی، بدهی خود را می‌دهم و اگر توانایی نداشتم پرداخت نمی‌کنم. این معنی تعهد نیست و شاید عنوان دیگری از نظر شرعی بتوان برای آن پیدا کرد؛ مثل هبه، صلح یا نوعی‌ایقاع. درحالی‌که مهر فلسفه دیگری دارد و یک عقد تملیکی است نه عهدی.» اما در روال کنونی دریافت مهر، اگر زن بخواهد مهر خود را دریافت کند، می‌تواند مستقیما به اداره ثبت مراجعه کند و اصلا دادگاه نرود. یعنی به ثبت برود و مهر خود را  اجرا بگذارد.
زوج برای اثبات نداشتن استطاعت و توانایی پرداخت مهر، دادخواستی مبنی بر اعسار تقدیم دادگاه می‌کند و با شهادت چهار نفر شاهد، اعسار خود را به اثبات می‌رساند؛ اگر دادگاه تشخیص دهد که زوج قادر به پرداخت مهر به‌صورت اقساط است، حکم به تقسیط مهر می‌دهد و درغیر این‌صورت،حکم اعسار صادر می‌کند که با این حکم، زوج تا زمانی که مال‌دار نشود، از پرداخت مهر معاف است.
اجرای ثبت به او می‌گوید مال معرفی کن تا ما توقیف کنیم و زن باید مالی را از شوهر معرفی کند تا ثبت توقیف کند. حال اگر زن نتواند مالی را پیدا و مرد هم اموال خود را مخفی کرده باشد، آن وقت زن از نظر حقوقی نمی‌تواند به حق خود برسد. اگر هم به دادگاه مراجعه کند و بر اساس حکم دادگاه، زوج ملزم به پرداخت مهر شود چون حکم دادگاه صادر شده می‌تواند مراجعه و با اعمال ماده‌2، تقاضای بازداشت زوج را کند. افرادی هم که درحال حاضر به علت نپرداختن مهر در زندان هستند، در اثر اعمال ماده‌2 قانون اجرای محکومیتهای مالی  در زندان‌اند.»
   اثبات اعسار مرد
یکی از مسایلی که باز هم محل مناقشه است مسأله اثبات اعسار مرد است؛ یعنی این که ثابت شود مرد توانایی پرداخت مهر را ندارد. «اکرم پور رنگ‌ نیا»، دادیار سابق دیوان عالی‌کشور معتقد است که با صدور بخش‌نامه سازمان ثبت و نحوه پرداخت مهر بر مبنای عندالاستطاعه بودن، تغییری در وضع موجود حاصل نمی‌شود؛ زیرا موضوع اعسار مرد در پرداخت رسیدگی می‌شود.
معمولاً زوج برای اثبات نداشتن استطاعت و توانایی پرداخت مهر، دادخواستی مبنی بر اعسار تقدیم دادگاه می‌کند و با شهادت چهار نفر شاهد، اعسار خود را به اثبات می‌رساند و در این موارد، اگر دادگاه تشخیص دهد که زوج قادر به پرداخت مهر به صورت اقساط است، حکم به تقسیط مهر می‌دهد و درغیر این‌صورت، حکم اعسار صادر می‌کند که با این حکم، زوج تا زمانی که مال‌دار نشود، از پرداخت مهر معاف است. چه تضمینی وجود دارد که زوج تا آخر عمر استطاعت پرداخت داشته باشد؟
دادیار سابق دیوان عالی‌کشور، در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «اگر زوجین در زمان عقد بر عندالاستطاعه بودن مهر توافق کنند، درواقع چه تضمینی وجود دارد که زوج تا آخر عمر استطاعت پرداخت داشته باشد؟ شاید مردی تا آخر عمر استطاعت پرداخت مهر را نداشته باشد یا این‌که شرایطی را به وجود آورد که اموال را به نام دیگران کند یا شرایطی به وجود آورد که این استطاعت هرگز حاصل نشود. بنابراین، مثل این است که اساسا مهری قرار داده نشود؛ با این تفاوت که اگر برای زن در زمان عقد مهری تعین نشده باشد، زن می‌تواند مهرالمثل مطالبه کند، اما دراین مورد، چون مهر تعیین شده، زن مهرالمثل هم نمی‌تواند بگیرد».
این وکیل دادگستری درباره آثار و نتایج صدور چنین بخش‌نامه‌هایی گفت: «یا این بخش‌نامه مثل سایر بخشنامه‌هایی از این دست هیچ‌وقت به مرحله اجرا در نمی‌آید و تنها در کتاب باقی می‌ماند؛ یا این‌که زوجه می‌تواند قسمتی از مهر را عندالمطالبه و قسمت دیگر را به صورت عندالاستطاعه طلب کند»
هانیه اخباریه- منبع: تبیان