حدود ۲۰ سال از زمانی که «معاهده اوتاوا» شکل گرفت گذشته است. بر اساس این معاهده، استفاده از مینهای ضدنفر منع شده است. این بخش مهم از حقوق بین‌المللی بشردوستانه و تمامی ‌مزایایی که با خود به همراه داشته اکنون دیگر امری عادی تلقی می‌شود.

اما همیشه این‌چنین نبوده است. مشکلات زیادی که در زمان تکوین این معاهده وجود داشت به ما یادآوری می‌کند که باید به دیگر کاستیهای موجود در روند اجرا و پیاده‌سازیِ مجموعه قوانین مذکور نیز رسیدگی شود.
در اواخر دهه ۱۹۹۰ میلادی، به‌عنوان یک وکیل بین‌المللی که با کمیته بین‌المللی صلیب سرخ همکاری می‌کردم از من خواسته شد تا در جلسه‌ای که در رابطه با مینهای ضدنفر تشکیل‌شده بود شرکت کنم. دیگر شرکت‌کنندگان این جلسه سخنرانی، پزشکانی بودند که آثار پزشکیِ پا گذاشتن براین سلاح کشنده را توضیح دادند و مهندسی که طرز عمل این سلاح را تشریح کرد.
اما وقتی‌که با اشتیاق در رابطه با امکان ایجاد معاهده‌ای برای منع مین سخن گفتم، اعتراض شدید حضار مایه تعجبم شد.

یکی از شرکت‌کنندگان پرسید: «چرا صلیب سرخ پول خودش را برای گپ زدن حقوقدانان باهم تلف می‌کند؟» یکی دیگر گفت: «چرا چنین منابعی را برای کمک به کسانی که مجروح شده‌اند هزینه نکنیم؟ ما به پزشکان بیش‌تری احتیاج داریم»!
وظیفه کمیته بین‌المللی صلیب سرخ این است که همچنان بر کمک به قربانیان، آموزش کسانی که در معرض خطر هستند و همکاری باکسانی که درزمینه پاک‌سازی مین تخصص دارند تمرکز داشته باشد.
در سال ۱۹۹۷ و باوجود تمام شک و شبهات، معاهده اوتاوا به‌منظور منع استفاده، تولید، انتقال و ذخیره مینهای ضدنفر و نیز کمک‌رسانی به قربانیان این نوع سلاح، تصویب شد. کارهایی که برای تصویب این معاهده انجام شد درواقع ریشه در نقش نهضت بین‌المللی صلیب سرخ و هلال‌احمر در ترکیب تجارب میدانیِ خود با تحلیلهای حقوقی داشت.
این معاهده جانهای بسیاری را نجات داده است.

بیست سال پیش کمیته بین‌المللی صلیب سرخ به‌طور تقریبی برآورد کرد که هرساله ۲۰ هزار نفر و بیش‌تر از میان غیرنظامیان، به دلیل مینهای ضدنفر دچار نقص عضو می‌شوند یا جان خود را از دست می‌دهند. بااین‌حال این تعداد پس از تصویب معاهده به‌شدت کاهش‌یافته و امروزه حدود ۳ هزار و پانصد نفر تخمین‌زده می‌شود.

تولید و انتقال این قبیل تسلیحات نیز عملاً کاهش پیداکرده و اخیراً ۴۸ گروه مسلح غیردولتی در ۱۱ منطقه مختلف «اسنادی» را مبنی بر عدم استفاده از مین ضدنفر امضا کرده‌اند و تا حدود زیادی نیز به تعهد خود وفادار بوده‌اند.
نجات جانها؛ بازسازی جوامع محلی
ازآنجایی‌که استفاده از این سلاح اکنون شرم‌آور به‌حساب می‌آید، تعداد بی‌شماری از غیرنظامیان از خطر رهانیده شده‌اند.

این معاهده به جوامع محلی امکان داده تا خود را بازسازی کنند؛ مانع یتیم شدن کودکان شده؛ توانسته خیلی از اعضای خانواده‌ها را در کنار هم نگاه دارد و این امکان را فراهم آورده که از منابع و کارکنان درمانی برای دیگر فعالیتهای نجات‌بخش استفاده شود.
همان‌طور که می‌توان حدس زد، هنوز برای حذف کامل این سلاح مرگبار کارهای زیادی بایستی انجام شود.
لازم است تا در راستای جهان‌شمول کردنِ این معاهده تلاش کنیم تا کشورهایی که هنوز آن را به تصویب نرسانده‌اند هر چه سریع‌تر این کار را انجام دهند.


