سوال: آیا در ایام نامزدی نفقه به زن تعلق می‌گیرد؟ بعد از عقد نامزدی دختر که هنوز منزل والدین است آیا نفقه دارد؟

آیا می‌تواند از نزدیکی کردن شوهر جلوگیری کند؟

و آیا پسر بعد از نامزدی‌، با وجود اینکه‌ بخشی‌ از مهر‌ را پرداخت‌ کرده‌، می‌تواند نامزدی‌ را به ‌هم‌ بزند؟ در آن‌ صورت‌ تکلیف‌ هدایایی که‌ دراین‌ دوره‌ رد و بدل‌ شد،چه ‌می‌شود؟

اصلاً «نامزدی» در قانون ما چه قاعده ای دارد؟

جواب: «نامزدی‌» فقط یک‌ وعده‌ ازدواج‌ است‌ که‌ هرگز ایجاد زوجیت‌ نمی‌کند. بنابر این ‌هر یک‌ از طرفین‌ (چه‌ پسر و چه‌ دختر) مادامی‌ که‌ عقد نکاح‌ واقع‌ نشده‌، می‌تواند از وصلت‌ امتناع‌ کند و طرف‌ دیگر نمی‌تواند به‌هیچ ‌وجه‌ او را مجبور به‌ ازدواج‌ کرده‌ و یا از جهت‌ امتناع‌ از وصلت‌، خسارتی‌ را مطالبه‌ کند. حال‌ چه‌ تماماً یا بخشی‌ از مهر ‌پرداخت‌ شده‌ باشد و چه‌ پرداخت‌ نشده‌ باشد. (هرچند پرداخت‌ مهر‌ در این‌ مرحله‌،الزام‌ قانونی‌ ندارد).
تکلیف‌ هدایای‌ دوره‌ نامزدی‌ نیز کاملاً در این‌گونه‌ مواقع‌ روشن ‌است‌ که‌ چون‌ «نامزدی‌» به‌عنوان‌ مقدمه‌ یک‌ ازدواج‌ دایم‌، منتفی‌ شده‌، خود به‌ خود طرفین‌ می‌توانند هدایای‌ خودشان‌ و یا حتی‌ خانواده‌هایشان‌ را از دیگری‌ مطالبه ‌کنند. البته‌ این‌ موضوع‌ که‌ به ‌صراحت‌ در ماده‌ 1037 قانون‌ مدنی‌ آمده‌ است‌، مانند بسیاری‌ دیگر از مواد‌ قانون‌ مدنی‌ در باب‌ حقوق‌ و تکالیف‌ خانواده‌، قطعاً تحت‌الشعاع‌ مسائل‌ عرفی‌، اجتماعی‌، عاطفی‌ و خانوادگی‌ است‌ و مفاد آن‌ نمی‌تواند خیلی‌ تعیین‌کننده‌ باشد. و اما دربارۀ نفقه باید گفت، به صرف عقد، نفقه با شرایطی به زن تعلق می‌گیرد.
و اما بخش پایانی پرسش شما، درباره قاعدۀ نامزدی: در عرف، خواستگاری مرد از زن برای ازدواج و موافقت زن با پیشنهاد وی را اصطلاحاً «نامزدی» می‌گویند که دوره‌ای دارد و هر یک از آن دو، نامزدهای دیگری خوانده می‌شوند. البته پیشنهاد زناشویی از طرف مرد و موافقت زن با این امر، ایجاد تعهد به انعقاد زوجیت نمی‌کند. نامزدی مدت ندارد و مادام که یکی از زوجین آن را بر هم نزند، باقی خواهدبود.
دورۀ نامزدی به دوره ای گفته می‌شود که دختر و پسری که در صدد ازدواج و آغاز زندگی جدید و مستقل هستند، برای آشنایی هرچه بیشتر در آن قرار می‌گیرند.

