امنیت، خواسته عمومی‌ هر جامعه‌ای است و هر حکومتی برای ایجاد امنیت در جامعه با هر طرز تفکری که داشته باشد تلاش می‌کند و با مجرمان امنیتی به‌طورجدی برخورد می‌نماید. یکی از جرایم علیه امنیت کشورها محاربه و افساد فی‌الارض است.
«محاربه و افساد فی‌الارض» جزو جرایم و گناهانی است که دارای مجازات خاص و معین شرعی بوده و ازاین‌جهت، در حوزه حدود (مجازاتی که کمیت و کیفیت آنها در شرع مشخص‌شده است) جای می‌گیرد.
قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 درباره جرم انگاری افساد فی‌الارض در ماده 286 چنین آورده است:

«هرکس به‌طور گسترده، مرتکب جنایت علیه تمامیت جسمانی افراد، جرایم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور، نشر اکاذیب، اخلال در نظام اقتصادی کشور، احراق و تخریب، پخش مواد سمی و میکروبی و خطرناک یا دایر کردن مراکز فساد و فحشا یا معاونت در آنها گردد به‌گونه‌ای که موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور، ناامنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی، یا سبب اشاعه فساد یا فحشا در حد وسیع گردد مفسد فی‌الارض محسوب و به اعدام محکوم می‌گردد»
مدتهاست در فقه جزایی و قانون مجازات کشور در باب این مسئله که محاربه و افساد فی‌الارض چه رابطه‌ای دارند بین کارشناسان مربوطه تبادل‌نظر در جریان است.
در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 درباره جرم انگاری و مجازات محاربه در ماده 279 به بعد چنین آورده است:
ماده ۲۷۹- محاربه عبارت از کشیدن سلاح به‌قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آنها است، به‌نحوی‌که موجب ناامنی در محیط گردد. هرگاه کسی باانگیزه شخصی به‌سوی یک یا چند شخص خاص سلاح بکشد و عمل او جنبه عمومی نداشته باشد و نیز کسی که به روی مردم سلاح بکشد، ولی در اثر ناتوانی موجب سلب امنیت نشود، محارب محسوب نمی‌شود.
ماده ۲۸۰- فرد یا گروهی که برای دفاع و مقابله با محاربان، دست به اسلحه ببرد محارب نیست.
ماده ۲۸۱- راهزنان، سارقان و قاچاقچیانی که دست به سلاح ببرند و موجب سلب امنیت مردم و راهها شوند محارب‌اند.


ماده ۲۸۲- حد محاربه یکی از چهار مجازاتش اعدام است
ثنویت یا یگانگی دو موضوع محاربه و افساد فی‌الارض از مباحث بسیار مهم فقه جزایی است. برخی متون فقهی و نیز برخی قوانین به‌تبع قرآن کریم این دو عنوان را در کنار هم ذکر کرده‌اند، به‌گونه‌ای که این فکر را به ذهن متبادر می‌کند که این دو، یک جرم به شمار می‌روند. فارغ از بررسی عمیق رابطه‌ی محاربه و افساد، قصد داریم در ادامه این نوشته آن‌گونه که شایسته است به خاستگاه بحث پیش رو بپردازیم؛ ازاین‌جهت که مشترکات محاربه و افساد فی‌الارض چیست که مجازات سخت محاربه را بتوان به افساد فی‌الارض نیز تسری داد.
باید توجه داشت که طرح این پرسش ناشی از به‌کاررفته شدن دو عنوان محاربه و افساد فی‌الارض در آیه 33 سوره مائده است.آن چیزی از لابه‌لای مطالعات انجام‌شده در این باب به نظر می‌رسد آن است که رابطه محاربه و افساد فی‌الارض عموم و خصوص مطلق باشد. ولی ازآنجایی‌که مسیر بحث ما این نیست در همین حد اکتفا می‌کنیم.
در آیه‌ی 33 سوره مائده خدای رحمان برای مفسد فی‌الارض مجازات سختی را قرار داده است؛ اما این جرم چه جرمی است که چنین مجازاتی را اقتضا می‌کند؟
خداوند رحمان و رحیم درآیات و روایات متعدد مسلمانان را از ارتکاب فساد در زمین‌بر حذر می‌دارد:

