خـودکشی علل و زمینه های آن

خـودکشی علل و زمینه های آن

بخش سوم

خودکشی این روزها ورد زبان بعضیها شده است. این پدیده شوم کارشناسان را بر آن داشت که دور هم جمع شده و این مسأله اجتماعی را به تحلیل بنشینند، آنچه در پی می آید بخش سوم از این میزگرد است.آنطور که در قسمت قبل آمد موضوع بیماریهای روانی و تأثیر آن در خودکشی بررسی شد. اینک ادامه بحث را می خوانید:

خستگی از دنیا، تضادهای فکری و احساسی، ازهم‌گسیختگی درونی، اوضاع نابسامان جامعه، شنیدن دروغهای مکرر، شیوه‌های آموزشی سنتی و غلط، محیط تحصیلی بسته و تیره، سرکوب احساسات و هنر، محدودیت در تفریح و خوشحالی درونی، بیکاری، مشکلات عدیده اقتصادی، احساس پوچی، شرم، افسردگی و درنهایت مرگ…

کامروز امینی مدیرکل پزشکی قانونی کهگیلویه و بویراحمد اظهار داشت: تا مشخص شدن نتیجه نهایی، این نوع مرگها مشکوک به خودکشی اعلام می‌شود.

وی افزود: نمونه آزمایشها از قبیل سم‌شناسی و آسیب‌شناسی جهت دریافت پاسخ نهایی برداشته‌شده و بعد از مشخص شدن جواب، نتیجه به دستگاه قضایی اعلام می‌شود.

گفتنی است وصیت‌نامه‌ای منتسب به این دو جوان نیز در خودرو پارک شده در محل وقوع حادثه پیداشده است.

در این وصیت‌نامه خستگی از دنیا علت پایان دادن به زندگی عنوان‌شده است.

مطالب و تصویر بالا، مربوط به خودکشی دو جوان یاسوجی است. این دو جوان 22 و 27 ساله به ترتیب دانشجوی حسابداری و مکانیک خودرو بودند.

در ادامه، مشروح بخش سوم نشست تخصصی پیرامون خودکشی، تقدیم مخاطبان می‌گردد.

میزگرد بررسی علل و راهکار مقابله با خودکشی

چه اختلالات پزشکی و روان‌شناختی می‌تواند افراد را به سمت خودکشی سوق دهد؟

دکتر مهدی کریمی: مطالعه‌ای بر اساس شیوع اختلالات طبی و روان‌پزشکی که همراه با خودکشی بوده، انجام‌شده است؛ در این مطالعه آمده که چه بیماریهایی به‌صورت جسمی و روحی با خودکشی همراه و شیوع آن بالاست یعنی این بیماریها ممکن است منجر به خودکشی شود.

یکی از مهم‌ترین بیماریها که خیلی به آن تأکید می‌شود، «ایدز» است و در رأس گروه قرارگرفته است، بیماری دیگر مانند «dementia» یعنی فراموشی نسیان یا آلزایمر در سن بالا می‌تواند منجر به خودکشی شود، اگر فرد در کودکی به برخی از بیماریها مبتلا شود در آینده وی را مستعد به افسردگی و اقدام به خودکشی می‌کند، «بیش‌فعالی» و کم‌توجهی در کودکان یکی از بیماریهایی است که در آینده می‌تواند فرد را مستعد افسردگی و اقدام به خودکشی کند.

بیماری دیگر بیماری «Conduct disorder» یا اختلال سلوک است که این بیماری می‌تواند در آینده فرد را دچار بحران و اقدام به خودکشی کند، در مورد بیماریهای روان‌پزشکی که در رأسشان افسردگی است، یک سری اختلالات دوقطبی وجود دارد یعنی فرد در برهه‌ای از زندگی ناامید و خسته است، خواب و خوراکش خراب و تمایلاتش کم است اما برهه‌ای دیگری از زندگی را تجربه می‌کند که شاد و پرانرژی است و تمایلاتش بالاست و افراد دیگر فکر می‌کنند او بسیار شادی، خوشی و انرژی بالایی دارد و آرزو می‌کنند مانند او باشند اما این‌یک نوع افسردگی است که دو نوع بخش را تجربه می‌کند و به آن «اختلال دوقطبی» می‌گوییم، اختلال خلق دوقطبی 30 تا 50 درصد ارثی است، پس جزء ژنتیک بسیار برجسته دارد و مشخص‌شده افسردگی و اقدام به خودکشی نیز جزء ژنتیک برجسته‌ای دارند.

