فرانشیز چیست؟

فرانشیز چیست؟

به مبلغی از خسارت گفته می‌شود که به عهده بیمه‌گذار بوده و بیمه‌گر نسبت به آن تعهدی ندارد.

با اصطلاح فرانشیز همه بیمه‌گران و حتی بیمه‌گذاران آشنایی دارند و می‌دانند منظور از آن قسمتی از خسارت است که بیمه‌گر پرداخت نمی‌کند و به عهده بیمه‌گذار باقی می‌ماند. فرانشیز تلفظ فرانسوی franchise است و به این کلمه در انگلیسی فرانچایز گفته می‌شود. ریشه این واژه لاتین است و به معنی معافیت و اغماض است. در اصطلاح فنی بخشی از خسارت است که در رابطه بین بیمه‌گر و بیمه‌گذار از آن اغماض و صرف‌نظر می‌شود. با توجه به اینکه فرانشیز تقریباً در تمام انواع بیمه مطرح است به نظر می‌رسد بحث نسبتاً جامعی نسبت به آن خالی از فایده نباشد. در این بحث، ابتدا منظور از کلمه فرانشیز و موارد استفاده صحیح آن را بررسی می‌کنیم و سپس توجیه آن را موردتوجه قرار می‌دهیم و پس‌ازآن اجرای فرانشیز را در سه دسته بیمه‌های اموال و اشخاص و مسئولیت توضیح می‌دهیم

  منظور از کلمه فرانشیز

در عمل منظور از این کلمه در رابطه بین بیمه‌گر و بیمه‌گذار میزانی از خسارت است که به‌هرحال به عهده بیمه‌گذار است. مثلاً اگر در یک بیمه‌نامه رقم تعیین‌شده برای فرانشیز صد هزار ریال باشد این مبلغ از خسارت قابل پرداخت کسر خواهد شد. اگر خسارت سیصد هزار ریال باشد بیمه‌گر دویست هزار پرداخت خواهد کرد و اگر خسارت صد هزار ریال و یا کمتر باشد پرداختی صورت نخواهد گرفت؛ اما این ترتیب بامعنای لغوی فرانشیز مطابقت ندارد؛ زیرا اگر معنای فرانشیز اغماض و یا صرف‌نظر کردن است بایستی از خسارت تا صد هزار ریال صرف‌نظر شود ولی اگر خسارت بیش از این مقدار بود تماماً پرداخت گردد. در مثال بالا خسارت سیصد هزار ریالی بایستی به‌طور کامل جبران شود. در کشور ما از ابتدا در مورد اجرای فرانشیز چنین اشتباهی صورت گرفته و در حال حاضر به‌صورت یک عرف مسلم درآمده است؛ اما اگر بخواهیم اصطلاحات را به‌جای خود به کاربریم روشی که ما عمل می‌کنیم در زبانهای انگلیسی و فرانسه معروف به deductible است که به انگلیسی دیداکتیبل و به فرانسه دودوکتیبل تلفظ می‌شود.

  انواع فرانشیز

در ادامه بحث با پیروی از عرف و با مسامحه فرانشیز را برای تمام مواردی که مبلغی از خسارت کسر می‌شود به کارخواهیم برد؛ اما انواع فرانشیز به شرح زیر است:

الف ـ در بسیاری موارد فرانشیز رقمی معین و ثابتی است که از خسارت کسر می‌شود.

ب ـ در بعضی موارد فرانشیز درصدی از مبلغ بیمه است و هرقدر مبلغ بیمه بیشتر باشد فرانشیز به همان نسبت بالاتر خواهد بود.

ج ـ در مواردی دیگر خسارت درصدی ثابت از خسارت است. به‌عبارت‌دیگر بیمه‌گذار بر اساس درصدی معین که معمولاً کوچک است با بیمه‌گر در تحمل خسارت سهیم می‌شود.

