فرهنگ صحیح آپارتمان‌نشینی از منظر اسلام (قسمت 2)
فرهنگ صحیح آپارتمان‌نشینی از منظر اسلام (قسمت 2)
فرهنگ صحیح آپارتمان‌نشینی از منظر اسلام (قسمت 2)
معضلات و آسیبهای آپارتمان‌نشینی از جمله مسایلی است که انسانهای زیادی را درگیر خودکرده و مشکلاتی را برای آنها پیش آورده است. ازاین‌رو باید از متون اسلامی برای حل آنها راهکارهایی عملیاتی ارائه کرد. به گفته آقای قرائتی اسلام نظرات فراوانی درباره مسکن دارد که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: «انتخاب مکان»، «با چه پولی خانه بسازیم»، «مساحت خانه چقدر باشد»، «مقدار زیربنا چقدر باشد»، «دیوارکشی و اهمیت آن»، «جای دستشویی و حمام و اتاق‌خواب کجا باشد»، «سفیدکاری و گچ‌بری»، «ارتفاع سقف از زمین»، «تجملات خانه»، «خریدوفروش خانه»، «خانه‌سازی برای دیگران اعم از فرزندان و خویشان و در بیابان برای کاروانسراها و مسافرین»، «اجاره دادن خانه»، «اشراف داشتن بر منزل دیگران»، «ناودان خانه‌ها»، «دولت و خانه‌سازی»، «محکم سازی خانه»، «خانه مسؤولین مملکتی باید چگونه باشد»، «آپارتمان»، «امنیت در خانه و محدوده آن»، «محل نماز در خانه» و بالاخره «خانه ابدی».
الف) ویژگیهای غیر فیزیکی خانه
پوشاننده و سرپناه
یکی از مهم‌ترین آسیبهای آپارتمان‌نشینی حیا گریزی و در مخاطره قرار گرفتن عفت اعضای خانه است. بر اساس این، یکی از مهم‌ترین شاخصها و ویژگیهای مسکن مطلوب اسلامی حافظ عفت و حیا بودن آن است. در روایتی می‌خوانیم که امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: «سه چیز موجب راحتی و آسایش مؤمن است: خانه وسیع که عیبها و امور پنهانی او را از مردم مخفی نگاه دارد، زن شایسته که او را بر امور دنیا و آخرت یاری کند، دختر یا خواهری که با ازدواج کردن یا با پایان یافتن عمرش از خانه او برود».[2]
خانه باید با پوشش حافظ حیا و عفت باشد و مانع از دیده شدن حالات خصوصی انسان باشد و رفتارهای شخصی او مانند مقاربت و برهنگی را بپوشاند. این شاخص ابعاد فراوانی در حوزه معماری دارد که برخی از آنها عبارت‌اند از:[3]
الف) درهای روبه‌رو:
طبق آیات و روایات فراوان درباره به اجازه گرفتن برای ورود به اتاق دیگران ـ به‌ویژه اتاق پدر و مادر در اوقات معینی از روز و شب[4] ـ و نیز نهی از نگاه بدون اجازه به اتاق دیگران باید ساختمان طوری باشد که اتاقها نسبت به همدیگر دید نداشته باشند. هم‌چنین خانه‌ها باید طوری طراحی شوند که از دید ناظران بیرونی در امان بمانند و حریم خصوصی اهالی خانه رعایت شود. مسأله ای که امروزه با آن مواجه هستیم این است که درِ واحدهای مختلف روبه روی هم قرارگرفته است و در صورت باز شدن حریم خصوصی افراد به اشتراک گذاشته می‌شود. بنابراین باید در آپارتمانها تغییری جدی حاصل شود و در معماریهای جدید این مسأله مهم در نظر گرفته شود.
ب) آشپزخانه:
این شاخص از دو منظر مهم است؛ منظر اول مربوط به اصل حیا و عفت در خانه است که هرچه آشپزخانه در معرض دید نباشد، عفت و حیای اسلامی بانوان بهتر رعایت می‌شود؛ منظر دوم مربوط به پخت غذا خارج از دید مهمان است. آیه 26 سوره مبارکه ذاریات به‌نوعی به این مهم اشاره می‌کند که صاحب‌خانه دور از چشم مهمان به سراغ تهیه غذا برود.[5] تفسیر «جوامع الجامع» می‌نویسد: «یکی از نشانه‌های ادب میزبان این است که کار خود را پنهان بدارد و بدون این‌که مهمان بفهمد به پذیرایی اقدام کند، از بیم آن‌که مبادا مهمان مانع از کار او شود».[6] هم‌چنین در منابع اسلامی به پنهان کردن بوی غذا از مهمان و همسایگان تأکید شده است؛ این کار نیز تنها در صورتی محقق می‌شود که آشپزخانه دور از چشم مهمان و حاضرین باشد.[7]
بنابراین آشپزخانه نه به‌صورت اُپن، بلکه باید به‌صورت مخفی طراحی شود تا رعایت حیا و عفت در آن صورت بگیرد و بوی غذا نپیچد.
