مبنای مسؤولیت مدنی؛ تقصیر یا فعل زیانبار؟

مبنای مسؤولیت مدنی؛ تقصیر یا فعل زیانبار؟

عنوان: قاعده تعیین مسؤول جبران خسارت بر مبنای فعل زیان‌بار

نویسنده:علیرضا یزدانیان

چکیده

یکی از ارکان مسؤولیت مدنی فعل زیان‌بار است، که در حقوق ایران ماده 1 قانون مسؤولیت مدنی و در حقوق فرانسه ماده 1382 قانون مدنی فرانسه به آن اشاره داشته‌اند. فعل زیان‌بار در جهت تعیین متعهد جبران خسارت ضروری است. مسؤول جبران در زنجیره اسباب، شخصی است که «فعل زیان‌بار» را انجام داده است که به‌طور سنتی این فعل باید تقصیر آمیز باشد. در کنار این مبنای سنتی، یعنی تقصیر، مبانی دیگری مانند نظریه خطر، نظریه مختلط، نظریه تضمین و نظریه تعهد ایمنی نیز ارائه‌شده است. باوجوداین، نظرات در یک نکته اشتراک دارند و آن اینکه مسؤولیت مدنی، نیازمند فعل زیان‌بار است و بنابراین در تعیین شخص مسؤول، قاعده این است که اصولاً شخصی به‌عنوان مسؤول جبران خسارت تعیین می‌گردد که مرتکب فعل یا ترک فعلی شده باشد. در اینجا این سؤال اهمیت پیدا می‌کند که آیا قاعده ضرورت فعل زیان‌بار، هنوز به قوت خود باقی است یا خیر؛ و با لحاظ تفکیک بین تقصیر و فعل زیان‌بار، آیا تقصیر هنوز مبنای مسؤولیت است یا صرف فعل زیان‌بار کفایت می‌کند. ازنظر تحلیلی نمی‌توان تقصیر را به‌کلی از حقوق مسؤولیت مدنی حذف کرد، اما درعین‌حال، حقوق در این چارچوب نیز محصور نمی‌ماند. امروزه در کنار این قاعده، نظرات دیگری مطرح‌شده که بر دامنه قاعده نقش فعل در تعیین مسؤول اثر گذاشته است. نظرات مزبور بیشتر در ادبیات حقوق تعهدات فرانسه قابل‌مشاهده است که در این مقاله به‌صورت تطبیقی موردمطالعه قرار خواهد گرفت.

کلیدواژگان: فعل؛ ترک فعل؛ مسؤولیت؛ مسؤول؛ تقصیر

مجله حقوقی دادگستری ؛ دوره 80، شماره 94، تابستان 1395