اختلال دیگری که همراه خودکشی دیده می‌شود «Delirium» است؛ در این بیماری است فرد دچار اختلال جهت‌یابی و حافظه می‌شود و زمان، مکان و شخص را از دست می‌دهد، بیشتر افرادی که در سن بالا در بیمارستان بستری می‌شوند اگر بیماری مزمنی داشته باشند، آنها را مستعد اقدام به خودکشی می‌کند، هر بیماری که مزمن شود چون همراه با استرس مزمنی است، فرد را به سمت افسردگی و افکار خودکشی سوق می‌دهد.

جالب است بدانید اختلالات خوردن با اقدام به خودکشی همراهی داشته است؛ بی‌اشتهایی و پرخوریهای عصبی که در این مورد نیز فرد، نوعی از افسردگی را تجربه و درنهایت مستعد خودکشی می‌کند.

اختلال «کنترل تکانه» و ناتوانی از دیگر مواردی است که می‌تواند فرد را مستعد خودکشی کند، گاهی موجی از افرادی را در بیمارستانها می‌بینیم که در کنکور و امتحانات استخدامی موفقیت پیدا نمی‌کنند و خودکشی کرده‌اند؛ مواردی را شاهد بودیم که به دلیل عدم موفقیت در امتحان کنکور اقدام به خودکشی کرده‌اند بنابراین اختلال یادگیری، ناتوانی در کسب نمره و مقایسه خودشان با دیگران می‌تواند زمینه‌ای برای اختلال خودکشی باشد.

اختلالات اضطرابی می‌تواند فرد را مستعد اقدام به خودکشی کند، گاهی فردی مدت طولانی بیکار است وزندگی‌اش منوط به شاغل شدن و موفقیت در آزمونهای استخدامی است و گمان می‌کند با قبول شدن در آزمون می‌تواند خود و خانواده‌اش را نجات دهد اما استرسها و اضطرابهای شدید ناشی از عدم موفقیت در آزمون فرد را مستعد به خودکشی می‌کند.

«p.t.s.d»؛ post traumatic stress disorder؛ یعنی فرد در استرس شدید روحی و روانی قرار می‌گیرد که در حد فاجعه است و درک آن، بسیار فراتر از توان فرد است؛ ممکن است استرس و فشار روحی و روانی ثابتی به دو نفر وارد شود اما درک آنها از آن استرس ثابت یکسان نباشد، یکی با آن استرس کنار می‌آید و نفر دوم آن را فاجعه تلقی می‌کند، به‌هرحال کسی که آن استرس را فاجعه سازی تلقی می‌کند، می‌تواند مستعد خودکشی شود.

برخی از بیمارهای روان‌پزشکی دیگر که مانند (Schizoaffective disorder) معروفیت چندانی ندارند می‌توانند فرد را مستعد به خودکشی کنند، در این بیماری فرد دچار اختلال افسردگی و سرخوشی همراه با علائم توهم، بدبینی و هذیان همراه است.

مسائل ناموسی از مواردی است که می‌تواند فرد را به سمت خودکشی سوق دهد، بسیاری از مسائل ناموسی به دنبال مصرف مواد به وجود می‌آید و زن نسبت به شوهرش یا شوهر نسبت به همسرش تحت تأثیر مصرف مواد مخدر و یا الکل مشکوک می‌شود، این بدبینی نیز باعث اقدام به خودکشی و حتی دگر کشی می‌شود، شاهدیم فردی به‌صورت نابهنگام و تکانه‌ای به همسر و فرزندش را کرده، آنها را کشته و بعد خودکشی کرده است.