  توجیه فرانشیز

فرانشیز یکی از مباحث مهم در مدیریت خطر است. اصولاً نیاز به پوشش بیمه‌ای توجیه‌کننده رجوع بیمه‌گذار به بیمه‌گر است؛ یعنی بیمه‌گذار نگران ایجاد خسارتهایی است که تحمل آن از عهده او خارج باشد. بیمه‌گذار از خسارتهای کوچک واهمه ندارد. مثلاً اگر تصادف اتومبیل منجر به سائیدگی مختصر گلگیر و یا شکستن یک چراغ کوچک شود موجب نگرانی مالک آن نیست. او نگران حوادثی است که سبب وارد شدن خسارت چند میلیون ریالی برای خودش و همچنین طرف تصادف او شود و یا سبب بروز خسارت جانی گردد که بایستی هزینه معالجه و دیه آن را بپردازد. گاهی برای یک شخص مثلاً راننده یا پزشک یا داروساز یا صاحب رستوران وضعیتی پیش می‌آید که زیان‌دیده با مراجعه به مراجع قضایی خسارتی از او مطالبه می‌کند که چند برابر همه داراییهای او است. جبران این‌گونه خسارتها جز از طریق بیمه و به کمک بیمه‌گران امکان‌پذیر نیست ولی اگر خسارت در حد فرانشیز باشد همه قادر به تحمل آن هستند. صرف‌نظر از استدلال فوق توجیهات دیگری هم برای اعمال فرانشیز وجود دارد ازاین‌قرار:

الف ـ به‌هرحال وجود فرانشیز در همه بیمه‌نامه‌ها مقدار فراوانی از تعهد بیمه‌گر می‌کاهد و همین می‌تواند موجب تخفیف و ارزان‌تر شدن حق بیمه شود.

ب ـ وجود فرانشیز، اگرنه همیشه، بلکه در بسیاری موارد موجب توجه بیشتر بیمه‌گذار به رعایت تدابیر احتیاطی و ازجمله مقررات رانندگی و ضوابط حرفهای می‌شود و این به سود جامعه است.

ج ـ در بعضی موارد وجود فرانشیز موجب کاهش استفاده بیمه‌گذار از پوشش بیمه‌ای می‌شود مثلاً در بیمه درمان وجود فرانشیز مانع از مراجعات مکرر و صرفاً احتیاطی و ناشی از وسواس بیمه‌شده به مراکز درمانی و پزشک می‌شود.

د ـ وجود فرانشیز مراجعات بیمه‌گذاران را برای دریافت خسارتهایی جزیی منتفی می‌کند و این خود در هزینه‌های اداری بیمه‌گر اثر فراوانی دارد. کاهش هزینه‌های اداری نیز می‌تواند موجی برای ارزان‌تر شدن حق بیمه‌ها باشد.

 فرانشیز در بیمه‌های اموال

صرف‌نظر از روشهایی که در کشور ما و یا در سایر نقاط متداول است اصولاً وجود فرانشیز در همه انواع بیمه توجیه منطقی دارد. برای اجتناب از طولانی شدن بحث طرز عمل شرکتهای بیمه را در بعضی از انواع رایج بیمه‌های اموال موردتوجه قرار دهیم.

الف ـ در بیمه‌های آتش‌سوزی غالباً از اعمال فرانشیز خودداری می‌شود زیرا معمولاً خسارتهای آتش‌سوزی ارقام بزرگی را تشکیل می‌دهد و کسر مبالغ جزیی فرانشیز اثر قابل‌توجهی در روابط بیمه‌گر و بیمه‌گذار ندارد. فقط در پوششهایی که به‌عنوان خطرات اضافی در بیمه‌نامه‌های آتش‌سوزی ارائه می‌شود اعمال فرانشیز متداول است. مثلاً در بیمه زلزله فرانشیز 15 درصد خسارت است. همچنین در بیمه سیل و طوفان اعمال خسارت جزیی در مواردی دیده می‌شود.

ب ـ در بیمه‌های باربری بیمه‌نامه‌ای صادر می‌شود به نام بیمه با شرط که سابقاً به آن ALL RISK می‌گفتند در این نوع بیمه هیچ‌گونه فرانشیزی اعمال نمی‌شود. در بیمه با شرط B برای خسارات خصوصی فرانشیزی به‌صورت درصد وجود دارد که بر مبنای مبلغ بیمه اعمال می‌شود (مبلغ هر بسته) ولی در این نوع بیمه برای خسارات مشترک یا جنرال فرانشیز اعمال نمی‌شود.

ج ـ معمولاً در بیمه‌های مهندسی فرانشیز قابل‌توجهی اعمال می‌شود.

د ـ در بیمه بدنه اتومبیل فرانشیز به‌طورمعمول وجود دارد و میزان آن بسته به نوع خسارت متغیر است. مثلاً برای خسارت کلی و یا جزیی رقم فرانشیز ممکن است ثابت یا درصد معینی از خسارت باشد. حتی برای بعضی اجزاء اتومبیل فرانشیز خاص معین می‌شود.

