مسؤولیت مدنی مطبوعات

مسؤولیت مدنی مطبوعات

به‌طور خلاصه مفهوم مسؤولیت مدنی از دیدگاه حقوق یعنی «الزام مؤسسه مطبوعاتی یا عاملان به جبران ضرر و زیانهایی است که در اثر خودداری از اجرای قرارداد یا اجرای نامناسب قرارداد حادث‌شده یا در اثر عملکرد نامتعارف در جریان نشر اطلاعات، تبلیغات، گزارشها و تصاویر به‌طرف قرارداد یا ثالث یا منافع جامعه ضرر وارد شود.» این اصل از این نظر است که اگر خبرنگاری به‌موجب تعهد کتبی یا شفاهی ملتزم شود که از افشای اسراری که آگاه شده خودداری کند، ولی به تعهد خود پایبند نماند، در صورت ضرر آفرینی از نشر خبر، مسؤول است.

مسؤولیتهای مدنی مطبوعاتی

مسؤولیتی که در اثر از دست دادن نفع مادی ایجاد شود، به خاطر زیان مادی است که چهره خارجی دارد و عیناً قابل‌مشاهده است؛ مانند زیانهای مطبوعاتی که صرفاً از کالایی بدگویی می‌کند. به این دلیل می‌توان گفت مهم‌ترین مصداق خسارت مادی که از جرایم مطبوعاتی واقع می‌شود در قالب تقویت منفعت یا لطمه به مالکیتهای معنوی است.

در تعریف دقیق از زیان‌ مطبوعاتی باید گفت زیان مطبوعاتی عبارت است از «زیان حادث‌شده از عملکرد یک نشریه که جنبه مادی و معنوی دارد و براثر عملکرد نامتعارف و خلاف قانون آنها به مخاطبین وارد می‌شود و میزان آن عرفاً قابل‌تشخیص است.»

مسؤولیت اخلاقی مطبوعاتی

قواعد اخلاقی بسیار بسیط بوده و تمام ابعاد زندگی را احاطه کرده است. مبنای بسیاری از قواعد عام مسؤولیت مدنی همین قواعد اخلاقی هستند؛ مثلا اگر نشریه‌ای در ایران به چاپ تصاویر خلاف عفت عمومی بپردازد مطلقاً مسؤول است و اخلاق با آن مقابله می‌کند و به دلیل عدم رعایت رفتارهای شایسته مسؤول است. هرگاه برای اصحاب مطبوعات قوانین اخلاقی خاص نباشد، باید به قواعد عام و اجتماعی رجوع کرد، اما گاهی قواعدی وجود دارد. در ایران هنوز مقررات حرفه‌ای خاصی برای روزنامه‌نگاران تدوین و تصویب نشده است. دراین زمینه می‌توان از عرف و قواعد اخلاقی حاکم براین حرفه و سایر فعالیتهای مطبوعاتی مدد جست.

مسؤولیت‌ کیفری مطبوعاتی

جر‌م‌انگاری اعمال ممنوع، در فصل ششم قانون مطبوعات مصوب 1379 صورت گرفته است. در صورت ارتکاب جرم مطبوعاتی، علاوه بر نویسنده، مدیرمسؤول نیز دارای مسؤولیت کیفری است. تبصره 7 ماده 7 این قانون مقرر می‌دارد: «مسؤولیت مقالات و مطالبی که در نشریه منتشر می‌شود به عهده مدیرمسؤول است؛ ولی این مسؤولیت نافی مسؤولیت نویسنده و سایر اشخاصی که در ارتکاب جرم دخالت داشته باشند نخواهد بود.»

مسؤولیت مدنی افراد مسؤول در مطبوعات

مسؤولیت مدنی نویسنده

نویسندگی در مطبوعات با نویسندگی کتاب و مقاله علمی متفاوت است. در ایران در آیین‌نامه نویسندگان مطبوعات و خبرنگاران مصوب 22 ر 6 ر 1354 کسی نویسنده مطبوعاتی است که «به‌طور حرفه‌ای به کار نویسندگی یا ترجمه در روزنامه یا مجلات مشغول و دارای پروانه از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است». (بردبار، 1384، ص 41)

مسؤولیت مدنی خبرنگار

در ایران مطابق قانون مطبوعات، خبرنگار مکلف است اطلاعات صحیح به مؤسسه خود بدهد. مطابق قانون «باید در مصاحبه‌هایی که به عمل می‌آورد نیز در نقل قولهای مقامات رسمی رعایت امانت را نماید و تحریف مطلب ممنوع است».