افرادی که برخی از بیماریهای جسمی رادارند نیز می‌توانند به سمت خودکشی سوق پیدا کنند به‌طور مثال بیماری «ام‌اس» که در جامعه ایرانی نیز تحت تأثیر استرسها زیاد شده است، فرد را افسرده می‌کند.

تمایل آشکار فرد به مرگ از عوامل خطرساز دیگر است، افرادی که اقدام به خودکشی می‌کنند اگر وصیتی از خودشان باقی گذاشته باشند اقدام آنها جدی‌تر تلقی می‌شود، اگر از خودکشی نجات پیدا کنند باید بررسی بیشتری روی آنها صورت گیرد، باید روان‌درمانی، خانواده‌درمانی و زوج‌درمانی روی این افراد انجام دهیم به‌هرحال وصیت کردن فردی که واقعاً از زندگی‌اش سیرشده و قصد دارد خودش را از بین ببرد، بحث نمایش گونه و تحت تأثیر قرار دادن دیگران نیست.

بیکاری و احساس ناامیدی ازجمله عوامل خطرسازی است که فرد با داشتن آنها احساس پوچی می‌کند و اصلاً برآیند خوشی از آینده‌اش ندارد، مراجعه‌کنندگانی داریم که مدارج علمی بالایی دارند اما بیکاری، باعث شده که نگرش آنها نسبت به آینده نگرش روشنی نباشد و این افراد هم به سمت‌وسوی افسردگی و اقدام به خودکشی می‌روند.

نکته دیگر صحبت از خودکشی است، هر صحبت و فکری از خودکشی منجر به اقدام نمی‌شود اما از افرادی که در معرض اقدام به خودکشی قرار دارند، باید مراقبت بیشتری کرد، این اشخاص از زندگی ناامید، دلسرد و دلخور هستند و در مقابل آنها نباید در رابطه با خودکشی حرف زد.

مشاهده‌شده برخی از نوجوانان و جوانان با جمع‌آوری دارو، قصد اقدام به خودکشی دارند و یکی از شایع‌ترین راههای خودکشی مسمومیتهای دارویی است؛ ممکن است شخصی سلاح گرم یا سردی بخرد اما خانواده‌اش متوجه نشوند، این تهیه سلاح عامل خطر و نشان‌دهنده این است که فرد قصد خودکشی دارد.

برخی اوقات اقدام به خودکشی ناموفق است، 25 درصد افرادی که اقدام به خودکشی می‌کنند و در آن ناموفق هستند، احتمال اینکه در طول سالهای آینده اقدام مجددی را انجام دهند، بسیار زیاد است و معمولاً طی ماههای بعدی از اقدام به خودکشی ناموفق بیشتر است، این اتفاق می‌تواند کلید و سرنخی برای بررسی بیشتر این افراد باشد.

سابقه اقدام به خودکشی در خانواده فرد نیز بسیار مهم است و دوز ژنتیک بالایی دارد؛ بخش قابل‌توجهی از افرادی که اقدام به خودکشی کرده‌اند، خودکشی در خانواده آنها نیز سابقه داشته است.

فردی که در معرض خطر اقدام به خودکشی است را باید زیر نظر داشته باشیم و به خانواده او باید گوشزد کنیم که وی نباید تنها بماند، تنهایی، فاکتوری برای خودکشی است؛ افرادی که از همسرشان جدا می‌شوند، در ماههای بعد از جدایی مستعد اقدام به خودکشی هستند، این افراد نیز نباید تنها بمانند.

50 درصد افرادی که سوءمصرف الکل و مواد مخدر دارند، افسرده هستند و در افراد افسرده 70 درصد افکار خودکشی سراغ آنها می‌آید و این افکار خودکشی 15 درصد باعث اقدام به خودکشی می‌شود.

