تأملی دوباره بر اصل رضایی بودن صلاحیت در عملکرد دیوان بین‌المللی دادگستری
تأملی دوباره بر اصل رضایی بودن صلاحیت در عملکرد دیوان بین‌المللی دادگستری
تأملی دوباره بر اصل رضایی بودن صلاحیت در عملکرد دیوان بین‌المللی دادگستری
نویسندگان: جمشید ممتاز، مسعود علیزاده، شهرام زرنشان
چکیده
اصل رضایی بودن، یکی از شاخصه‌های اصلی رسیدگی قضایی در جامعه بین‌الملل امروز به شمار می‌رود. این نکته که دیوان بین‌المللی دادگستری نمی‌تواند بدون رضایت یک دولت، وارد رسیدگی قضایی شود، ریشه در اساسنامه این دادگاه جهانی دارد که فلسفه آن را نیز باید در ساختار تکامل نیافته جامعه جهانی جست. با این حال، از آنجا که بسیاری این اصل را برخلاف مفهوم بسط دادگستری و گسترش عدالت دانسته‌اند، انتقادات بسیاری نسبت به آن مطرح‌شده است؛ اما علی‌رغم همه این انتقادها، دیوان بین‌المللی دادگستری کوشیده است تقریباً بدون هیچ استثنایی از این اصل بنیادین در همه رسیدگیهای ترافعی حراست کند. ولی بررسی رویه قضایی دیوان در عرصه صلاحیت مشورتی، گویای نوعی نرمش در اِعمال اصل رضایی بودن به شمار می‌رود. به‌اختصار باید گفت، دیوان از یک‌سو با تأکید بر رضایت دولتها به‌عنوان پیش‌شرط هرگونه اظهارنظر ترافعی، توانسته است جایگاه رفیع خود را به‌عنوان یک‌نهاد قضایی بی‌طرف و خالی از شائبه‌های سیاسی حفظ کند و از سوی دیگر، با ارائه تفسیری پیشرو از اصل رضایی بودن در عملکرد مشورتی خود، به دور از باریک‌اندیشیهای سنتی، جایگاه خود را به‌عنوان رکن اصلی قضایی ملل متحد بازیابد. در حقیقت، باید ایجاد نوعی موازنه میان این «دوگانگی کارکرد» را شاهکار قاضی دادگاه جهانی برای تکمیل اندیشه دادگستری در نظم حقوقی بین‌المللی توصیف کرد.
کلیدواژگان: دیوان بین‌المللی دادگستری، اصل رضایی بودن، رسیدگی مشورتی، رسیدگی ترافعی، رویه قضایی بین‌المللی، رضایت دولتها، شیوه قضایی حل اختلافات بین‌المللی
مجله حقوقی بین‌المللی دوره 33 شماره 55 پاییز و زمستان 1395