حقوق و دیپلماسی در قانون صلاحیت دادگستری ایران برای رسیدگی به دعاوی مدنی علیه دولتهای خارجی و قوانین مرتبط ایالات متحده امریکا

حقوق و دیپلماسی در قانون صلاحیت دادگستری ایران برای رسیدگی به دعاوی مدنی علیه دولتهای خارجی و قوانین مرتبط ایالات متحده امریکا

نویسنده:علیرضا ظاهری

چکیده

قانون صلاحیت دادگستری جمهوری اسلامی ایران و همچنین استثنای تروریسم بر قانون مصونیتهای حاکمیت خارجی ایالات‌متحده امریکا به دلیل ماهیت سیاسی خود، برای تنظیم روابط بین‌المللی از مفاهیمی استفاده می‌کنند که تاب تفاسیر متفاوتی داشته و می‌توانند با جهت‌گیریهای سیاسی همراه شوند. این قوانین، هم در مرحله وضع و هم در اجرا، فاقد شفافیت، یکسانی در اجرا و قابلیت پیش‌بینی هستند. لذا این قوانین، قلب ماهیت شده و به‌جای ایجاد قاعده‌ای یکسان برای موارد مشابه، به ابزاری برای تسویه‌حسابهای سیاسی تبدیل‌شده‌اند. این قوانین از خصائص یک قاعده حقوقی که ازجمله «کلی بودن، عمومی بودن و دایمی بودن» است، برخوردار نبوده و ابزاری هستند که به ترجیح از سایر ابزارهای تنظیم روابط بین دولتها و خصوصاً توسل به‌زور برای تنظیم روابط بین دولتهای ذی‌ربط انتخاب‌شده‌اند. این قوانین، کلی نبوده و برای تنظیم روابط بین تمامی دولتها وضع نشده و فقط به جهت تنظیم روابط بین دولتهای بخصوصی وضع‌شده‌اند. این قوانین مقید بوده و به هنگام وضع، جهت شمول بر وضعیت دولتهایی که به‌عنوانی خاص توصیف می‌شوند (حامی تروریسم، ناقض مصونیت) وضع‌شده‌اند و فاقد عمومیت هستند. درنهایت بر وضع این قوانین، اراده‌ای دائمی وجود نداشته و تا زمان تلقی آنها به این اوصاف یا نهایتاً تا زمان عادی‌سازی روابط بین دولتها باقی خواهند ماند و هدف از آن، ایجاد یک قاعده حقوقی برای موارد عادی بین دولتها نیست؛ اما به‌هرحال در دوران عمر خود، آثار وضعی خود را بر حقوق بین‌الملل تحمیل خواهند کرد و ایجاد رویه‌ای خطرناک، حاصل از این قوانین، یکی از نگرانیهای جامعه بین‌المللی دراین امر است.

دیوان بین‌المللی دادگستری در قضیه مصونیتهای حاکمیت آلمان علیه ایتالیا نیز این برداشت را تأیید کرده و این رویه را به‌عنوان عملی منفرد نامیده و به‌عنوان رویه بین‌المللی تثبیت‌شده تأیید نمی‌کند. لذا بررسی این قوانین از منظر صرف حقوق یا دیپلماسی به‌تنهایی شاید نتایج دقیق و قابل اتکایی به وجود نیاورد. از همین رو، بررسی این قوانین از افقی بالاتر به‌گونه‌ای که جنبه‌هایی غیر از جنبه‌های حقوقی و قضایی آن را نیز شامل شود، احتمالاً نتایج بهتری پدید خواهد آورد.

کلیدواژگان: صلاحیت سرزمینی و فرا سرزمینی دولتها، لیست دولتهای حامی تروریسم، تروریست، قانون مصونیتهای حاکمیت خارجی ایالات‌متحده امریکا، قانون صلاحیت دادگستری جمهوری اسلامی ایران، کارکرد قوانین

دو فصلنامه حقوق بین‌الملل؛ سال سی و سوم، شماره 54، بهار و تابستان 1395