برخی بیماریها دیگر مانند «اسکیزوفرنها» که توهمات شنوایی پیدا می‌کنند و اقدام خودکشی موفقشان 10 تا 15 درصد است و تحت تأثیر القائات و توهمات، اقدام به خودکشی می‌کنند.

دکتر امان‌الله قرایی مقدم: خودکشی ازلحاظ جامعه‌شناسی پدیده اجتماعی است؛ هرگاه فرد احساس پوچی و بیهودگی کند و به دلایل مختلفی ازجمله فقر، بیکاری، اعتیاد، جداییها، فرهنگی، تهمتهای ناروا و. نخهای ارتباطی وی با جامعه و اطرافیان و محیط قطع شود، به سمت خودکشی می‌رود یعنی مانند بادکنکی می‌شود که نخهای ارتباطی او قطع، به هوا رها می‌شود و می‌ترکد.

در موارد متعددی مشاهده‌شده فرد پس از اقدام به خودکشی پشیمان شده، به‌طور مثال افرادی که قرص می‌خورند و پس‌ازآن پشیمان می‌شوند بنابراین آیا افرادی که خودکشی می‌کنند (مخصوصاً نوجوانان و جوانان)، درک صحیحی از لحظه وقوع خودکشی و زجری که آن لحظه ممکن است با آن روبه‌رو شوند، دارند؟

کریمی: خودکشیها را به دودسته کلی برنامه‌ریزی‌شده و بدون برنامه‌ریزی قبلی (تکانه‌ای) در نظر می‌گیریم؛ در سنین پایین، اقدام به خودکشی به دلیل احساسات، عواطف و عقلانیت پایین معمولاً اقدام به خودکشی به‌صورت تکانه‌ای انجام می‌شود؛ این افراد تحت تأثیر یک احساس عاطفی، طرد شدن، ناکامی و فاجعه سازی از یک استرس بسیار کوچک (که این استرس ممکن است برای دیگران اصلاً استرس محسوب نشود) اقدام به خودکشی می‌کنند. اینها، افرادی هستند که اقدام به خودکشی آنها، معمولاً با پشیمانی همراه است یعنی آن لحظه به‌صورت ناگهانی اقدام به خودکشی می‌کنند؛ من با افراد متعددی مصاحبه کرده‌ام که با داروهای بسیار خطرناک اقدام به خودکشی و درنهایت فوت کرده‌اند (داروهایی که اقدام به خودکشی با آن برگشتی ندارد)، در طول زمانی که مصاحبه انجام شد آنها کاملاً از اقدام به خودکشی پشیمان شده بودند اما پشیمانی سودی نداشت و منجر به مرگشان شد بنابراین اقدام به خودکشی در سنین پایین‌تر همراه با اقدامات بدون برنامه‌ریزی‌شده است. معمولاً اقدام به خودکشیهای موفق برای مردان در سنین بالای 45 سال و برای زنان در سنین بین 55 تا 60 سال ناشی از افسردگی، همراه با برنامه‌ریزی قبلی و وصیت کردن است یعنی قبل از اقدام به خودکشی برخی از وسایل منزلشان را می‌بخشند، کارهای خیرخواهانه انجام می‌دهند، وصیت‌نامه می‌نویسند؛ دیگران با اتفاقاتی که این فرد انجام می‌دهد باید متوجه شوند که شاید از زندگی دل بریده است و قصد پایان دادن به زندگی خودش را دارد.

در سنین بالاتر اقدام به خودکشیها، با برنامه‌ریزی، وصیت قبلی و موفق‌تر است و اقدام آنها منجر به مرگ می‌شود و معمولاً بازگشتی در آن نیست اما در سنین پایین‌تر اقدامات به‌صورت تکانه‌ای است و احتمال بازگشت در آنها وجود دارد.