۱. از روزى خدا بخورید و بیاشامید و [لى‏] در زمین سر به فساد برمدارید. (بقره ۶۰)
۲؛ و در زمین پس از اصلاح آن فساد مکنید و بابیم و امید او را بخوانید که رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است. (اعراف ۵۶)
۳. پس نعمتهاى خدا را به یادآورید و در زمین سر به فساد برمدارید. (اعراف ۷۴)
۴. به سبب آنچه دستهاى مردم فراهم آورده فساد در خشکى و دریا نمودار شده است تا [سزاىِ‏] بعضى ازآنچه را که کرده‏اند به آنان بچشاند، باشد که بازگردند. (روم ۴۱)
۵. یا [مگر] کسانى را که گرویده و کارهاى شایسته کرده‏اند چون مفسدانِ در زمین مى‏گردانیم یا پرهیزگاران را چون پلیدکاران قرار مى‏دهیم؟ (ص ۲۸)
۶. آن سراى آخرت را براى کسانى قرار مى‏دهیم که در زمین خواستار برترى و فساد نیستند و فرجام [خوش‏] از آنِ پرهیزگاران است. (قصص ۸۳)
۷؛ و با آنچه خدایت داده سراى آخرت را بجوى و سهم خود را از دنیا فراموش مکن و هم چنان‌که خدا به تونیکی کرده نیکى کن و در زمین فساد مجوى که خدا فسادگران را دوست نمى‏دارد. (قصص ۷۷)
۸؛ و به‌سوی [مردمِ‏] مَدْیَن، برادرشان شعیب را [فرستادیم‏]. گفت: «اى قوم من، خدا را بپرستید و به‌روز بازپسین امید داشته باشید و در زمین سر به فساد برمدارید.» (عنکبوت ۳۶)
همه آنچه تعادل فرد و اجتماع را برهم زند عملی مفسدانه است و هر آنچه به انسان و اجتماع آرامش بخشد عملی مصلحانه است…
اصولاً آنچه در فرایند افساد فی‌الارض پیش می‌آید چیزی است فراتر از یک جرم معمولی که اثرش متوجه یک نفر یا گروهی از افراد باشد. این قسم جرایم که در این یادداشت از آنها سخن به میان آمد اثرش مستقیماً بر روی نظام اسلامی و یا حداقل یک طبقه مشخص از جامعه است.
درواقع رویکرد اسلام در جرم انگاری دقیق و مجازات سنگین که خودش یک پیش‌گیرندگی نهان دارد این بوده است که نشان دهد مصالح کلی و بالادستی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.عملکرد سازمان‌دهی شده‌ی یک نفر در راستای منفعت‌طلبیهای خود و گروهش می‌تواند معیشت کل مسلمانان را تحت‌الشعاع قرار دهد. لذا قانون‌گذار آثار مخرب اجتماعی و گسترده‌ی افساد فی‌الارض را برنتافته و بر مبنای قرآن و روایات و در مسیر صحیح آنها دست به اقدام زده است و قانون مجازات اسلامی را تدوین نموده.
در پایان برای روشن‌تر شدن بحث به‌صورت گذرا به مصادیق افساد فی‌الارض در قانون مجازات اسلامی ایران می‌پردازیم…
قانون مجازات اسلامی در ابواب زیر به افساد فی‌الارض اشاره می‌کند:

1 – قانون مبارزه با مواد مخدر

2 – قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاه‌برداری

3 – قانون اخلال گران اقتصادی

4 – قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح

5 – قانون مجازات عبور دهندگان از مرزها

6 – قانون تشدید مجازات جاعلان اسکناس


7 – قانون تشدید مجازات محتکران و گران‌فروشان

8 – قانون مجازات فعالیت کنندگان در امور سمعی بصری


9 – قانون مبارزه با قاچاق انسان
همان‌طور که در بالا مشاهده می‌شود همه‌ی جرایمی که در بالاآمده است اثر مستقیم روی کیان نظام و امنیت اقتصادی و نظامی و … کشور دارد که ممکن است علاوه بر این‌که جان افراد بسیاری را درخطر بیندازد، کل کشور اسلامی را نیز تهدید کند. لذا هر عقل سلیم و حق‌طلبی این جرم و مجازاتش را کاملاً متناسب می‌بیند.

منبع: باشگاه خبرنگاران جوان