مسئولیت مدنی امین

نویسنده: مهسا آقایی

ناشر: میزان

سال نشر: 1396

قیمت: 20000 تومان

پاره‌ای از موضوعهای علمی، هیچگاه غبار کهنگی بر چهره ی خود نمی‌بینند و در گردونه تحولات، زوایای جدیدی از آنها به بحث گذاشته می‌شود. در علم حقوق نیز از این نوع موضوع بسیار یافت می شود و «ضمان امین» از این قبیل است: بحثی است که قرنها در حقوقی بومی در قالب فقه و سپس حقوق موضوعه انجام شده، لیکن هر بار که دوباره پژوهش نوعی پیرامون آن به سرانجام میرسد، زاویه‌های جدیدی رخ می‌نماید. اصل عدم ضمان امین، از عقدی به عقد دیگر، احکام و آثار متفاوتی به خود می‌بیند و در هر عقدی نیز چهره‌های گوناگونی می‌گیرد. کافی است به عقد ودیعه استشهاد نماییم که «احسانی» بودن آن از ذاتیات آن قلمداد می‌شد و مستودع که اصولاً تبرعی نسبت به حفظ مال و ودعی اقدام می‌نمود «محسن» محسوب می‌گردید و بنابراین نه تنها عدم ضمان او مبانی محکمی داشت که «شرط ضمان» وی خلاف مقتضای عقد و یا دست کم، شرط نامشروع به حساب می‌آمد. این در حالی است که مؤسساتی که در دوران حاضر اموال قیمتی و اسناد دیگران را به امانت می‌پذیرند، اجرت دریافت می‌دارند و ماهیت احسانی عقد ودیعه در رابطه با آنان دگرگون می‌شود و به همین دلیل، به نظر میرسد که چنین عقدی مشمول احکام «ضمان عامل مشترک» شده، خود به خود ضمان‌آور باشد و یا دست کم، بر فرض (عدم ضمان)، شرط ضمان مستودع در این نوع از عقد ودیعه قابل پذیرش باشد.

با توجه به آنچه گذشت، روشن است که نقش اراده در ضمان (مسؤولیت مدنی) امین، وابستگی مستقیم با ماهیت عقد دارد و این چنین است که بحث از شروط تخفیف و تشدید مسؤولیت، در عین حال که بسیار پیچیده و دقیقی است، آثار فراوانی بر آن مترتب است.

در این نوشته تلاش نویسنده بر این امر متمرکز بوده که با بررسی موضوع در قلمرو فقه و حقوق و سپس در قلمروی وسیعتر، با کشاندن موضوع به مباحث تطبیقی در حقوق دیگر کشورها از جمله فرانسه و انگلیسی، دست به تبیین احکام و مقررات ناظر بر موضوع بزند و با استفاده از اصول حقوق و مقررات مختلف حاکم بر امر امانت داری و استیمان و تشویق این روشی و اخلاقی حسنه در قالب مسؤول نبودن امین، به پاسخ مناسب دست یابد. تردیدی نیست که اگرچه امین در حالی که در حاشیه امن «مسؤول نبودن و شرط عدم مسؤولیت» قرار دارد و در متون مذهبی و شرعی بویژه قرآن کریم، با عناوین مختلف بویژه «مُحسن» از او یاد شده، اصلی مزبور اصلی خدشه ناپذیری نباشد و با درج شروطی و تحت شرایطی، به کاهش و یا افزایش مسؤولیت او بتوان دست زد. در این صورت نکته ی قابل توجهی که در مورد شروط محدودکننده و یا تشدید کننده مسؤولیت امین پیش می‌آید بررسی حق و حکم بودن «اصل مبتنی بر عدم ضمان و مسؤولیت امین» است که باز هم در قلمرو این نکته، با خلأ مواجه هستیم. که خوشبختانه محقق و مؤلف این کتاب، با تأکید بر مبانی و اصول حقوقی ناظر بر موضوع، در تعریف و تبیین اعتبار شروط مزبور بخوبی موفق بوده است.

منبع: سایت انتشارات میزان