دکتر جعفر کوشا: همانطورکه دکتر کریمی مطرح کردند وجود نامه بعد از خودکشی حاکی از عدم پشیمانی است یعنی فرد می‌دانسته چه می‌کند، او مصمم بوده و به آثار و پیامد کار خودش آگاه بوده است، نکته بعدی در ارتباط باانگیزه‌های مربوط با خودکشی است، می‌توانیم با بررسی انگیزه‌ها در رابطه با پشیمانی یا عدم پشیمانی فرد بعد از اقدام به خودکشی تفکیک قائل شویم.

زمانی، فردی که خودکشی می‌کند، دست خودش نیست مثلاً وقتی فردی، مواد توهم‌زایی مصرف می‌کند در این شخص پشیمانی و عدم پشیمانی مطرح نیست اما به‌طور مثال فردی که در ارتباط با بحثهای ناموسی تصمیم هیجانی در اقدام به خودکشی می‌گیرد، دلیل بر آن است که نمی‌داند چه می‌کند و باید این افراد را در زمره تهدیدکنندگان در نظر گرفت، این افراد خواسته‌هایی را اعلام می‌کنند و اگر اطرافیان به خواسته‌هایشان توجه کنند شاید دیگر خواسته را تکرار نکند اما زمانی که خواسته را مدام تکرار و کسی به خواسته‌اش توجه نکرد، اقدام به خودکشی می‌کند؛ اقدام به خودکشی که با پشیمانی همراه است.

در پرونده‌ای که وکالت آن را عهده داشتم جوانی به خواستگاری دختری رفته و از آن دختر جواب منفی شنیده بود، پس‌ازاین خواستگاری ناموفق، شخصی به پسر جوان گفته بود دوباره به خواستگاری دختر برو و در آنجا بگو قصد خودکشی داری، درنهایت آن پسر مجدداً از شیراز به تهران آمد و پس از تهیه بنزین در حیاط منزل دختر موردعلاقه‌اش‌ خودش را آتش زد و سرانجام در بیمارستان فوت کرد؛ آن پسر فکر نمی‌کرد بمیرد، با این کار قصد جذب دختر موردعلاقه‌اش را داشت اما روش خطرناکی را استفاده کرده بود و گمان می‌کرد با این کار می‌تواند دختر موردعلاقه‌اش را به دست بیاورد.

سابقه خودکشی در اقدام به خودکشی اهمیت دارد، در حال حاضر افراد زیادی به بیمارستان لقمان مراجعه می‌کنند که با قرص اقدام به خودکشی کرده‌اند و اقدام آنها موفق نبوده است، باید به مردم و جوانان و نوجوان آگاهی و آموزشهای بازدارنده بدهیم و نهایتاً مردم بدانند که عواقب اقدام به خودکشی به کجا می‌انجامد به‌طور مثال اگر دست به سیم برق بزنند یا از بلندی خودشان را پرت کنند از بین می‌روند این‌طور نیست که بعدازآن پشیمان بشوند.

مردم باید بدانند که توهم ناشی از مصرف مواد مخدر یا مواد صنعتی مانند شیشه و کراک، بالاست یعنی فرد در جاده‌ای با سرعت 200 کیلومتر بر ساعت درحرکت است ناگهان براثر توهم ناشی از مصرف در خودرو را باز می‌کند و پیاده می‌شود، توهمی که برای این مصرف‌کنندگان این دسته از مواد مخدر پیش می‌آید در اثر استعمال ارادی و به دلیل عدم آگاهی است، مصرف‌کننده نمی‌داند که این مواد مخدر تا چه میزان توهم‌زا است درگذشته مواد مخدر گیاهی بیشتر مخدر بودند درحالی‌که اکنون مواد مخدر، توهم‌زا نیز هستند.

قرایی مقدم: من با مطالب دکتر کریمی موافق هستم یعنی خودکشی در سنین پایین‌تر احساسی‌تر است اما هر چه سن خودکشی بالاتر می‌رود فرد ازنظر تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر عمل می‌کند اما «دورکیم» می‌گوید «خود کش می‌داند که می‌خواهد خودش را بکشد» اما جوانان در یک‌لحظه تصمیم می‌گیرند و خودکشی می‌کنند.