در این دوره، دختر و پسر به نام یکدیگر مقید میشوند تا برای دیگری مجال خواستگاری نباشد. البته در این دوره، پسر و دختر و خانواده‌های آنها به منظور شناخت همه جانبه و تدارک آغاز یک زندگی خوب و موفق، مقدمه‌ای را برای آشنایی طرفین و ازدواج آغاز می‌کنند که برای برنامه ریزی مربوطه با هدف ایجاد یک زندگی مستمر و دائمی، ضروری است.
با این حال، باید پذیرفت که نامزدی، الزامی به انجام وصلت زناشویی ایجاد نمی‌کند و طرفین می‌توانند آن را بر هم بزنند، زیرا وعده ازدواج، تعهد به آن نیست و البته امکان بر هم زدن نامزدی نیز منافاتی با مسئولیت ناشی از سوء استفاده از این حق ندارد.

به همین دلیل، در صورت به هم خوردن وصلت مورد نظر، طرفین می‌توانند هدایایی را که به یکدبگر یا به اعضای خانواده داده‌اند، مطالبه کنند. اگر عینِ همان هدایا موجود نباشد، مستحق قیمت هدایائی خواهند بود که عادتاً نگه داشته می‌شود، مگر این که آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد. بدیهی است که منظور از این هدایا، هدایای دوران نامزدی بوده و هدایای پیش از آن، مشمول مقررات حاکم بر هبۀ اموال (بخشش اموال) است.
این هدایا نیز به دو دسته تقسیم می‌شود: دسته اول، هدایای مصرف شدنی است (مانند گل یا شیرینی) که به طور طبیعی، بخشیده می شود و تلف آن، ضمانتی را ایجاد نمی‌کند.
و دسته دوم، هدایایی است که بر حسب عادت، نگهداری می‌شود، مانند طلا، زیورآلات و لباس که بر حسب رویه استرداد می شود، مگر اینکه توافق دیگری صورت گیرد. در این میان، حلقه نامزدی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است؛ به‌نحوی که تلف همراه با تقصیر این گونه هدایا ضمان‌آور است. تکلیف نامه‌های طرفین نیز روشن است؛ این نامه‌ها اگرچه در صورت بقاء قابل استرداد است، اما در صورت از بین رفتن آن، نمی‌توان مطالبه خسارت کرد.

با حذف ماده 1036 از متن قانون مدنی دربارۀ خسارت ناشی از بر‌هم‌زدن نامزدی، ظاهراً می‌توان این موضوع را طبق اصل 40 قانون اساسی دنبال کرد. بر اساس این اصل، «هیچ کس نمی‌تواند اعمال خویش را وسیله ضرر به غیر یا تجاوز به منافع عمومی قرار دهد». به علاوه آنکه مطابق ماده 1 قانون مسئولیت مدنی،

«هر کس بدون مجوز قانونی، عملاً یا در نتیجه بی‌احتیاطی به جان، سلامتی، مال، آزادی، حیثیت، حسن شهرت یا به هر حق دیگری که به موجب قانون برای افراد ایجاد گردیده، لطمه‌ای وارد نماید که موجب ضرر مادی یا معنوی فرد دیگری شود، مسؤول جبران خسارت ناشی از عمل خود می‌باشد»

با این اوصاف، برخلاف ماده 1036 سابق قانون مدنی که صرفاً، ناظر به خسارت مادی بوده است، در اینجا پرداخت کلیه خسارات، اعم از مادی و معنوی در هر حالت (چه عمد و چه سهو) پیش بینی شده و از این منظر، دختر یا خانوادۀ او که اغلب از نظر روحی و عاطفی آسیب می‌بینند، می‌توانند ضمن تقدیم دادخواست به مرجع قضایی مربوطه، جبران خسارت وارده (مادی و معنوی) ناشی از بر هم خوردن نامزدی را مطالبه کنند.

البته این نظر مخالفانی هم دارد آنان معتقدند این گونه خسارات قابل مطالبه نیست.
البته باید تأکید کرد که بحث از خسارات وارده و شیوۀ جبران آن، فقط در صورت بر هم خوردنِ عادی نامزدی، آن هم با دلایل موجه مصداق دارد، نه در مواردی که در اثر فوت یکی از نامزدها، وصلت منتفی شده است. بنابراین، در صورت تلف هدایای مربوطه در اثر تقصیر هدیه گیرنده، دیگر قیمت آن هدیه با فوت یکی از دو نامزد قابل مطالبه نخواهد بود.

منبع: کتاب مجموعه پرسش و پاسخهای حقوقی در امور خانواده 4 – معاونت آموزش قوه قضاییه، انتشارات جاودانه سال 1387