مراتب عجب

به خود آییم (26)

مراتب عجب

به قلم جواد محدثی

(برگرفته از چهل حدیث امام خمینی)

در هر یک از درجات عجب، مراتبی است که برخی واضح و روشن است و با اندک توجهی می‌توان به آن پی برد و بعضی بسیار دقیق است که تفتیش و دقت لازم دارد.

مرتبه اول که بیش‌تر هلاکت آور است آن است که در انسان حالتی پیدا شود که ایمان خود را بر ولی‌نعمت و مالک خویش که خدای سبحان است منت بگذارد و پندارد که به سبب ارشاد و هدایت و امربه‌معروف و نهی از منکر او، یا از منبر و محراب او رونقی برای دین پدید آمده است. ازاین‌رو بر حضرت رسول (ص) یا اباعبدالله الحسین (ع) منت گذارد، هرچند که آن را بر زبان نیاورد و تنها بر دلش بگذرد، یا در دادن صدقات واجب و مستحب و دستگیری از فقرا بر آنان منت گذارد.

مرتبه دیگر آن است که به خاطر عجب، بر خداوند ناز کند و خود را محبوب و مقرب خدا بداند و همین‌که از اولیای مقرب خدا یاد شود، در دلش خود را از آنان بشمارد، هرچند بر زبان چیز دیگری اظهار کند صوفیان و عارفان مدعی ارشاد و اهل سلوک، بیش از دیگران به این خطر نزدیک‌اند.

مرتبه دیگر آن است که به سبب ایمان یا ملکات اخلاقی یا اعمال نیک، خود را از خداوند طلبکار و مستحق ثواب و اجر بداند و اگر بلایی برایش رخ دهد زبان به اعتراض گشاید، یا هرچند در ظاهر اظهار رضایت کند، ولی در باطن از کارها و مقدرات خدا ناراحت باشد که مثلاً چرا خداوند، مؤمن را مبتلا می‌کند و منافق را بهره‌مند می‌سازد.

مرتبه دیگر آن است که به خاطر اصل ایمان و کمال ایمان و اوصاف و اعمال نیکو و ترک محرمات و انجام مستحبات و مواظبت بر جمعه و جماعت و… خود را از دیگران بهتر بشمارد و دیگران را ناچیز و ناقص بداند و به دیده حقارت به آنان بنگرد و در دل یا زبان بندگان خدا را سرزنش کند و کارش به‌جایی برسد که کارهای نیک دیگران را خدشه‌دار ببیند و خود را پاک و بی‌عیب پندارد، عیوب دیگران را خوب دریابد و از عیب خویش غافل باشد.