سی کشور هنوز بر اساس این کنوانسیون ملزم به پاک‌سازی مینهای ضدنفر از سرزمین خود هستند و تقریباً همین تعداد کشور با تعداد زیادی قربانی مین هنوز باید میزان دسترسی این افراد به خدمات مربوطه را بهبود و ارتقا بخشند.
بایستی نقش کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، با توجه به رسالت مشخص این سازمان و حضور آن در خط مقدم در بیش‌تر کشورهای آلوده به مین در سراسر جهان، در کمک به قربانیان، آموزش کسانی که در معرض خطر هستند و همکاری با متخصصان در پاک‌سازی مین ادامه پیدا کند.

تنها زمانی که این کارها انجام شود می‌توان گفت که معاهده منع مین واقعاً به نتیجه موردنظر رسیده است. البته که این تنها معاهده لازم برای منع تسلیحات مرگبار نیست.

به‌عنوان‌مثال بایستی همچنان کشورهای بیش‌تری به کنوانسیون منع مهمات خوشه‌ای بپیوندند.
به هر ترتیب، دهها هزار زندگی که تابه‌حال نجات داده‌شده‌اند و خانوارهای زیادی که حفظ ‌شده‌اند همگی تأییدی است بر حسن نیت کسانی که بر ارزش تصویب این معاهده پافشاری کرده‌اند.

٭مدیر بخش حقوق بین‌الملل و سیاست‌گذاری کمیته بین‌المللی صلیب سرخ
مین‌زدایی در ایران
کمیته بین‌المللی صلیب سرخ در راستای رسالت بشردوستانه خود که حمایت از قربانیان در برابر آثار مخاصمات مسلحانه است، تلاش می‌کند تا بازگشت قربانیان به زندگی عادی پس از جنگ را تسریع کند. آثار مین و بقایای منفجرنشده ناشی از جنگ درازمدت است و ازلحاظ اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و توسعه کشورهای آلوده را درگیر می‌کند.

ازاین‌رو، ضروری است در مناطقی که به مین و سایر مهمات منفجرنشده آلوده هستند تا زمانی که پاک‌سازی به‌صورت کامل انجام‌نشده است، جمعیت غیرنظامی ‌از خطرات جانی که این تسلیحات می‌توانند داشته باشند آگاه شوند. قربانیان این تسلیحات منفور نیازمند رسیدگی و مراقبت پزشکی، ارایه خدمات توان‌بخشی جسمی، مشاوره‌های روانی و تعریف راهکارهایی برای بازگشت آنها به جامعه هم ازنظر اقتصادی و هم اجتماعی هستند. هم‌چنین، کمیته بین‌المللی صلیب سرخ به ایجاد ظرفیت ملی برای واکنشی مؤثر در قبال آلودگی تسلیحاتی کمک می‌نماید. با حمایت از جمعیتهای ملی و دیگر نهادهای ملی مانند نهادهای دولتی که مسئولیت هماهنگی فعالیتهای مربوط به آلودگی تسلیحاتی را به دوش دارند، کمیته بین‌المللی صلیب سرخ می‌تواند به ایجاد راه‌حل‌های درازمدت برای آلودگی تسلیحاتی و حمایت از آنها کمک کند.

در ایران، این کمیته با همکاری جمعیت هلال‌احمر ایران از سال ۱۳۸۳ برنامه‌ای مشترک در خصوص آموزش خطرات ناشی از مین و سایر مواد منفجرنشده را آغاز کرده است که تا به امروز ادامه دارد. در قالب این برنامه مشترک، جمعیت غیرنظامی ساکن و عشایر کوچ کننده در استانهای غربی ایران شامل ایلام، آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه و خوزستان که بیش‌تر متأثر از جنگ ایران و عراق بوده‌اند، توسط مربیان و داوطلبان جمعیت هلال‌احمر آموزش می‌بینند.
شایان‌ذکر است جمعیت هلال‌احمر استان خراسان رضوی به اتباع افغانستانی به هنگام خروج از ایران در مرز دوغارون آموزش می‌دهند. کمیته بین‌المللی صلیب سرخ در روز ۱۶ فروردین در برنامه‌ای که توسط مرکز مین زدایی کشور در روز جهانی آموزش خطرات مین و مقابله با مشکل مین برگزار شد، شرکت کرد. پیش‌تر نیز این سازمان با مرکز تحقیقات پزشکی و مهندسی جانبازان، سازمان بهزیستی کشور و مؤسسه ماف در راستای مقابله با مشکل مین همکاری داشته است.

منبع: موسسه حقوقی بین‌المللی حامیان عدالت