ج) سرویس بهداشتی:
با توجه به‌تصریح روایات اسلامی، دستشویی در طراحی مطلوب اسلامی باید در مخفی‌ترین جای بنا قرار بگیرد. هم‌چنین در روایات توصیه‌شده سرویس بهداشتی در فضای بیرون خانه تعبیه شود. محل سرویس بهداشتی در واحدهای آپارتمانی به‌شدت با آموزه‌های اسلامی در تعارض است. در آپارتمان دستشویی در هال و در مقابل دید مهمانان و حاضرین تعبیه می‌شود. این مسأله علاوه بر این‌که حیا را با مخاطره مواجه می‌کند، از نظر بهداشتی و اجتماعی نیز صحیح نیست. امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «أ لَیسَ مِن حُسنِ التَقدیرِ أن یکونَ الخلأ فِی أستَرِ مَوضِعٍ فیها، آیا نمی‌بینی که از نیکویی تقدیر خانه که آدمی بنا می‌کند آن است که بیت الخلأ (سرویس بهداشتی) در پنهان‌ترین جای خانه باشد». [8]
در برخی آپارتمانها حمام و توالت مشترک است که از نظر اسلام مطلوبیت ندارد. هم‌چنین استفاده از توالت فرنگی با استناد به روایات فراوان خوب نیست.[9]
ب) ویژگیهای فیزیکی خانه
در متون دینی به‌اندازه خانه، مانند ارتفاع، مساحت و مقدار زمین، اشاره‌شده است؛ بنابراین مسکن از دیدگاه اسلامی مطلوبیتهایی از حیث بنا دارد که به مهم‌ترین آنها که به آپارتمان‌نشینی مربوط است اشاره می‌شود:
1- استحکام بنا
استحکام بنا و طول عمر ساختمان نقش مهمی دارد. دین مبین اسلام تأکید فراوانی بر استفاده بهینه از منابع موجود و بالا بردن استحکام خانه دارد. رسول خدا (ص) می‌فرماید: «به‌راستی خدای متعالی دوست دارد هریک از شما هرگاه کاری می‌کند آن را محکم و استوار کند».[10] در استحکام بنا باید از مصالح خوب و مناسب استفاده کرد و در استفاده از مصالح، مطابق مناطق مختلف انعطاف‌پذیر بود؛ برای مثال در برخی مناطق استفاده از مصالح چوبی امنیت را فراهم می‌کند و به بنا استحکام می‌بخشد و خانه را از خطرات محافظت می‌کند و در برخی مناطق سیمان و گچ و آجر و آهن. این مسأله در روایات آمده است.
2- وسعت خانه
از دیدگاه اسلام بهترین خانه باید آن‌قدر وسعت داشته باشد که اهل آن راحت باشند و برای پذیرایی از مهمانان با تنگنا مواجه نشوند. البته نباید آن‌قدر وسیع باشد که از حد متعارف عرفی و شأنی بیشتر شود که در این صورت نه‌تنها مطلوب نخواهد بود، بلکه مذموم نیز هست.
در روایت نبوی (ص) واردشده که: «کُلُّ بَناءٍ لَیسَ بِکَفافٍ فَهُوَ وَبالٌ عَلَی صَاحِبِهِ یومَ القِیامَه؛ هر بنایی که بیشتر از نیاز باشد و وبال صاحبش در روز قیامت خواهد بود».
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «مَن بَنی فَوقَ مَسکنِهِ کلِّفَ حَملَهُ یومَ القِیامَهِ؛ هرکه بنایی بیش از نیاز سکونتش بسازد، در روز قیامت مکلّف به حمل آن می‌شود».
امروزه دیگر خبری از خانه‌های وسیع نیست و خانه‌های امروزی به سمت کوچکی و کوتاهی رفته و آسیبهایی را بر خانواده‌ها تحمیل کرده‌اند.
حضرت امام رضا (علیه‌السلام) خانه‌ای خرید و به یکی از موالیان خود فرمان داد تا به آن خانه منتقل شود و فرمود: منزل تو تنگ است. آن شخص گفت: این خانه (منزل تنگ) را پدرم بناکرده است. آن حضرت فرمود: «اگر پدر تو نادان بود، سزاوار است که تو نیز مانند او باشی؟»[11]
امام کاظم (علیه‌السلام) در مسجدالحرام در میان جمعی از بنی‌هاشم که درباره خوشیهای دنیا باهم صحبت می‌کردند، حاضر بود. در این مورد از آن حضرت نیز پرسیدند. حضرت فرمود: «سَعَهٌ فی المَنزِلِ وَ فَضلٌ فِی الخادِمِ؛ [خوشی دنیا در دو چیز است:] وسعت منزل و فضل و خوبی خدمتکار».
پیامبر خدا (ص) می‌فرماید: «مِن سَعادَهِ المَرءِ المُسلمِ المَسکنُ الواسِعُ؛ از خوشبختی مرد مسلمان، داشتن مسکن فراخ است».
امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرماید: «مِن شَقاءِ العَیشِ ضِیقُ المَنزِلِ؛ از سختی زندگی، تنگی منزل است». ادامه دارد – منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه
پی‌نوشت:
[2]. حلیهئ المتقین، 677.
[3]. شاخصهای معماری و شهرسازی اسلامی، 53 ـ 57.
[4]. نور: 58.
[5]. سایت تبیان: ساختمان و مسکن در اسلام،
[6]. تفسیر جوامع الجامع.
[7]. شاخصهای معماری و شهرسازی اسلامی، 77.
[8]. تهذیب‌الاحکام، ج 6، ص 187.
[9]. شاخصهای معماری و شهرسازی اسلامی، 78.
[10]. مفاتیح الحیات، 174.
[11]. همان.