بررسی پیشینه تاریخی دادگاه انقلاب

بررسی پیشینه تاریخی دادگاه انقلاب

برای بررسی بهتر هر موضوع، اطلاع یافتن از پیشینه تاریخی آن موضوع، تأثیر بسزایی در آگاهی و بینش نسبت به آن موضوع داشته و امکان ارائه راهکارهای مناسب را سهل‌تر می‌سازد، دادگاه انقلاب، با همین نام ابتدا، بعد از انقلاب معروف فرانسه به وجود آمد و پس‌ازآن در کشورهای دیگری نیز، به تبعیت از این امر دادگاههای تحت این نام به وجود آمدند، دراین مبحث اشاره‌ای به پیشینه تاریخی این دادگاه در فرانسه، آلمان و ایران به‌طور مختصر را داریم.

1_سابقه تاریخی دادگاه انقلاب فرانسه

یکی از انگیزه‌های ایجاد دادگاه انقلاب فرانسه این بود که دادگاههای سنتی توان رسیدگی و صدور حکم علیه زورمندان و بزرگان کشوری و لشکری را نداشتند و حقوقدانان نیاز تشکیل چنین دادگاههای را مفید تصور می‌کردند و دیگر اینکه قوانین دست‌وپا گیر و رسیدگیهای طولانی در محاکم سنتی باعث فرار متهمین از چنگ قانون می‌گردید، به همین منظور پس از پیدایش انقلاب معروف فرانسه در ژوئیه سال 1789 و در سال 1792، کمون پاریس از مجلس مؤسسان درخواست تشکیل یک دادگاه انقلابی را کرد و با این درخواست موافقت شد. سرانجام دادگاه انقلاب فرانسه در 10 مارس 1793 آغاز به کارکرد و تا 31 مه 1795 یعنی 2 سال و دو ماه برقرار بود، این دادگاه صلاحیت رسیدگی به کلبه جنایات علیه کشور را دارا بود، رسیدگی تابع هیچ تشریفاتی نبود و جلسات دادگاه علنی بود و حکمهایی که صادر می‌شد در ظرف 24 ساعت به اجرا گذاشته می‌شد.

یک شعار جالبی توسط وزیر دادگستری آن موقع فرانسه داده شد به این عنوان که: «خشن باشیم برای این‌که ملت را از توسل به خشونت بازداریم» در حقیقت این هدف دادگستری فرانسه در برپاساختن دادگاههای انقلاب بود، پس از اولین مورد که رسیدگی به جنایات علیه کشور بود، به علت احتکار ارزاق عمومی و به علت کمبود نان و غیره دادگاه انقلاب به‌شدت با احتکار برخورد می‌نمود و همچنین مصوبه‌ای در سال 1974 تصویب شد که صلاحیت انحصاری رسیدگی و محاکمه و اجرای حکم علیه همه‌کسانی که علیه حکومت توطئه می‌کنند در صلاحیت دادگاه انقلاب قرار گرفت، مصوبات دیگری نیز دراین خصوص صادر شد که مجال بحث در مورد آنها در حوصله این مقاله خارج است، یادآور می‌شوم که فرمانی در سال 1794 صادر شد و در ماده 6 آن فقط کیفر اعلام را در جرایم مشمول صلاحیت دادگاه انقلاب مقرر کرده بود.

این دادگاه انقلابی در مدت فعالیت خود عده زیادی را اعدام کرد به‌طوری‌که فقط در یک ماه و نیم 1376 تن را در پاریس به دار آویخت، اشخاص مهمی را چون آندره شینه شاعر معروف، لاوازیه شیمی‌دان معروف را نیز اعدام نمود، سرانجام در 6 آوریل 1795 صلاحیت این دادگاه کاسته شد و محدود به جنایات فراریان سلطنت‌طلبان و کسانی که به جعل و انتشار اسکناس دولتی می‌پرداختند شد و در 31 مه 1795 این دادگاه برچیده شد، احکام خشن این دادگاه امروزه در نزد حقوقدانان فرانسه معروف به «ترور قضایی» است و بدین ترتیب دادگاه انقلاب سابقه تاریکی از خود بر جای گذاشت.

2 –سابقه دادگاههای انقلاب در آلمان

پس از شکست آلمان در جنگ جهانی اول و مشکلات و پیامدهای آن و به قدرت رسیدن حزب نازی، هیتلر برای استوار ساختن پایه‌های حکومت خود از مجلس عالی آلمان درخواست کرد که اختیارات قاضی در اداره امور به او داده شود، این موضوع که زمینه‌ساز به وجود آمدن یک حکومت استبدادی گردید، اختیارات قانون‌گذاری را نیز در اختیار هیتلر قرار داده بود، هیتلر نظام قضایی جدیدی را دراین کشور ایجاد نمود و یک دادگاه مردمی را تشکیل داد که بر جرایم خیانت علیه کشور رسیدگی می‌کرد، این اقدام که جهت اهداف سیاسی صورت گرفته بود اصول شناخته‌شده دادرسی را پایمال و نتیجه‌ای جز ظلم و استبداد در پی نداشت و متهمان به اتهام خیانت در جلسات سری این دادگاهها به کام مرگ فرستاده می‌شدند این دادگاهها که به‌اصطلاح مردمی بودند، دادگاه انقلابی محسوب می‌شدند و تنها شخص هیتلر می‌توانست از آنها درخواست تجدیدنظر کند، سابقه تاریک و تأسف‌انگیزی از دادگاههای انقلاب در آلمان به‌جای ماند که جز کنار گذاشتن اصول دادرسی عادلانه و گسترش نظام استبدادی دستاوردی در پی نداشت.

3_ دادگاههای انقلاب در جمهوری اسلامی ایران

پس از وقوع انقلاب در کشور ما، تحت تأثیر شرایط سیاسی و اجتماعی و به خاطر جلوگیری از اعدامهای خودسرانه پس ‌از انقلاب، شورای انقلاب تصمیم به ایجاد دادگاههای انقلاب گرفت، این دادگاهها که براثر شرایط خاص به وجود آمده پس ‌از انقلاب رسماً در سال 1358 به وجود آمدند، ارتباطی با قوه قضایی کشور نداشتند و تابع قوانین کشور نبودند و وابسته به قدرت اجرایی کشور بودند، اولین مصوبه‌ای که دراین زمینه تصویب گردید آیین‌نامه دادگاهها و دادسراهای انقلاب، مصوب 27/3/1358 شورای انقلاب اسلامی بود و سپس لایحه قانونی تشکیل دادگاه فوق‌العاده رسیدگی به جرایم ضدانقلاب مصوب 13/4/1358 تصویب شد مبنای تشکیل این دادگاهها تا تاریخ 11/2/1362 همان آیین و مصوب قبلی بود که دراین تاریخ قانون حدود صلاحیت دادسراها و دادگاههای انقلاب تحت عنوان ماده‌واحده‌ای صلاحیت دادگاه انقلاب را در شش مورد احصاء نمود، بنابراین پس از بررسی پیشینه تاریخی دادگاه انقلاب درگذشته، ازجمله در کشور فرانسه و آلمان دادگاههای انقلاب در کشور جمهوری اسلامی ایران و تقریباً با صلاحیتهای از همان نوع و با اهدافی تقریباً مشابه به وجود آمد.

منبع: وب‌سایت اختصاصی شاپور محمد حسینی – وکیل دادگستری و مشاور حقوقی