همچنین «در صورت تهیه مطالب دروغ و خبر نادرست با علم به نادرستی به موجب قانون مجازات اسلامی نشر اکاذیب تلقی و به مجازات لغو موقت یا دایم پروانه نویسندگی و خبرنگاری محکوم می‌شود.»

مسؤولیت مدنی مدیر مسؤول

در ایران برای مدیر مسؤول فرض تقصیر شده است و شرط عدم مسؤولیت مدیر مسؤول، نمی‌تواند نافذ شناخته شود؛ زیرا این شرط اولاً باید در ضمن عقد باشد و ثانیاً موقعی که قانون صراحتاً مسؤولیتی را به کسی تحمیل می‌کند، فرد مسؤول نمی‌‌تواند از زیر مسؤولیت‌ شانه خالی کند. البته تحمیل مسؤولیت به مدیر مسؤولی از مسؤولیت روزنامه‌نگاران یا نویسنده‌ای که مقصر است، نمی‌کاهد.

مدیر مسؤول، مسؤولیتی وسیع دارد و شامل تمام محتویات نشریه است که شامل عکس، طرح، نوشته و غیره می‌شود، اما این قضیه از مسؤولیت عکاس یا نویسنده و غیره کاهش نمی‌دهد.

مسؤولیت مدنی صاحب امتیاز

در انگلیس مسؤولیت روزنامه با این فرد است. به دلیل سودی که عاید او می‌شود. علاوه بر این صاحب امتیاز فردی است که خط و مش کلی نشریه را تعیین می‌کند. طبق قاعده فقهی «من له الغنم فله الغرم» در ایران مقایسه مسؤولیت صاحب امتیاز و مدیر مسؤول در تبصره‌ی 4 ماده 9 و ماده‌ی 14 قانون مطبوعات به عمل‌آمده «صاحب امتیاز در قبال خط و مش کلی نشریه مسؤول است و مسؤولیت یکایک مطالبی که در نشریه چاپ شود و امور مربوط به نشریه با مدیرمسؤول است.» از نظر قانون نصب و عزل و قبول استعفای مدیر مسؤول با صاحب امتیاز است که این امر نشان دهنده اعتبار بیشتر جایگاه صاحب امتیاز نسبت به مدیرمسؤول است.

مسؤولیت مدنی ناشر

ناشر مورد حمایت قانون است؛ اما در صورت غفلت او از اصول حقوقی که سبب ضرر و زیان شود و در صورت اثبات تقصیر و بی‌احتیاطی وی در چاپ اثر، ناشر مثل سایر عناصر نشریه می‌تواند مورد تعقیب قرار گیرد. ناشر یک وسیله است و برای مسؤول شمرده شدن وی باید انگیزه وداعی خاص او را ثابت کرد.

البته اگر معلوم شود می‌خواهد ضرر زند و تقصیر او در چاپ مطالب خلاف واقع معلوم شود مسؤولیت او مطلق بوده و مجازات دارد.

مسؤولیت مدنی توزیع‌کننده

این افراد هم تحت شرایطی خاص و در مواردی مسؤول هستند که دادگاه دستور جمع‌آوری و جلوگیری از توزیع یک سری از نشریات را بدهد که موجب زیان خواهد شد و یا عمدی و با بی‌توجهی به دستور دادگاه به کار توزیع ادامه دهند، در این صورت نیز مسؤول هستند.

مسؤولیت مدنی ویراستار

هیچ کدام از قوانین مسؤولیت مدنی و جزایی او را مجرم ندانسته و فرض تقصیر نشده ولی به دلیل نقش حساس و وظایف فراوان او اگر خطایی کند قابل‌پیگیری است.

منبع؛ وب سایت روزنامه اطلاعات