اما من با نظر دکتر کوشا برای آموزش جامعه مخالف هستم، مشکل جامعه با آموزش حل نمی‌شود باید کار تولید کنیم، شادی و نشاط بیاوریم، ازدواجها منطقی‌تر و عقلانی‌تر شود، تشنجهای درون جامعه کم و ارزشها و هنجارها مشخص شود، آموزش این‌همه گفته‌شده است، اما چرا آمار خودکشی بالا می‌رود؟

کوشا: گفته نشده! دکتر قرایی یک مورد بگویید که درباره راههای پیشگیری از خودکشی در صداوسیما آموزش داده‌شده است؟ کلی صحبت نکنید و علمی بحث کنید.

قرایی مقدم: در حال حاضر برنامه‌های صداوسیما این را مطرح می‌کند و دهها مقاله در این زمینه وجود دارد.

کوشا: اتفاقاً در دادسرای امور جنایی تهران پرونده‌ای در رابطه با سریال «پنج کیلومتر تا بهشت» تشکیل‌شده؛ این سریال برعکس عمل کرده و خودکشی را آموزش داده است و پرونده شکایت از این سریال در دادسرا است.

قرایی مقدم: آموزش یک عامل است.

کریمی: همیشه موافق هستم که آموزش در رأس امور و بسیار تأثیرگذار است، آموزش می‌تواند گروهی‌، خانوادگی در سطح جامعه یا فردی باشد، وقتی فردی انتظاراتش از خودش برآورده نمی‌شود، اقدام به خودکشی می‌کند یا احساس می‌کند انتظارات خانواده را نمی‌تواند برآورد کند مثلاً دانش‌آموزی که می‌خواهد حتماً در کنکور در رشته پزشکی یا مهندسی دانشگاه شریف قبول شود اما نتایج آزمونهای او نشان‌دهنده توان کمتر وی است، مراجعه‌کننده‌های زیادی دارم که می‌گویند توان برآورده کردن انتظارات خانواده را ندارند و درنتیجه اقدام به خودکشی می‌کنند؛ اینجاست که آموزش فرد نقش دارد و پس‌ازآن با خانواده او صحبت می‌کنیم و آنها انتظاراتشان را پایین می‌آورند چون سلامت و زنده‌بودن فرزند از قبول شدن در کنکور مهم‌تر است، آموزش جامعه نیز حتماً مؤثر است متأسفانه دچار یکسری تناقضهایی در برنامه‌، فیلم و آموزشهایمان هستیم و متولیان و سیاست‌گذاران باید در این زمینه از اساتید مجرب استفاده کنند و آموزش را در سطح جامعه گسترش دهند.

قرایی مقدم: آیا آموزشی از اسلام بالاتر داریم؟ آیاتی در قرآن آمده که در منع خودکشی است، کسی که خودکشی می‌کند در قبرستان مسلمانان دفن نمی‌شود.

کوشا: استرسهایی در مدرسه ایجاد می‌کنند که دانش‌آموز باید حتما 20 بیاورد، رقابت آن‌چنانی ایجاد می‌کنند، استرس باید آموزش داده شود که چرا کنکور هدف گذاشته‌شده است، این‌همه تحصیل‌کرده بیکار داریم!

قرایی مقدم: در این مورد تلویزیون صحبت نکرده است؟

کوشا: خیر! صداوسیما به دنبال کار خودش است. زمانی که فرد درباره مسأله علمی صحبت می‌کند، می‌گویند وقت نداریم! برای اینکه آگهی بازرگانی پخش کند و پول می‌خواهد.

قرایی مقدم: در مورد کنکور مدام صحبت می‌شود که خانواده‌ها استرس نداشته باشید، برنامه‌های روانشناسی گذاشته‌شده است.

کوشا: این موارد از جنبه جامعه‌شناسی وعظ است و آموزش نیست.

پایان‌بخش سوم

منبع مصاحبه: تسنیم

منبع خبر: تابناک