   فرانشیز در بیمه اشخاص

بیمه‌های اشخاص عمدتاً سه نوع هستند که عبارت‌اند از بیمه‌های عمر، حادثه، درمان

الف ـ در بیمه‌های عمر فرانشیز نه متداول است و نه توجیه دارد. بیمه‌گذار علاقه‌مند‌است سرمایه بیمه عمر با مبلغ معین داشته باشد و لذا کسر مبلغی از آن بابت فرانشیز موردی ندارد. توجه داشته باشیم که اصولاً در بیمه عمر اطلاق خسارت به مبلغ بیمه نادرست است. به‌عبارت‌دیگر در بیمه عمر خسارتی وجود ندارد که ما سهمی از آن را بر عهده بیمه‌گذار بگذاریم. بیمه عمر نوعی رابطه مالی و به‌منظور ایجاد پس‌انداز برای دوران کهولت و یا برای بازماندگان است.

ب ـ در بیمه‌های حادثه که خسارت نقص عضو و یا ازکارافتادگی پرداخت می‌شود، قرار دادن مبلغی به‌عنوان فرانشیز ازنظر فن و منطق بیمه‌ای مانعی ندارد ولی معمول نیست و به‌ندرت در قراردادهای بیمه دیده می‌شود. حتی برای هزینه معالجات که به‌عنوان تعهدی اضافی در بیمه حوادث متداول است، فرانشیز مطرح نیست.

ج ـ در بیمه‌های درمان وجود فرانشیز به‌صورت یک قاعده و عرف مسلم درآمده است. در کلیه سیستمهای بیمه درمان فرانشیز به‌خصوص برای هزینه‌های دارو و حق‌الزحمه پزشک وجود دارد. در اینجا اشاره به یک نکته جالب در بیمه درمان ضروری است و آن اینکه در بیمه درمان شخص بیمه‌گذار است که در مورد لزوم مراجعه به پزشک و ایجاد هزینه تصمیم می‌گیرد و بدیهی است که افراد ازلحاظ وضعیت روحی متفاوت هستند. بعضی به‌محض احساس ناراحتی با فرض وجود یک بیماری خطرناک بی‌درنگ به یک یا چند پزشک و انجام دادن آزمایشهای پزشکی اقدام می‌کنند. بعضی دیگر در مراجعه به پزشک اصولاً بی‌میل هستند. لذا وجود فرانشیز تا حدودی از مراجعات غیرضروری جلوگیری می‌کند.

ناگفته نماند که در اغلب کشورها بیمه‌گرانی هستند، به‌خصوص بیمه‌گران تعاونی که با دریافت حق بیمه دیگری فرانشیز را هم تحت پوشش قرار می‌دهند و این رویه گرچه نوعی حمایت بیشتر از بیمه‌شدگان است ولی فرانشیز را منتفی می‌سازد.

  فرانشیز در بیمه‌های مسئولیت

بیمه‌های مسئولیت هم در حقیقت نوعی از بیمه‌های اموال است. در همه بیمه‌های مسئولیت می‌توان شرط فرانشیز را پیش‌بینی کرد. لذا بهتر است بین بیمه‌های مسئولیت اختیاری و بیمه‌های مسئولیت اجباری تفکیک قائل شویم.

الف ـ در بیمه‌های مسئولیت اختیاری از هر نوع که باشد بیمه‌گذار خود می‌تواند تا حد معینی که متناسب با وضعیت مالی و گستره فعالیت او است رقمی را به‌عنوان فرانشیز قبول کند به‌این‌ترتیب حق بیمه کمتری پرداخت نماید. بدیهی است خسارات کوچک که در حد فرانشیز باشد را بیمه‌گذار مستقیماً جبران می‌کند و بیمه‌گر تعهدی نخواهد داشت.

ب ـ در بیمه‌های مسئولیت اجباری که بنا به مصالح اجتماعی و به‌حکم قانون برقرار می‌شود، وجود شرط فرانشیز قابل توجیه نیست؛ زیرا اولاً برای زیان ده مشکل است که بخشی از خسارت را از بیمه‌گذار مسئول مطالبه کند و برای بقیه به بیمه‌گر او مراجعه نماید. به‌خصوص اینکه معمولاً در قوانین بیمه مسئولیت اجباری، برای زیان‌دیده حق مراجعه مستقیم به بیمه‌گر پیش‌بینی می‌شود و زیان‌دیده می‌تواند حتی بدون مراجعه به مسئول حادثه، خسارت خود را مطالبه کند. ازجمله فواید عملی این قاعده مراجعه مستقیم زیان‌دیدگان به صندوق تأمین خسارت بدنی (در بیمه مرکزی) برای مواردی است که مسئول حادثه شناخته نشود.

منبع: وبلاگ حقوق ایران