سازوکارهای رسیدگی به ادعای بی‌گناهی محکومان: مطالعه تطبیقی نظامهای حقوقی ایران، آمریکا و انگلستان

سازوکارهای رسیدگی به ادعای بی‌گناهی محکومان:

مطالعه تطبیقی نظامهای حقوقی ایران، آمریکا و انگلستان

نویسندگان: محمد فرجیها؛ جمشید غلاملو
چکیده
هدف نظام عدالت کیفری، مقابله با مجرمان از طریق مجازات است. با این وجود، در مواردی به جای مجرمان واقعی، افراد بی‌گناه محاکمه و محکوم می‌شوند. مساله پژوهش حاضر، بررسی سازوکارهای نظام عدالت کیفری در اصلاح این برآیند ناعادلانه و نادرست است. واقعیت این است که همواره محکومان بی‌گناهی وجود خواهند داشت که هیچگاه فرصت و امکان اثبات بی‌گناهیشان را بدست نخواهند آورد. به‌نظر می‌رسد تأکید نظام عدالت کیفری به اعتبار محکومیتهای کیفری صادره، مانع مسوولیت‌پذیری این نظام در رسیدگی به ادعاهای بی‌گناهی پس از محکومیت شده است. کشورهای معدودی مانند آمریکا و انگلستان، نظام تخصصی را برای احراز و رسیدگی به ادعای گناهی محکومان پیش‌بینی کرده‌اند. علاوه بر آن، نقش نهادها و جنبشهای مدنی در این ارتباط غیرقابل انکار است. اعاده دادرسی، یعنی برگزاری یک رسیدگی فوق‌العاده، سازوکاری است که نظام حقوقی ایران همانند بسیاری از کشورهای دیگر در این زمینه پیش‌بینی کرده است. با این وجود، امکان استفاده از این سازوکار با موانع قانونیِ شکلی مانند جهات محدود اعاده دادرسی و مرور زمان مواجه است و همه ادعاهای بی‌گناهی را در بر نمی‌گیرد. در نظام حقوقی ایران، حذف ناروایِ سازوکار قانونیِ امکان اعلام اشتباه به وسیله قاضی صادر کننده رأی و سایر مقامات قضایی در سال 1381، بر کاستیها افزوده است.
کلید واژگان: محکومان بی‌گناه؛ خطاهای قضایی؛ اعاده دادرسی؛ طرحهای احراز بی‌گناهی؛ مطالعه تطبیقی
پژوهش حقوق کیفری؛ دوره 3، شماره 11، تابستان1394